Straszyk olbrzymi

Straszyk olbrzymi (Heteropteryx dilatata) – gatunek owada z rzędu straszyków, jedyny przedstawiciel rodzaju Heteropteryx. Naturalnie występuje w Azji Południowo-Wschodniej, ale na całym świecie jest popularny jako zwierzę domowe.

Straszyk olbrzymi

Heteropteryx dilatata
(Parkinson, 1798)
Para osobników imago (samiec na grzbiecie samicy)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	straszyki
Rodzina	Heteropterygidae
Podrodzina	Heteropteryginae
Rodzaj	Heteropteryx Gray, 1835
Gatunek	straszyk olbrzymi
Synonimy
Cyphocrania graciosa (Westwood, 1848) Diapherodes dilatatum (Parkinson, 1798) Heteropteryx castelnaudi Westwood, 1874 Heteropteryx hopei Westwood, 1864 Heteropteryx rollandi Lucas, 1882 Leocrates dilatatus (Parkinson, 1798) Leocrates graciosus (Westwood, 1848) Phasma dilatatum Parkinson, 1798 Phasma graciosa Westwood, 1848

Systematyka

Gatunek ten opisany został w 1798 roku przez Johna Parkinsona jako Phasma dilatatum. George Robert Gray umieścił go w 1835 w monotypowym rodzaju Heteropteryx. Takson ten zajmuje pozycję siostrzaną względem rodzaju Haaniella^[1].

Charakterystyka

Straszyk olbrzymi charakteryzuje się wyraźnie zaznaczonym dymorfizmem płciowym^[1].

Samica formy zielonej

Samice osiągają długość 133–166 mm i masę ponad 50 g, będąc największymi przedstawicielami Heteropterygidae i prawdopodobnie najcięższymi straszykami. Wyglądem upodobnione są do liścia. Wierzch ich ciała jest jaskrawo jabłkowozielony, a spód matowozielony, choć spotyka się też formy częściowo lub całkiem żółte. Na ciele znajdują się jaskrawoczerwone kolce, z których część ma czarne wierzchołki lub niebieskawe nasady. Czułki są bardzo długie i sięgać mogą nawet końca odwłoka. Głowę cechuje silnie wypukłe, wznoszące się nad przednim brzegiem przedplecza ciemię. Przedplecze i śródtułów są trapezowate. Tergity odwłoka są silnie rozszerzone; czwarty jest najszerszy i od niego tergity są coraz węższe w obu kierunkach. Tegminy są owalne i sięgają połowy długości drugiego tergitu. Skrzydła drugiej pary są zredukowane, przejrzyście różowe. Odnóża są długie i wyposażone w ząbkowane żeberka. Segment analny ma tylny brzeg zaokrąglony i delikatnie wcięty. Przysadki odwłokowe są stożkowate. Płytka subgenitalna wyposażona jest w silny kil^[1].

Samiec

Samce mierzą 12,5–16,5 cm. Ubarwione są w różnych odcieniach brązu z czerwonymi częściami środkowymi kolców oraz czarnymi ich wierzchołkami i czarnym pasem za oczami. Ich głowa ma kształt jak u samicy, ale wyposażona jest w dłuższe kolce. Przedtułów ma silniej wydłużone przedplecze i mocniej wyniesione pólko zmysłowe na profurcasternum. Śródtułów jest krótki, a tegminy bardzo długie, brązowe z kremowymi lub białymi znaczeniami. Tylne skrzydła są w pełni wykształcone, sięgające końca odwłoka, w części kostalnej przejrzyście brązowe z ciemnobrązowymi żyłkami, a w części analnej różowe lub czerwone z brązowymi żyłkami. Samce potrafią dzięki nim latać. Odwłok jest długi i smukły. Segment analny ma dwuzębne płatki po bokach i wykrojony tył. Przysadki analne są dość długie. Aparat genitalny cechuje szeroki vomer i bardzo bulwiaste poculum^[1].

Gynandromorf

U tego gatunku często występuje gynandromorfizm^[1].

Jajo straszyka olbrzymiego z widoczną X-kształtną płytką mikropilową

Samiec z rozłożonymi skrzydłami

Samica formy żółtej

Jaja tego gatunku są największymi wśród owadów^[2]. Mają od 8,1 do 9,8 mm długości razem z wieczkiem. Ich kształt jest baryłkowaty, barwa matowo szara, a powierzchnia chropowata i nierówna. Płytka mikropylowa jest X-kształtna i ma ciemnobrązową krawędź zewnętrzną. Wieczko jest prawie okrągłe^[1].

Ekologia i występowanie

Owad spotykany w południowej Tajlandii, półwyspowej części Malezji, borneańskim Sarawaku i północno-wschodniej części Sumatry. Dawniej podawany też z Singapuru. Jest jedynym przedstawicielem Heteropteryginae wyraźnie przystosowanym do nadrzewnego trybu życia^[1].

Odżywia się liśćmi: duriana właściwego, czapetki wodnistej, gujawy pospolitej, Grewia acuminata, Rubus moluccanus i roślin z rodzaju Uncaria. W hodowlach zjada też liście: jeżyn, róż, irg, śliw, jabłoni, grusz, głogów, jarzębów, dębów, buka zwyczajnego, różaneczników, bluszczu pospolitego, rdestowca ostrokończystego i gloterii szalon^[1].

Hodowla

Gatunek ten jest popularny w terrarystyce, w Europie z powodzeniem hodowany od 1974^[1]. Rozmnaża się płciowo. Jego cykl życiowy jest długi. Młode mogą się wykluwać z jaj dopiero po 18 miesiącach inkubacji, a owady dożywać 3 lat^[3]. Minimalne wymiary terrarium dla pojedynczego osobnika wynoszą 30×30×30 cm^[4], ale wg innych źródeł niezbędna jest wysokość 60 cm do poprawnego przebiegu ostatniej wylinki^[3]. Temperatura wewnątrz powinna wynosić 20–27 °C^[4][3]. W hodowli wymaga utrzymania wysokiej wilgotności (60–80%), w tym codziennego zraszania^[1][3]. U larw można jako podłoże stosować ręczniki papierowe, ale celem rozmnażania dorosłych niezbędne jest podłoże (np. torf, włókno kokosowe), gdyż gatunek ten składa do niego jaja^[3].

Chińczycy z półwyspowej części Malezji hodują straszyki olbrzymie w celu pozyskiwania ich odchodów. Są one suszone, mieszane z ziołami i wykorzystywane w leczeniu wielu chorób. Zawierają dużą ilość witaminy E, co ma związek z odżywianiem się przez nie liśćmi gujawy pospolitej. Znane są też przypadki wykorzystywania jaj tego gatunku jako amuletu^[1].