Werbkowice

Werbkowice (ukr. Вербковичі) – wieś w Polsce położona w południowo–wschodniej części województwa lubelskiego, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Werbkowice^[4][6]. Leży na zachód od Hrubieszowa, na obszarze Kotliny Hrubieszowskiej, głównie na lewym brzegu rzeki Huczwy. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 74.

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Werbkowice

wieś
Pałac z I poł. XIX w. (2023)
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	hrubieszowski
Gmina	Werbkowice
Wysokość	ok. 200-210 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	2586[1][2]
Strefa numeracyjna	84
Kod pocztowy	22-550[3]
Tablice rejestracyjne	LHR
SIMC	0905280[4]
Położenie na mapie gminy Werbkowice Werbkowice
Położenie na mapie Polski Werbkowice
Położenie na mapie województwa lubelskiego Werbkowice
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego Werbkowice
50°45′03″N 23°46′03″E[5]
Strona internetowa

Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła (kościół parafialny).

Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (dawna cerkiew prawosławna, obecnie kościół filialny).

Pomnik na placu Józefa Piłsudskiego.

Urząd Gminy i Urząd Stanu Cywilnego.

Stary dworzec kolejowy.

Stacja pomp i dróżniczówka Hrubieszowskiej Kolei Dojazdowej.

Niedokończony wiadukt.

Most kolejowy nad rzeką Huczwą i niedokończony wiadukt w tle.

Cmentarz prawosławny podczas prac porządkowych w 2016.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Werbkowice^[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2941 mieszkańców i była największą co do liczby ludności miejscowością gminy^[8].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Michała Archanioła w Werbkowicach^[9]. Działalność prowadzi tu również zielonoświątkowy Kościół Jezusa Chrystusa w Werbkowicach^[10][11].

Nazwa

Nazwa „Werbkowice” związana jest z ówczesną florą miejscowości i wywodzi się od słowa wierzba. Jej odpowiednikiem języku ruskim jest słowo verba, verbka^[12][13]. Aktualnie w takim brzmieniu słowo jest obecne w języku ukraińskim w formie верба, wierba. Ponadto na Śląsku dość znany był ród Wrbskych, co w brzmieniu dzisiejszym należałoby pisać jako Wierzbiccy lub Wierzbowscy.

Historia

Badania archeologiczne wskazują, że pierwsze ślady osadnictwa sięgają tu nawet 5500 lat p.n.e. W wyniku badań w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski na terenie miejscowości odkryto 33 stanowiska (punkty osadnicze)^[12]. Najstarszy zabytek, niewielki fragment glinianego naczynia, pochodzi z wczesnego neolitu. Znacznie większy materiał pochodzi z 3800-3100 r. p.n.e. Są to fragmenty charakterystycznych dla kultury wołyńsko-lubelskiej ceramicznych malowanych naczyń^[13]. Znaleziono również brązową grecką monetę pochodzącą z około 330 r. p.n.e. z Syrakuz^[13]. Sama miejscowość powstała w VII-VIII wieku^[12].

Pierwsza wzmianka pisana o Werbkowicach pochodzi z 1394, kiedy to wieś została wspomniana jako jedna z miejscowości nowo powstałej parafii w Grabowcu. XV-wieczne Werbkowice były wsią średniej wielkości. Rejestr poborowy z roku 1472 notował w Werbkowicach 4 łany użytków rolnych, młyn o dwóch kołach, zapewne wodny oraz karczmę^[12]. Pierwszymi właścicielami wsi była szlachta mazowiecka przybyła na te tereny wskutek rozdawania ziem^[13]. Najwcześniejszym właścicielem, w 1401 roku, był Micz, a następnie w 1431 roku - Aleksander^[13][14]. Od połowy XV wieku wieś należała do Jana, Jakuba Śmietanki herbu Korczak, Aleksandra oraz Aleksandry Niedospijskiej. Na początku XVI wieku dziedzicem był Paweł Komorowski, a po nim Piotr Ścibor^[14]. W 1578 roku wieś należała do Agnieszki Mireckiej i Piotra Stabrowskiego. Wówczas Werbkowice liczyły 3 łany użytków, 5 zagrodników, 4 komorników oraz 1 rzemieślnika^[12][14].

Informacja jakoby w I poł. XVII wieku właścicielami wsi byli Zamoyscy odnosi się do Wirkowic^[12]. W 1664 roku Werbkowice należały do Andrzeja Wiśniowskiego herbu Prus I^[12]. W 1690 w Werbkowicach została erygowana, przez Aleksandra Łaszcza i jego żonę – Katarzynę z Firlejów – cerkiew unicka i szkoła początkowa^[12]. W latach 1753–1767 roku dobra, wniesione w posagu przez Mariannę z Firlejów, należały do Karola Sapiehy^[14]. W drugiej połowie XVIII wieku dziedzicami części wsi byli Michał Grabowiecki oraz Antoni Gołuchowski, po którym wieś przejęli: Kempisty, Hryniewiecki, Małachowski, Sierakowski i Wojciechowski^[14]. W latach 1773–1788 wieś była w posiadaniu Teodora Szydłowskiego. W 1793 roku sprzedał on Werbkowice za 120 tys. złotych polskich Adamowi Kazimierzowi Szydłowskiemu herbu Lubicz^[12].

Po Adamie majątek mocno zaniedbany odziedziczył w 1842 roku syn Antoni. W połowie XIX wieku Werbkowice zasłynęły z hodowli owiec. Owczarnia ówczesnego właściciela wsi była jedną z pierwszych i największych w Królestwie Polskim^[12]. W roku 1848 liczyła 1945, a w 1860 – 2267 owiec^[12]. Od 1872 w Werbkowiach wydobywano torf, którego pokłady sięgały miejscami ponad 3 m^[15]. W drugiej połowie XIX wieku powstały: szkoła, gorzelnia, dwa młyny, cegielnia oraz olejarnia. W 1864 Antoni Szydłowski wzniósł nową unicką cerkiew we wsi. W 1875, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, stała się ona siedzibą parafii prawosławnej^[16].

W 1916 przez Werbkowice przeprowadzono kolej wąsko- i normalnotorową, a 12 lat później wybudowano dworzec kolejowy i stację pomp. Obecnie przebiega tamtędy, prowadzący do granicy z Ukrainą, tor Linii Hutniczej Szerokotorowej (LHS). 7 listopada 1919, odłączając się od parafii w Grabowcu, powstała osobna parafia rzymskokatolicka w Werbkowicach. Po I wojnie światowej miały tu miejsce liczne parcelacje majątków ziemskich. W 1919 unicką cerkiew przejął Kościół rzymskokatolicki^[16]. W 1926 roku 15,58 ha kupił Skarb Państwa z przeznaczeniem na rozbudowę torów kolejowych^[12].

Na początku XX wieku Werbowice należały do Elżbiety Richthofen-Szydłowskiej, a następnie do Edwarda Chrzanowskiego herbu Poraj^[14]. Ostatnimi właścicielkami były Teresa Chrzanowska, żona Wincentego Rulikowskiego i jej córka Wincentyna^[12][14]. W 1939 w Werbkowicach żyło 1845 osób. W czasie okupacji w 1943 roku majątek na krótko przejęło Generalne Gubernatorstwo, a w roku 1946 dobra o powierzchni 1085,34 ha przejęto na rzecz Skarbu Państwa^[12]. 6 kwietnia 1946 roku oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii, przy współpracy ze Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość, napadły na miejscowość, rozbrajając placówki ludowego Wojska Polskiego^[17]. Po II wojnie światowej w byłym majątku i pałacu Antoniego Szydłowskiego został utworzony jeden z Zakładów Doświadczalnych należących do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa^[18], powstałego w 1950 i mającego swoją siedzibę w Puławach.

Ze względu na żyzne gleby, sprzyjające uprawie buraka cukrowego, w 1963 w Werbkowicach uruchomiono najnowocześniejszą wówczas i jedną z największych w kraju cukrownię (dzisiaj jeden z oddziałów Krajowej Spółki Cukrowej S.A.). Fabryka stała się kolejnym, bardzo silnym impulsem do rozwoju miejscowości – dawała zatrudnienie, czym przyciągała ludzi, dla których budowano nowe osiedla.

17–22 kwietnia 1978 odbyła się we wsi VII Międzynarodowa Sesja Studentów Archeologii, co było związane z prowadzonymi pracami archeologicznymi w tym rejonie kraju^[19]. W latach 1987–1989 wybudowano w Werbkowicach młyn gospodarczy. W 2006 roku młyn sprzedano w ręce prywatne, a jego właścicielami zostali Władysław Brzozowski oraz Wojciech Goławski^[12].

Demografia

W 1827 Werbkowice liczyły 60 domostw i 346 mieszkańców. Obecnie Werbkowice są dużą miejscowością. W 2001 roku liczyły one 350 domów i 3100 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 3053 mieszkańców^[12].Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 2941 mieszkańców^[8]. W 2016 wieś liczyła 2867 mieszkańców^[12] i była największą miejscowością gminy Werbkowice.

• Populacja mieszkańców Werbkowic w latach 1998–2021^[20].

• Piramida wieku mieszkańców Werbkowic w 2002 roku^[20].

Zabytki

Zabytki nieruchome zapisane w NID^[21]:

• Cerkiew prawosławna, obecnie kościół rzymskokatolicki parafia pw. NMP i św. Michała (drewniany, 1870) dzwonnica drewniana, cmentarz kościelny – A/302 z 24.10.1984
• Pałac (1 poł. XIX) – 205/56 z 9.05.1957 oraz zespół pałacowy: oficyna, rządcówka, stajnia, ogrodzenie z bramą wjazdową, park – A/174 z 14.07.1977
• Układ komunikacyjny kolejki wąskotorowej Werbkowice-Hrubieszów (1915) – A/502 z 27.11.1992

Gminny program ochrony zabytków wymienia dodatkowo zabytki^[22]:

• Szkoła (ul. Kopernika 28), murowana, 1890 r.
• Szkoła murowana, lata 1926–1928
• Dworzec kolejowy, murowany, 1928 r.
• Magazyn węgla przy dworcu, 1. połowa XX w.
• Stacja pomp przy dworcu, 1928 r.
• Wieża ciśnień, 1945 r.
• Figura MB Niepokalanego Poczęcia, kamienna, 1770 r.
• Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, XIX w.
• Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, 1908 r.
• Cmentarz grzebalny, czynny – XIX w.
• Cmentarz prawosławny, nieczynny – XIX w.
• Stanowiska archeologiczne

Sport

W Werbkowicach funkcjonuje Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Kryształ Werbkowice – amatorski klub piłkarski, założony w 1973 roku. Obecnie (sezon 2023/2024) drużyna seniorów gra w IV lidze, grupie lubelskiej^[23]. Piłkarze Kryształu Werbkowice rozgrywają mecze na stadionie Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Werbkowicach o pojemności 2500 miejsc.