Wachlarzoskrzydłe

Wachlarzoskrzydłe (Strepsiptera) – rząd owadów o niejasnej pozycji systematycznej. U wachlarzoskrzydłych występuje zaawansowany dymorfizm płciowy, samce są uskrzydlone, samice (u większości gatunków) są wtórnie bezskrzydłe^[2] i beznogie. Skomplikowany rozwój przebiega z przeobrażeniem zupełnym, często występuje poliembrionia i partenogeneza, niektóre gatunki są larworodne. Wachlarzoskrzydłe są parazytoidami owadów; ich gospodarzami są przedstawiciele siedmiu rzędów owadów (rybików, karaczanów, pluskwiaków, prostoskrzydłych, modliszek, błonkoskrzydłych i muchówek) i 33 rodzin^[3]. Są to owady niewielkich rozmiarów – imagines samców osiągają 1,5–6 mm. Na świecie opisano około 600 gatunków, są znane od okresu kredowego. Fauna Europaea wymienia około trzydziestu gatunków^[4]. W Polsce wykazano siedem^[5].

Wachlarzoskrzydłe

Strepsiptera[1]
Kirby, 1813
Okres istnienia: kreda–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q 143.1/0 143.1/0
Samiec Stylops melittae
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	wachlarzoskrzydłe

Zapis kopalny grupy sięga środkowej kredy – gatunek Cretostylops engeli opisano z birmańskiego bursztynu^[6].

Historia badań

Pierwszy gatunek wachlarzoskrzydłych, Xenos vesparum, został opisany przez Pietro Rossiego w 1793. Odtąd datują się nierozwiązane do dziś kontrowersje dotyczące systematyki Strepsiptera, określane nawet jako „problem Strepsiptera” w literaturze naukowej. Rząd Strepsiptera utworzył William Kirby; nazwa pochodzi od greckiego strepsi oznaczającego „zakręcony” i pteron oznaczającego skrzydło. John Obadiah Westwood jako pierwszy użył określenia „stylopizowany” („stylopized”) odnośnie do owadów spasożytowanych przez Stylops. Westwood był też pierwszym, który zaobserwował larwy pierwszego stadium wachlarzoskrzydłych.

Filogeneza

Badania molekularne i analizy morfologiczne wykazują bliskie pokrewieństwo wachlarzoskrzydłych z Neuropterida i Coleoptera. Możliwe, że są grupą siostrzaną dla Coleoptera^[7].

Zapis kopalny

Wachlarzoskrzydłe znane są z inkluzji w birmańskim (100 MYO), kanadyjskim (75 MYO), bałtyckim (42-45 MYO) i dominikańskim (25 MYO) bursztynie, a także z węgla brunatnego datowanego na eocen. Opisano również larwy pierwszego stadium z eoceńskiego węgla brunatnego i kanadyjskiego bursztynu. Z łupków kopalni Messel znana jest skamieniałość robotnicy mrówki Camponotus z dwoma pupariami, inkluzja w bałtyckim bursztynie została opisana jako mrówka Prionomyrmex z (prawdopodobnie) głowotułowiem samicy widocznym w odwłoku.

Systematyka

Grupa „bazalnych wachlarzoskrzydłych”

• Bahiaxenidae
• "Mengenillidae"
• †Mengeidae
• †Protoxenidae

Grupa (podrząd) Stylopidia
Nadrodzina Stylopoidea

• Stylopidae – pleszczykowate
• Xenidae
• Bohartillidae
• Corioxenidae
• Halictophagidae
• Callipharixenidae
• Elenchidae
• Myrmecolacidae
• †Protelencholacidae