Dragojlo Dudić

Dragojlo Dudić Čiča^[1] (1887 — 1941) je bio jedan od vođa ustanka u okupiranoj Srbiji 1941. i predsednik "Užičke vlade", prve revolucionarne vlade u Srbiji.

DRAGOJLO DUDIĆ
Deca	Miloš Dudić, Zorka Dudić, Persa Dudić-Vujkovac
Profesija	zemljoradnik
Član KPJ od	1919.
Učešće u ratovima	Balkanski ratovi Prvi svetski rat Narodnooslobodilačka borba
U toku NOB-a	predsednik Glavnog NOO Srbije
Narodni heroj od	14. decembra 1949.

Dragojlo Dudić je bio zemljoradnik iz valjevskog kraja, koji, iako neškolovan, sam se opismenio. Učesnik je Balkanskih i Prvog svetskog rata, nosilac Albanske spomenice. Za života je bio jedan od najpoznatijih komunista u Srbiji.

Poginuo je 29. novembra 1941, nedaleko od Užica, prilikom dejstva nemačke avijacije. Poshumno je proglašen za narodnog heroja Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 9. decembra 1888. godine u selu Klinci, kod Valjeva. Potiče iz bogate patrijarhalne zajednice, gde se smatralo da je školovanje i učenje samo za gradsku decu. Sam je naučio da čita i piše i postao najpismeniji i najnačitaniji seljak u Srbiji ; jedan od najuzornijih domaćina u svom kraju. Engleski jezik naučio je tokom obuke za bolničara u Engleskoj. Posle dinastičke promene 1903. godine kada pala dinastija Obrenović nastala su nemirna vremena sukoba i ratova.

Dragojlo Dudić posle odsluženja vojnog roka 1909. godine bio u ratovima u kojima je bio bolničar, kaplar i narednik. Usledili su balkanski ratovi, te Prvi svetski rat. Posle povlačenja-prelaska srpske vojske preko Albanije 1915. godine i Solunskog fronta, trajno se opredelio za ideje levice, socijalne i druge promene.

Međuratni period

Dudić je već 1919. godine postao član novoosnovane Socijalističke radničke partije Jugoslavije (komunista).

U svome selu je formirao partijsku organizaciju 1920. godine. Nekoliko puta je bio kandidat za narodnog poslanika (1923. i 1925). Bio je član Mesnog komiteta KPJ za Valjevo i član Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, od 1940. godine.

Između Prvog i Drugog svetskog rata sarađivao je u više listova i časopisa, uključujući „Politiku「, „Radničke novine「, „Rad「, „Narodnu pravdu「 i zbornik seljaka pisaca „Za plugom「.

Ustanak u Srbiji

Glavni članci: Ustanak u Srbiji 1941. i Užička republika

Miloš Milićević, Negosava Bojinović i Dragojlo Dudić, rana jesen 1941, selo Robaje kod Valjeva.

Dragojlo Dudić je bio organizator ustanka u zapadnoj Srbiji 1941. godine protiv okupatorske vojske nacističke Nemačke. U julu 1941. godine formirao je Kolubarsku partizansku četu, a kasnije postao zamenik političkog komesara Valjevskog partizanskog odreda. Pored svih dužnosti koje je obavljao, sve vreme je vodio dnevnik.

16. novembra u slobodnom Užicu formiran je Glavni narodnooslobodilački odbor za Srbiju, tzv. „Užička vlada「. Predsednik Glavnog odbora Srbije bio je Dragojlo Dudić, koji je vodio i resor poljoprivrede, a sekretar Petar Stambolić.^[2] Glavni narodnooslobodilački odbor Srbije radio je do 29. novembra — sve do povlačenja partizanskih snaga u Sandžak i Bosnu.^[2]

Dragojlo Dudić je poginuo u borbi s Nemcima, 29. novembra 1941. godine, kod Mačkata na Zlatiboru.

Dnevnik Dragojla Dudića

Dnevnik Dragojla Dudića, izdanje iz 1959. godine.

Njegov „Dnevnik「, koji je objavljen 1945. godine, predstavlja važno svedočanstvo o prvim mesecima ustanka u Srbiji. Dragojlo Dudić u svoj dnevnik 1941. godine zapisuje:

12. septembar: U toku dana došao je kurir Kolubarske čete. U izveštaju stajalo je da su zarobili jedan auto Ministarstva unutrašnjih dela sa pomoćnikom komandanta žandarmerije, još jednim čovekom i šoferom žandarmom. Od materijala nađeno je nekoliko lažnih legitimacija i naredba Ministarstva unutrašnjih dela o organizaciji poternih odreda za komunistima. Iz ove naredbe jasno se vidi da je i Draža Mihailović, komandant četnika sa Ravne gore, u vezi sa ovom akcijom na strani vlade. Sad je svakome bila jasna uloga ovog žonglera koji se pravio prijateljem narodne borbe.^[3]

U dnevničkom zapisu od 1. novembra Dragojlo Dudić opisuje brojna sela po Srbiji koje su Nemci spalili i čije su stanovnike pobili, tokom gušenja ustanka. Prema svedočenju meštana, Nemci su u selu Pričeviću objavili da "neće nikome ništa raditi ako koga nađu kod kuće; a ako ne nađu nikoga zapaliće kuću".^[4] Seljaci su poverovali i nisu pobegli, nakon čega su nemački vojnici sutradan streljali 24 seljaka iz ovog i susednog sela. Za dva slučaja meštani kažu da su povađene i oči.^[5]

Nakon što je eskalirao oružani četničko-partizanski sukob, Dudić u svom dnevniku piše:

Pre nekoliko noći došlo je do borbe sa oko 500 četnika iz odreda Draže Mihailovića. Razbijeni su i oko 140 zarobljeno. Naši su likvidirali četnike u Požezi. U toj borbi su naši partizani imali strahovite žrtve. Poginuo je komandant bataljona drug Kapelan, dva komandira četa i mnogo partizana. [...] Dogodilo se to da umesto borbe protiv fašističkih razbojnika vodimo borbu sa braćom; umesto da prolivamo neprijateljsku krv, mi se međusobno krvimo. Umesto da ljudi Draže Mihailovića presreću neprijateljske kamione i otimaju, oni presreću naše kamione i otimaju ono što je srpski narod odvajao od svojih usta i davao za narodnu borbu; umesto da presreću Nemce i Nemce ubijaju, oni presreću naše ljude i ubijaju iz zasede.^[6]

Ivo Andrić je o "Dnevniku 1941" Dragojla Dudića napisao: „To je jedan od onih zapisa u čijem postanku književni planovi i ambicije nisu igrali nikakvu ulogu, a koji upravo zato imaju i za književnost ogromnu dokumentarnu vrednost, i koji se, što je najčudnije, i sami uzdižu do neposrednog pravog književnog izraza「.

A Vladimir Dedijer: „To je prava istorija odozdo, istorija koja se ne trudi da opiše događaje onako kako bi oni trebali da se odvijaju, već onako kako su se dešavali「.

Priznanja

Za narodnog heroja proglašen je 14. decembra 1949. godine.

Porodica

Glavni članak: Miša Dudić

Čitava Dragojlova porodica učestvovala je u Narodnooslobodilačkoj borbi. Sin Miloš, koji je umro 1943. godine od posledica ranjavanja u Prijepoljskoj bici, proglašen je za narodnog heroja, ćerka Persa je stradala u logoru Aušvicu u Nemačkoj, a supruga Stevka i ćerka Zorka bile su zatočenice Banjičkog logora.

Literatura

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Dragojlo Dudić, Dnevnik 1941, Prosveta, Beograd, 1957.
• Joksimović, Zoran (1971). „Hronologija 1941–1945.」. Glasnik (Istorijski arhiv Valjevo) (6): 89–156.
• Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost「, Beograd 1975. godina.
• Dragojlo Dudić „Dnevnik 1941.「. „Nolit「, Beograd 1988. godina - Biografija (Slobodanka Peković)