Ziemia sieradzka

Ziemia sieradzka (łac. Terra Siradiensis) – kraina historyczna, stanowiąca część ziemi łęczycko-sieradzkiej. Także jednostka terytorialna dawnej Polski.

Ziemia sieradzka

Terra Siradiensis

Herb
Państwa	Polska
Stolica	Sieradz
Ważniejsze miejscowości	Piotrków Trybunalski, Radomsko, Szadek, Spycimierz, Rozprza, Wolbórz, Uniejów
Położenie na mapie administracyjnej Polski      Obszar ziemi sieradzkiej

Położenie

Ziemia sieradzka graniczy na zachodzie z ziemią kaliską (wschodnią Wielkopolską), na południowym zachodzie z ziemią wieluńską, na północnym zachodzie z ziemią łęczycką (granica przebiega na Nerze i Wolbórce), na wschodzie z ziemią sandomierską (część Małopolski, granica przebiega na Pilicy) i na południu z ziemią krakowską (część Małopolski).

Historia

Osobne artykuły: Ziemia łęczycko-sieradzka, Księstwo łęczyckie, Księstwo sieradzkie i Województwo sieradzkie (I Rzeczpospolita).

Ziemia sieradzka i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych

Ziemia sieradzka od czasów najdawniejszych była zamieszkiwana przez różne plemiona. Kazimierz Tymieniecki wiąże ją z Wiercanami^[1], co pozwalałoby na określanie tej części kraju mianem „Warcja” lub „Wiercza”. Wydaje się jednak, że nadwarciańskie osadnictwo, Sieradz (wraz z pierwotną osadą Mnichów) oraz Spycimierz, stanowiło jedynie część większego obszaru osadniczego w skład, którego wchodziła również Łęczyca (wraz z pierwotną osadą Tum)^[2][3].

W „Powieści minionych lat” wśród sąsiadów Rusi zostało wymienione plemię „Lutyczów” („Łuticzi”)^[4]. Wydaje się, że chodzi w tym przekazie o plemię Łęczycan (lub Łączan), które mogło zajmować ziemie mieszczące się między grodami Gnieznem, Kaliszem i Krakowem oraz pograniczem dzielącym siedziby Słowian zachodnich od obszarów penetrowanych przez Słowian wschodnich. Łęczyca pełniłaby funkcję naczelnego grodu dla terytorium rozciągającego się po wschodniej i zachodniej stronie Wisły (po obu stronach rzeki w okolicach Czerska), i sięgającego na zachód aż po ujście Neru do Warty i Wartę. Terytorium Łęczycan na południowo-wschodnich rubieżach przekraczało Pilicę i zbliżało się do Radomia. Od północy Łęczycanie graniczyli z Mazowszanami, którzy znajdowali się na prawym brzegu Wisły, na północ od obecnej Warszawy^[5][6][7]. Ziemia sieradzka stanowi część pierwotnego obszaru Łęczycan^[8].

Pojęcie „ziemi” (łac. terrae) pojawia się w nomenklaturze polskich jednostek terytorialnych w XII–XIII w. stanowiąc ważne ogniwo w historii kształtowania się organizmu państwa po rozbiciu dzielnicowym Polski. W latach 1305–1306 Władysław I Łokietek, jeszcze przed śmiercią czeskiego Wacława III, opanował wraz z Małopolską, Kujawami i cząstką Wielkopolski także dzielnice łęczycką i sieradzką, które weszły w skład zasadniczego zrębu odbudowywanego państwa polskiego. Od tego czasu dzielnice te zaczęły zmieniać swój charakter, co przejawiało się również w sposobie ich określania. Zaczyna zanikać dotychczasowa nazwa „księstwa”, a w to miejsce zaczyna się używać terminu „ziemia”. Początkowo terminów tych używano wymiennie. S. Zajączkowski przywołuje przykład przywilejów Łokietka z lat 1296 i 1308 dla klasztoru w Sulejowie, gdzie są wymienione wsie in ducatu Syradie (w księstwie sieradzkim). Jednakże w innych dokumentach, tak książęcych, jak i biskupich, z lat 1296, 1298, 1314 i 1331 występuje określenie „terra”. Staje się ono wkrótce częścią składowa tytulatury Łokietka, którego kancelaria jednak, nawet już po koronacji w 1320 r., w wydawanych dokumentach używała preambuły następującej treści: Rex Poloniae, nec non terrarum Cracoviae, Sandomiriae, Lanciciae, Cujaviae, Siradiaeque dux (Król Polski, a także władca ziem krakowskiej, sandomierskiej, łęczyckiej, kujawskiej i sieradzkiej). Stopniowe zanikanie określenia „księstwo” i coraz częstsze pojawianie się terminu „ziemia” wskazują na coraz większą integrację państwa, które dawne udzielne księstwa zaczęło traktować jako części składowe swego terytorium. W XIV w. dawne księstwa dzielnicowe, nad którymi w imieniu króla władał wojewoda, nazwano województwami, natomiast mniejsze nazywano w dalszym ciągu ziemiami, np. dotyczyło to ziemi wieluńskiej, która ok. 1420 r. weszła w zależność od wojewody sieradzkiego^[8][9][10].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ziemie te znalazły się na obszarze województwa łódzkiego i kieleckiego. 1 września 1939 roku, kiedy to rozpoczął się atak na Polskę przez III Rzesze, został zbombardowany nieodległy Wieluń oraz zajęty obszar pomiędzy granicą niemiecką a rzeką Wartą. Ostatecznie ziemie te znalazły się częściowo w Generalnym Gubernatorstwie, a częściowo w zasięgu administracji III Rzeszy Niemieckiej.

Obecnie większość historycznej Ziemi Sieradzkiej wchodzi w skład województwa łódzkiego, a niewielka jej część do województwa wielkopolskiego i śląskiego.

Miasta i powiaty ziemi sieradzkiej

W ziemi sieradzkiej leżą następujące miasta:

Lp.	Miasto	Liczba mieszkańców[11]	Dawny powiat[12]	Obecne województwo
1.	Łódź[a]	658 444	szadkowski	łódzkie
2.	Piotrków Trybunalski	67 264	piotrkowski	łódzkie
3.	Pabianice	61 353	szadkowski	łódzkie
4.	Tomaszów Mazowiecki[b]	58 089	piotrkowski	łódzkie
5.	Bełchatów	52 851	piotrkowski	łódzkie
6.	Radomsko	43 417	radomszczański	łódzkie
7.	Sieradz	39 158	sieradzki	łódzkie
8.	Zduńska Wola	38 848	szadkowski	łódzkie
9.	Turek	24 788	sieradzki	wielkopolskie
10.	Konstantynów Łódzki[c]	19 161	szadkowski	łódzkie
11.	Łask	16 191	szadkowski	łódzkie
12.	Tuszyn	7173	piotrkowski	łódzkie
13.	Zelów	7152	szadkowski	łódzkie
14.	Pajęczno	6410	radomszczański	łódzkie
15.	Sulejów[d]	5985	piotrkowski	łódzkie
16.	Koniecpol[e]	5449	radomszczański	śląskie
17.	Rzgów[f]	3442	piotrkowski	łódzkie
18.	Złoczew	3417	sieradzki	łódzkie
19.	Przedbórz[g]	3226	radomszczański	łódzkie
20.	Warta	2969	sieradzki	łódzkie
21.	Uniejów	2950	szadkowski	łódzkie
22.	Kamieńsk	2608	radomszczański	łódzkie
23.	Wolbórz[h]	2275	piotrkowski	łódzkie
24.	Lututów[i]	2218	sieradzki	łódzkie
25.	Błaszki	2022	sieradzki	łódzkie
26.	Szadek	1768	szadkowski	łódzkie
27.	Rozprza	1614	piotrkowski	łódzkie
28.	Lutomiersk	1581	szadkowski	łódzkie
29.	Dobra	1341	sieradzki	wielkopolskie

W ziemi sieradzkiej leżą obecnie następujące powiaty i miasta na prawach powiatu:   powiat sieradzki,   powiat zduńskowolski,   powiat łaski,   powiat bełchatowski,   powiat poddębicki^[j],   powiat pabianicki^[k],   Piotrków Trybunalski i powiat piotrkowski^[l],   powiat radomszczański^[m],   powiat pajęczański^[n],   Łódź^[o],   powiat łódzki wschodni^[p],   powiat tomaszowski^[q],   powiat wieluński^[r],   powiat wieruszowski^[s],   powiat częstochowski^[t],   powiat turecki^[u],   powiat kolski^[v],   powiat kaliski^[w].  W przypisach przy każdym powiecie podane jest, która część danego powiatu leży w ziemi sieradzkiej.

Galeria

• 
  Fara w Sieradzu
• 
  Klasztor w Sieradzu
• 
  Rynek w Sieradzu
• 
  Klasztor bernardynów w Warcie
• 
  Rynek w Warcie
• 
  Zamek Królewski w Piotrkowie Trybunalskim
• 
  Fara w Piotrkowie Trybunalskim
• 
  Rynek w Piotrkowie Trybunalskim
• 
  Wielka Synagoga w Piotrkowie Trybunalskim
• 
  Opactwo cystersów w Sulejowie
• 
  Romańska fasada w opactwie
• 
  Opactwo cystersów w Sulejowie
• 
  Zamek w Uniejowie
• 
  Kościół gotycki w Szadku

Zobacz też

• krainy historyczne w Polsce
• ziemia łęczycko-sieradzka
• kasztelania sieradzka
• prowincja i księstwo łęczyckie
• księstwo sieradzkie
• województwo sieradzkie (I Rzeczypospolita)
• województwo sieradzkie (1975-1998)
• województwo piotrkowskie (1975-1998)
• województwo łódzkie w różnych okresach historycznych
• województwo łódzkie

Uwagi

1. Do ziemi sieradzkiej należy południowo-zachodni obszar Łodzi, zawierający części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka^[12][13].
2. Do ziemi sieradzkiej należy obszar Tomaszowa Mazowieckiego położony na południe od Wolbórki i na zachód od Pilicy, zawierający części miasta Bocian, Brzóstówka, Duże Nagórzyce, Józefów, Karpaty, Laski, Małe Nagórzyce, Nagórzyce, Nowy Port, Podgórze, Rolandówka, Wola-Wiaderno i Zapiecek^[12][13][14].
3. Do ziemi sieradzkiej należy obszar Konstantynowa Łódzkiego na południe od Neru i obejmujący części miasta Józefów, Bechcice^[12][13].
4. Do ziemi sieradzkiej należy większość Sulejowa; część miasta Podklasztorze oraz płd-wsch krańce miasta są w ziemi sandomierskiej^[12][13].
5. Do ziemi sieradzkiej należy obszar Koniecpola położony na zachód od Pilicy, zawierający części miasta: centrum z rynkiem, Jagodzie, Dąbrówka, Magdasz, Podstocze, Przysieka, Koniawy-Podstoczek^[12][13][15].
6. Do ziemi sieradzkiej należy obszar Rzgowa położony na południe od Neru (włącznie z historycznym centrum miasta)^[12][13][16].
7. Do ziemi sieradzkiej należy obszar Przedborza położony na zachód od Pilicy, zawierający części miasta Chałupki, Kępa i Widoma^[13][17].
8. Do ziemi sieradzkiej należy obszar Wolborza na południe od Wolbórki, który stanowi większą część miasta i obejmuje historyczne centrum^[12][13].
9. Do ziemi sieradzkiej należy północny obszar Lututowa obejmujący części miasta: Zygmuntów, Jeżopole, Dębina^[12][13].
10. Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu poddębickiego; na zachód od rzeki Ner^[12][13].
11. Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu pabianickiego; na południe od Neru^[12][13].
12. Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu piotrkowskiego; na zachód od Pilicy^[12][13].
13. Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu radomszczańskiego; na zachód od Pilicy^[12][13].
14. Do ziemi sieradzkiej należy większość powiatu pajęczańskiego; środkowa i wschodnia część powiatu^[12][13].
15. Do ziemi sieradzkiej należy południowo-zachodni obszar Łodzi, zawierający części miasta Chocianowice, Łaskowice i Ruda Pabianicka^[12][13].
16. Do ziemi sieradzkiej należy zachodnia część powiatu łódzkiego wschodniego^[12][13].
17. Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu tomaszowskiego: z centrum Tomaszowa Mazowieckiego i na zachód od miasta^[12][13].
18. Do ziemi sieradzkiej należy północno-wschodni kraniec powiatu wieluńskiego: Wrońsko, Głuchów, Kamyk i Piaski^[12][13].
19. Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu wieruszowskiego; Niemojew, Kluski i północna część Lututowa^[12][13].
20. Do ziemi sieradzkiej należy północna część powiatu częstochowskiego^[12][13].
21. Do ziemi sieradzkiej należy duża część powiatu tureckiego; Turek i część płd-wsch^[12][13].
22. Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu kolskiego; na południe od rzeki Ner^[12][13].
23. Do ziemi sieradzkiej należy niewielka część powiatu kaliskiego; wieś Staw i okolice^[12][13].