Velociraptor
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Velociraptor („brzi kradljivac」)[1] je rod dromeosaurida koji je živeo pre 75 do 71 miliona godina, tokom kasne krede.[2][3] Trenutno su priznate dve vrste, mada su pre u ovaj rod svrstavane i druge. Tipična vrsta je ; fosili ove vrste otkriveni su u Mongoliji. Druga vrsta, , osnovana je 2008. godine na osnovu jedne lobanje iz Unutrašnje Mongolije (Kina).
Manji od dromeosaurida kao što su i , Velociraptor je ipak sa njima delio mnoge anatomske osobine. Bio je dvonožni grabljivac sa perjem, dugim ukrućenim repom i velikom kandžom na drugom prstu noge, za koju se smatra da je služila kao pomoć prilikom lova. Velociraptor se od ostalih dromeosaurida može razlikovati po dugom i niskom lobanjom sa uzdignutom njuškom.
Velociraptor (koji se često skraćeno naziva raptor) je jedan od najpopularnijih dinosaura koji se pojavljuju u medijima zbog svoje istaknute uloge u serijalu fimova Jurski park. On je u njima prikazan sa određenim anatomskim greškama; npr. bio je mnogo veći nego u stvarnosti i nije prikazan sa perjem. Takođe je dobro poznat paleontolozima, s obzirom na to da je opisano više od dvanaest skeleta - više nego i kod jednog drugog dromeosaurida. Jedan vrlo poznat primerak prikazuje Velociraptora u borbi sa Protoceratopsom.
Remove ads
Opis
Velociraptor je bio dromeosaurid srednje veličine. Odrasli su bili dugi do 2,07 m, u kukovima visoki 0,5 m, a teški do 15 kg.[4] Lobanja, duga do 25 cm, bila je upadljivo savijena prema gore, konkavna na gornjoj površini, a konveksna na donjoj. U čeljustima se sa svake strane nalazilo 26 do 28 razmaknutih zuba, više nazubljenih na svom zadnjem rubu nego na prednjem, što je možda prilagođavanje lovu na brzi plen.[1][5]
Velociraptor je, kao i drugi dromeosauridi, imao veliku ruku sa tri vrlo zakrivljene kandže, koje su po konstrukciji i fleksibilnosti bile slične kostima krila kod današnjih ptica. Drugi prst je bio najduži, a prvi je bio najkraći. Struktura kostiju ručnog zgloba onemogućavala je okretanje ruke u tom zglobu. Zbog toga je ruke morao držati dlanom prema nazad (prema ostatku tela), a ne prema dole (prema tlu).[6] Prvi prst stopala je, kao i kod ostalih teropoda, bio vrlo mali. Međutim, Velociraptor i njegovi srodnici tlo su doticali samo sa trećim i četvrtim prstom, dok su ostali teropodi hodali na tri prsta. Drugi prst, po kojem je Velociraptor vrlo poznat, bio je vrlo modifikovan i držao ga je iznad tla. Na njemu se nalazila relativno velika kandža u obliku srpa, tipična za dromeosauride i trudontide. Ta kandža, koja je mogla biti duga i do 6,5 cm, verovatno je služila u lovu za ranjavanje plena, a možda je njome i zadavao smrtni udarac.[7][8]
Velociraptorov rep su učvršćavala dugačka koštana ispupčenja (prezigapofize) na vanjskoj površini pršljena, kao i okoštale tetive ispod njih. Prezigapofize su počinjale od desetog repnog pršljena i zatezale sledećih četiri do deset pršljena, zavisno od pozicije repa. To učvršćivanje rezultiralo je time da se rep ponašao kao prut - vertikalni pokreti između pršljena bili su onemogućeni. Međutim, pronađen je barem jedan primerak sa repom savijenim u stranu u obliku slova S, što znači da je rep bio znatno fleksibilniji horizontalno. Navedena prilagođavanja verovatno su davala ravnotežu i stabilnost prilikom skretanja pri velikim brzinama.[7][8]
Paleontolozi su 2007. godine prijavili otkriće kvrga na podlaktici za koje je bilo pričvršćeno perje, neoborivo dokazavši prisustvo perja kod vrste .[9]
Remove ads
Istorija
Piter Kajzen je tokom jedne ekspedicije Američkog prirodoslovnog muzeja u pustinju Gobi 11. avgusta 1923. godine pronašao prvi fosil Velociraptora poznat nauci: jednu smrvljenu ali potpunu lobanju sa jednom kandžom sa drugog nožnog prsta (AMNH 6515).[1] Henri Ferfild Ozborn, direktor muzeja, je 1924. godine priključio lobanju i kandžu (za koju je smatrao da se nalazila na ruci živog primerka) novom rodu, Velociraptor. Taj naziv potiče od latinskog („brzi」) i („pljačkaš」) i odnosi se na grabežljiv način života ove životinje. Osborn je tipičnu vrstu nazvao prema zemlji porekla (Mongolija).[1] Ranije te godine Osborn je bio spomenuo tu životinju u jednom popularnom članku, ali pod nazivom (ne sme se pomešati sa rodom Oviraptor).[10] Međutim, budući da naziv „Ovoraptor」 nije bio objavljen u naučnom časopisu i nije imao formalan opis, smatra se da je , pa naziv Velociraptor zadržava prioritet.
Dok je severnoameričkim timovima tokom Hladnog rata pristup komunističkoj Mongoliji bio zabranjen, ekspedicije sovjetskih i poljskih naučnika, zajedno sa njihovim mongolskim kolegama, otkrile su još nekoliko primeraka Velociraptora. Najpoznatiji primerak su legendarni „Dinosauri u borbi」 (GIN 100/25), koje je 1971. godine otkrio poljsko-mongolski tim. U ovom primerku očuvan je jedan Velociraptor u borbi sa jednim Protoceratopsom.[7][11][12] Taj primerak se smatra nacionalnim blagom Mongolije, mada ga je 2000. godine za privremenu egzibiciju pozajmio Američki prirodoslovni muzej u Njujorku.[13]
Između 1988. i 1990. godine jedan kinesko-kanadski tim je otkrio ostatke Velociraptora u severnoj Kini.[14] Američki naučnici su se 1990. godine vratili u Mongoliju. Jedna mongolsko-američka ekspedicija u pustinju Gobi, koju su vodili Američki prirodoslovni muzej i Mongolska akademija nauka, otkrila je nekoliko dobro očuvanih skeleta.[8][15] Jedan od tih primeraka, IGM 100/980, dobio je nadimak „Ičabodkraniosaurus}-」 zato što je bio prilično dobro očuvan, ali bez lobanje (odnosi se na Ičaboda Kranea - glavnog junaka Legende o Uspavanoj dolini, koji na kraju bude obezglavljen).[16] Taj primerak možda pripada vrsti Velociraptor mongoliensis, ali Norel i Makoviki su zaključili da nije bio dovoljno potpun da bi se to sigurno reklo; još uvek se očekuje službeni opis.[8]
Za gornju čeljust i suznu kost, koje su otkrivene 1999. godine, zaključeno je da pripadaju rodu Velociraptor, ali ne tipičnoj vrsti V. mongoliensis. Paskal Godefroit i kolege su prema tim kostima 2008. godine nazvali novu vrstu V. osmolskae (prema poljskoj paleontologinji Halszki Osmolski).[2]
Remove ads
Poreklo
.jpg)
Svi poznati primerci vrste otkriveni su u formaciji Djadokta u mongolskoj provinciji Umnegov. Vrste Velociraptora takođe su pronađene u malo mlađoj formaciji Barun Gojot u Mongoliji,[17] mada su one intermedijarni oblici i možda pripadaju nekom srodnom rodu.[18] Smatra se da te geološke formacije potiču iz perioda kampanija (pre 83-70 miliona godina[19]) iz kasne krede.[20]
V. mongoliensis je pronađen u mnogim najpoznatijim lokalitetima formacije Djadokta. Tipični primerak pronađen je u Flejming Klifsu (takođe zvanom i Bejn Dzak i Šabarak Usu),[1] a primerak „Dinosauri u borbi」 pronađen je na lokalitetu Tugrig (takođe zvanom Tugrugin Šireh).[12] Na poznatim lokalitetima formacije Barun Gojot, Kulsan i Kermin Tsav, takođe su pronađeni ostaci koji možda pripadaju rodu Velociraptor ili nekom srodnom rodu.[21] Zubi i nepotpuni ostaci za koje se smatra da pripadaju mladom primerku vrste V. mongoliensis takođe su pronađeni u formaciji Bejan Mandahu, plodnom nalazištu u Unutrašnjoj Mongoliji (Kina) koja potiče iz istog perioda kao i formacija Djadokta.[14] Međutim, ti fosili nisu bili pripremljeni ili istraženi 2008. godine.[2] Jedna lobanja odrasle jedinke iz formacije Bejan Mandahu priključena je drugoj vrsti, Velociraptor osmolskae.[2]
Paleoekologija
Sva fosilna nalazišta iz kojih potiču ostaci Velociraptora pre su bila suva staništa sa peščanim dinama i samo povremeno potocima, mada izgleda da je stanište mlađe formacije Barun Gojot bilo malo vlažnije nego ono starije formacije Djadokta.[20] Pozicija nekih potpunih fosila i njihovo očuvanje u peščaru, ukazuje na to da je većina primeraka živa zakopana tekom peščanih oluja, koje su vrlo česte u takvim staništima.[2]
U navedenim formacijama bili su prisutni isti rodovi, ali su životinje varirale na nivou vrste. Na primer, u formaciji Djadokta živeli su Velociraptor mongoliensis, i , dok su u formaciji Bejan Mandahu živeli Velociraptor osmolskae, i . Te razlike možda su nastale zbog fizičke prepreke između te dve formacije, koje su geografski blizu jedna drugoj.[2] Međutim, budući da nije poznato da je ikada postojala ikakva prepreka u tom području, verojatnije je da su se formacije Djadokta i Bejan Mandahu razlikovale po vremenu nastanka.[18]
Drugi dinosauri koji su živeli na istom prostoru kao i V. mongoliensis su trudontid , oviraptorid i dromeosaurid . V. osmolskae živeo je sa ceratopsom , kao i oviraptoridom i dromeosauridom .[18]
Remove ads
Reference
Spoljašnje veze
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads