Szymon Wiesenthal

Szymon Wiesenthal (hebr. ‏שִׁמְעוֹן וִיזנְטל‎, niem. Simon Wiesenthal; ur. 31 grudnia 1908 w Buczaczu, zm. 20 września 2005 w Wiedniu)^[1] – żydowski działacz, inżynier architekt, tropiciel hitlerowskich zbrodniarzy wojennych, najsłynniejszy tzw. „łowca nazistów”. Przyczynił się do ujęcia m.in. Adolfa Eichmanna.

Szymon Wiesenthal

Data i miejsce urodzenia	31 grudnia 1908 Buczacz
Data i miejsce śmierci	20 września 2005 Wiedeń
Rodzaj działalności	łowca nazistów
Dyrektor
Przynależność	Dokumentationszentrum des Bundes Jüdischer Verfolgter des Naziregimes
Odznaczenia
Strona internetowa

Grób Szymona Wiesenthala w Herclijji

Życiorys

Urodził się 31 grudnia 1908 roku w Buczaczu (wówczas w Austro-Węgrzech, obecnie w rejonie buczackim obwodu tarnopolskiego). Po śmierci ojca w czasie I wojny światowej jego matka przeprowadziła się na krótko wraz z dziećmi do Wiednia. Po ponownym zamążpójściu powróciła do Buczacza, gdzie Szymon uczęszczał do miejscowego gimnazjum (tutaj w roku szkolnym 1926/1927 ukończył VIII klasę, maturę zdał 23 maja 1928^[2]), potem starał się o przyjęcie na studia na wydziale architektury Politechniki Lwowskiej. Nieprzyjęty z powodu nieformalnego stosowania zasady numerus clausus udał się na studia do Pragi^[1]. W 1932 roku ukończył Politechnikę Praską. Po studiach zamieszkał we Lwowie, gdzie do wybuchu II wojny światowej prowadził własną firmę architektoniczną. W 1936 roku ożenił się z Cylą Mueler.

22 września 1939 roku na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow Lwów został zajęty przez Sowietów, którzy przystąpili do likwidacji prywatnej własności, przemysłu i handlu. NKWD uwięziło teścia Wiesenthala, jego szwagier został zastrzelony, on sam zaś pozbawiony firmy. Został też zmuszony do podjęcia pracy mechanika w państwowej fabryce. Dzięki łapówce wręczonej funkcjonariuszowi NKWD uratował siebie i swoją rodzinę przed deportacją na Syberię^[1].

29 czerwca 1941 roku Lwów został zajęty przez wojska niemieckie. Rozpoczęły się pogromy Żydów. Wiesenthal uratował życie dzięki wstawiennictwu swojego byłego pracownika, który współpracował z policją ukraińską. Po utworzeniu przez Niemców we Lwowie getta i obozu janowskiego, w którym więziono głównie Żydów, Wiesenthal przez jakiś czas był więźniem tego obozu. Udało mu się jednak dostać pracę w warsztatach kolejowych, gdzie pracował wraz z żoną. W 1942 roku naziści podjęli decyzję o tzw. ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej. Matka Wiesenthala została wywieziona do obozu zagłady Bełżec w sierpniu 1942 roku (gdzie zginęła). Żona została uratowana (dzięki blond włosom) przy współpracy z polskim podziemiem. Jesienią 1942 roku udało się „przerzucić” ją na „aryjską” stronę. Przeżyła szczęśliwie w Warszawie – do końca nie zdekonspirowana, pod nazwiskiem „Irena Kowalska”, pracując jako laborantka. Reszta rodziny (w sumie 89 osób) zginęła podczas likwidacji getta we wrześniu 1942 roku.

Wiesenthal uratował się z akcji likwidacji Żydów w obozie kolejowym, w którym pracował, w październiku 1943 roku, dzięki pomocy zastępcy dyrektora. W czerwcu 1944 roku został ponownie osadzony w obozie janowskim. 200-osobowa SS-owska załoga obozu pozostawiła przy życiu 43 spośród 149 tys. żydowskich więźniów, aby jako straż obozowa nie podlegać wysyłce na front. Z tą niewielką grupą, zagarniając po drodze wszystkich mieszkańców wsi Chełmiec (aby poprawić proporcje nadzorcy-więźniowie) ewakuowała się na zachód przed szybko przesuwającym się frontem. Przechodząc kolejno 6 obozów koncentracyjnych (m.in. Płaszów, Gross-Rosen, Buchenwald)^[3], cudem unikając egzekucji, Wiesenthal dotarł do obozu Mauthausen w Górnej Austrii. Tam 5 maja 1945 roku został uwolniony przez wojska amerykańskie. Wówczas za swój życiowy cel przyjął ściganie zbrodniarzy hitlerowskich.

Był współzałożycielem w 1947 roku w Linzu Jewish Historical Documentation Center, organizacji zajmującej się gromadzeniem dokumentacji, dotyczącej zbrodni i zbrodniarzy wojennych, zamkniętej w 1954 roku. Przyczynił się m.in. do wytropienia, schwytania i skazania (w 1960 roku) jednego z głównych organizatorów „rozwiązania kwestii żydowskiej”, oficera SS, Adolfa Eichmanna, osądzonego następnie w Izraelu i skazanego na karę śmierci, a także Franza Stangla (komendanta obozów zagłady Treblinka i Sobibor). Po ujęciu Eichmanna przez Mosad, Wiesenthal otworzył w Wiedniu Żydowskie Centrum Dokumentacji. Działalność Żydowskiego Centrum Dokumentacji przyczyniła się do postawienia przed sądem ponad tysiąca zbrodniarzy nazistowskich^[4].

Był przeciwnikiem polityki pomijania zbrodni popełnionych przez Żydów na Żydach na rozkaz nazistów^[5].

Współpracował z Mosadem, zbierając dane gospodarcze oraz informacje o osobach związanych z reżimami arabskimi (np. Alois Brunner)^[6].

Był dziennikarzem i pisarzem. Opublikował kilkanaście książek na temat wojny i Holokaustu. Zajmował się także muzyką – był znany z doskonałych wykonań muzyki czeskiej, węgierskiej i austriackiej. Wspierał polskie antyrasistowskie Stowarzyszenie „Nigdy Więcej”^[7][8].

W 1997 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Karola w Pradze^[9]. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1994)^[10]. Jego imieniem nazwano Centrum Szymona Wiesenthala – utworzoną w 1977 międzynarodową agencję zajmującą się przechowywaniem pamięci o Holokauście i obroną praw człowieka.

Zmarł w 2005 roku w Wiedniu, a pochowany został w izraelskim mieście – Herclijja.

Odznaczenia

Chronologicznie^[11][12]:

• 1978 – Krzyż Komandorski Orderu Oranje-Nassau (Holandia)
• 1979 – Odznaka Honorowa za Zasługi dla Wyzwalania Austrii
• 1979 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi (Włochy)
• 1980 – Złoty Medal Kongresu (Stany Zjednoczone)
• 1981 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi (Luksemburg)
• 1985 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (RFN)
• 1986 – Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja)
• 1993 – Krzyż Honorowy za Naukę i Sztukę (Austria)
• 1994 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (Polska)^[10]
• 1995 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi (Luksemburg)
• 1999 – Krzyż Komandorski Orderu Białego Lwa (Czechy)
• 1999 – Krzyż Wielki Orderu Bernardo O’Higginsa (Chile)
• 2000 – Prezydencki Medal Wolności (Stany Zjednoczone)
• 2004 – Kawaler Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania)
• 2005 – Wielka Złota Odznaka Honorowa za Zasługi (Austria)

Publikacje

• Prawo nie zemsta • Wspomnienia, Znak, Kraków 2010, ISBN 978-83-240-1352-4.
• Denn sie wußten, was sie tun • Zeichnungen und Aufzeichnungen aus dem KZ Mauthausen, Deuticke Franz Verlagges, Vienna 1995, ISBN 3-216-30114-1.
• The Sunflower • On the Possibilities and Limits of Forgiveness, Schocken, 1998, ISBN 0-8052-1060-1.
• Brak sprawiedliwości wobec zbrodni hitlerowskich, Universitas, Kraków 1995, ISBN 83-7052-324-2.