Iersen

Iersen (dt. Eisen) is n chemisk Element mäd Symbol Fe (la. Ferrum) un Atomnummer 26. Dät is n gries Uurgongsmetal.

SIMS Massenspektrum fon do Isotope

Oainskuppe
[Ar] 3d64s2 26 Fe Periodensystem . . . . . . . . . . Klik ap sun litje Blok foar n uur Element
Algemeen
Noome, Symbol, Oardnengstaal	Iersen, Fe, 26
Serie	Uurgongsmetalle
Gruppe, Periode, Blok	8, 4, d
Uutsjoon	metallisk glansjend mäd n griesken Faawetoon
Massenandeel an ju Äidhülle	4,7 %
Atomar
Atommasse	55,845 u
Atomradius (bereekend)	140 (156) pm
Kovalenten Radius	125 pm
Van-der-Waals-Radius	? pm
Elektronekonfiguration	[Ar] 3d64s2
Elektrone pro Energieniveau	2, 8, 14, 2
Uuttreedoarbaid	4,31 − 4,5 eV
1. Ionisierungsenergie	762,5 kJ/mol
2. Ionisierungsenergie	1561,9 kJ/mol
3. Ionisierungsenergie	2957 kJ/mol
4. Ionisierungsenergie	5290 kJ/mol
Physikalisk
Aggregoattoustand	fääst
Kristallstruktuur	kubisk ruumzentrierd
Tichte	7,874 g/cm3
Mohshädde	4,0
Magnetismus	ferromagnetisk
Smiltpunkt	1808 K (1535 °C)
Sjoodepunkt	3023 K (2750 °C)
Molar Volumen	7,09 · 10−6 m3/mol
Ferdampengswaarmte	349,6 kJ/mol
Smiltwaarmte	13,8 kJ/mol
Dampdruk	7,05 Pa bei 1808 K
Skalgauegaid	~5900 (long.), ~3200 (trans.) m/s bei 293,15 K
Spezifiske Waarmtekapazität	452 J/(kg · K)
Elektriske Laitfäiegaid	9,93 · 106 S/m
Waarmtelaitfäiegaid	80,2 W/(m · K)
Chemisk
Oxidationstoustande	2, 3, 4, 6
Oxide (Basizität)	(amphoter)
Normoalpotentioal	−0,447 V (Fe2+ + 2e− → Fe)
Elektronegativität	1,83 (Pauling-Skala)
Isotope
Isotop NH t1/2 ZM ZE MeV ZP 52Fe {syn.} 8,275 h ε 2,372 52Mn 53Fe {syn.} 8,51 min ε 3,743 53Mn 54Fe 5,8 % Stabil 55Fe {syn.} 2,73 a ε 0,231 55Mn 56Fe 91,72 % Stabil 57Fe 2,2 % Stabil 58Fe 0,28 % Stabil 59Fe {syn.} 44,503 d β− 1,565 59Co 60Fe {syn.} 1,5 · 106 a β− 3,978 60Co
NMR-Oainskuppe
Spin γ in rad·T−1·s−1 E fL bei B = 4,7 T in MHz 57Fe 1/2 8,643 · 106 3,37 · 10−5 6,46
Sicherhaidswaiwiesengen
Gefoarstofkänteekenge
F Leichtent- zündlich (Pulver)
R- und S-Sätze	R: Foarloage:R-Sätze (Pulver)[1]
	S: Foarloage:S-Sätze (Pulver)[1]
Sowied muugelk un gebruukelk, wäide SI-Eenhaide ferwoand. Wan nit uurs fermäärkt, jäilde do anroate Doaten bie Standoardbedingengen.

Fon dät Foulk wäd dän Uutdruk Iersen oafte bruukt foar Materioal dät eegentelk Stäil hat; moor Angoawen uur dät Moakjen, ju Beoarbaidenge un ju Anweendenge deerfon kon me fiende unner Stäil.

Äntdäkkenge

Uut Uutgreeuwengen stoalt sik hääruut, dät uum 4000 f. Chr. al Iersen bruukt wuude in Sumer un dät oolde Ägypten foar Speerspitsen un Ornamente. Maastens koom dät Iersen deerfoar fon iensloaine Meteorite (dät sonaamde Meteoriersen). In do Jierhunnerte deerätter wuud dät Gebruuk fon Iersen fersprat ätter Mesopotamien, Anatolien, dät Middel-Aaste un uur Gebiete. Ätter dät me uutfoont, wo me Iersen uut sien Arste winne kon un ätters smiedje, noom ju Anweendenge n grooten Apswung.

Twiske dät 12. Jh. f.Chr. un dät 10. Jh. f.Chr. noom Iersen ju Steede fon Bronze ien bie ju Produktion fon Reewen un Waffen. Dissen Uurgong fon Bronze ätter Iersen, die der ju Iersentied ienlatte, wuud nit juust feruurseeked truch beetere Oainskuppe fon Iersen, man eer truch dät knapper wäiden fon Tin, n Haudbestanddeel van Bronze. In dät Middel-Aaste äntdäkte me, dät ju Qualität ferbeeterd wäide kon truch dät räie Iersenarst te bäiten in n Bääd fon Holtkoole. In China wuud dät Prinzip fon dän Hoochougend ärtoacht un kuud ju Qualität fon dät Iersen fääre ferbeeterd wäide.

Dät Woud Iersen äntstamt mäd Metathese dät ooldgermaniske îsarn, wät an sik muugelk wier koom fon dät Etruskiske aisar "Godde". Die Latienske Noome hat ferrum, wierfon dät Symbol Fe oulat is..

Anweendengen

Fon aal bekoande Metalle wäd Iersen ap maaste bruukt, apstuuns foarallen in Gestalt fon Stäil. Deeruum dät dät billich is un strääwich, wäd dät anwoand foar toun Biespil Autos, Skiepe un foar dän Bau fon groote Konstruktione.

Uur Anweendengen fon Iersen sunt:

• In Transformatore (as Iersen of as Ferrit]].
• Gusiersen, wier dät smoltene Iersen in ne fjuurfääste Foarm geeten wäd. Sjuch uk Gröt, wät in Seelterlound wonnen wuude.
• Puddelstäil
• Iersenwierk, fröier in Hondwierk deerstoald fon n Smid in ne Smiede.

Määrkwöidige Oainskuppe

Iersen is juust as Nikkel un Kobalt n ferromagnetisk Metal. Die Atomkääden fon ju maast foarkuumende Iersen-Isotope ⁵⁶Fe häd ju hoochste Biendengsenergie fon aal Elemente, wiertruch Iersen dät sweerste Element is, wät exotherm moaked wäide kon truch Käädenfusion un dät lichtste Element wät sunner Energie-Ferljus moaked wäide kon truch Käädenkleeuwenge.

Uutsjoon

Ju Äidkoarste bestoant foar sowät 5% uut Iersen, maast foarkuumend as dät Mineroal Hematit; Iersentrioxide (Fe₂O₃). Skeen Iersen wäd deeruut isolierd truch dät Arst tou reduzierjen mäd Koolestof. In bolde aal Deele fon de Waareld sunt Iersenmine tou fienden. Do grootste Wingebiete lääse in China, Brasilien, Australien, Ruslound un Indien, mädnunner goud foar sowät 70% fon ju Waareldproduktion.

Besunnere Benaamengen fon Iersenferbiendengen

Ferbiendengen mäd Fe²⁺ wäide beteekend mäd ferro- of Fe(II); Fe³⁺ mäd ferri- of Fe(III) un Fe⁴⁺ mäd ferryl- of Fe(IV), aal ätter dän Oxidationstoustand. Toun Biespil Ferrocyanide un Ferricyanide (do bee Toustande fon Hexacyanoferraat)

Wällen, Anmäärkengen un Ätterwiesengen