Mindanao

Ang Mindanao o Kamindanawan, (Ingles: Southern Pilipinas o Tagalog: Timog Pilipinas) ay ang ikalawang pinakamalaking pulo sa Pilipinas. Ito rin ang tawag sa isa sa tatlong pangunahing pangkat ng mga pulo sa Pilipinas (ang dalawa ay ang Luzon at ang Kabisayaan), na binubuo ng pulo ng Mindanao at ng mga nakapalibot na mga maliliit na pulo. Pinakamalaking lungsod sa Mindanao ang Lungsod ng Davao. Sa 21,968,174 populasyon ng Mindanao, (ayon sa senso noong 2010) 10 bahagdan ay mga Moro o Muslim.^[1]

Mindanao

Palayaw: Timog Pilipinas
Heograpiya
Lokasyon	Timog Silangang Asya
Arkipelago	Pilipinas
Sukat	104,530 km2 (40,359 mi kuw)
Ranggo ng sukat	Ika-19
Pinakamataas na elebasyon	3,412 m (11,194 tal)
Pamamahala
Pilipinas
Demograpiya
Populasyon	21,968,174
Densidad ng pop.	232 /km2 (601 /mi kuw)

Ang Mindanao ang bukod tanging pook heograpikal sa Pilipinas na may malaking bilang ng mga Muslim. Ang pinakatimog na bahagi ng Mindanao, partikular ang lalawigan ng Maguindanao Lanao del Sur, Sulu, at Tawi-Tawi (na bahagi ng Nagsasariling Rehiyon ng Bangsamoro sa Muslim na Mindanao (BARMM), ay tahanan ng nakararaming Pilipinong Muslim. Dahil sa malawakang kahirapan, pagkakaiba-iba ng relihiyon, ang pulo ay kinakitaan ng paghihimagsik ng mga komunista, pati na rin ng mga kilusang armadong separatistang Muslim.

Kasaysayan

Isang lumang mapang Kastila ng pulo ng Mindanao.

Isinunod ang pangalan ng Mindanao sa mga Maguindanaon na bumubuo sa pinakamalaking Kasultanan ayon sa kasaysayan, at makikita sa mga mapa na ginawa noong ika-17 at ika-18 dantaon na nagmumungkahi na ang pangalan ay ginamit upang tukuyin ang pulo ng mga makapangyarihang katutubo ng panahong iyon.

Unang lumaganap ang Islam sa rehiyon noong ika-13 dantaon sa pamamagitan ng mga mangangalakal na Arabe mula sa kasalukuyang Malaysia at Indonesia. Bago pa man maganap ito, ang mga katutubo ay pangunahing mga animista na naninirahan sa mga maliliit na pamayanan.^[2] Karamihan sa mga taal na populasyon ng mga Tausug, Maranao at Maguindanaon ay agad na lumipat sa pananampalatayang Islam maliban sa mga mailap na Subanon, Talaandig, Higaonon at ilang maliliit na mga tribo na tumangging makipag-ugnayan sa mga Arabeng misyonero ng Islam.

Itinayo ang pinakaunang moske sa Pilipinas noong kalagitnaan ng ika-14 na dantaon sa bayan ng Simunul.^[2] Sumunod ang mga kasultanan ng Sulu at Maguindanao noong ika-15 at ika-16 na dantaon. Noong huling bahagi ng ika-16 na dantaon hanggang unang bahagi ng ika-17 dantaon, naganap ang unang pagtatagpo sa mga Kastila. Sa panahong ito, maayos nang nakatatag ang Islam sa Mindanao at nagsisimula nang manghikayat sa mga pangkat sa malalaking kapuluan ng Kabisayaan tulad ng Cebu at Bohol, gayundin sa dulong hilagang bahagi, tulad ng Maynila sa Kalusunan.^[2]

Nang dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, labis silang nabagabag nang matagpuan nilang matibay ang katayuan ng Islam sa pulo ng Mindanao, bilang katatapos lang mapaalis ang mga Moors mula sa Espanya pagkatapos nang dantaong labanan sa ilalim ng Reconquista. Sa katunayan, ang pangalang Moro ay wikang Kastila para sa "Moors", na ibinigay sa mga Muslim na naninirahan sa Mindanao.^[2] Pinangalanan ni Villalobos na Caesarea Caroli ang pulo ng Mindanao nang maabot niya ang dalampasigan nito. Isinunod ito kay Carlos V ng Banal na Emperyong Romano (at I ng Espanya).

Heograpiya

Ikalawang pinakamalaking pulo sa Pilipinas ang Mindanao na may sukat na 104,630 kilometro kwadrado, at ikawalang pinakamataong pulo sa buong daigdig. Higit na malaki ang pulo ng Mindanao kaysa sa 125 mga bansa sa daigdig, kabilang ang Netherlands, Austria, Portugal, Czech Republic, Hungary, at Ireland. Ang pulo ay bulubundukin, at kung saan matatagpuan ang Bundok Apo, ang pinakamataas na bundok sa Pilipinas. Napalilibutan ng 4 na dagat ang Mindanao: ang Dagat Sulu sa kanluran,^[3] Dagat Pilipinas sa silangan, Dagat Celebes sa timog, at Dagat Mindanao sa hilaga. Sa lahat ng mga pulo sa Pilipinas, Mindanao ang may pinakamalawig ang pagkakaiba-iba ng pisyograpikong katangian.

Ang pangkat ng pulo ng Mindanao ay sinasaklaw ang pulo ng Mindanao kasama ang Kapuluan ng Sulu sa timog kanluran. Ang pangkat ng mga pulo ay nahahati sa anim na rehiyon, na hinati pa sa 26 na lalawigan.

Pangkat ng mga pulo ng Mindanao

Ang pinamalaking lungsod sa Mindanao ang Lungsod ng Davao

Ang grupong ito ng Mindanao ay isang arbitraryong lupon ng mga pulo sa timogang bahagi ng Pilipinas na kinabibilangan ng anim na rehiyong administratibo. Ang mga rehiyong ito ay nahahati sa 25 mga lalawigan, kung saan apat lamang sa mga ito ay wala sa mismong isla ng Mindanao. Kasama sa grupo ang Kapuluang Sulu sa timog-kanluran, kinabibilangan ng mga pangunahing isla ng Basilan, Jolo, at Tawi-Tawi, pati ng mga nakaratag na mga isla sa kalapit nito tulad ng Camiguin, Dinagat, Siargao, Samal, at mga Isla ng Sarangani.

Paghihiwalay

Tingnan din: Paghihiwalay ng Mindanao

Panahon pa ng dating pangulong Ferdinand Marcos Sr. Ang isinusulong ng taga-Mindanao ang paghihiwalay ng estado sa Luzon at Kabisayaan sa Pilipinas, ay hindi sinangayonan ng gobyerno ng Pilipinas noong ika 1972 matapos ang kaguluhan.

Mga rehiyon ng Mindanao

Rehiyon	Luklukang pampangasiwaan (sentrong panrehiyon)	Paglalarawan
Tangway ng Zamboanga (Rehiyon IX)	Lungsod ng Zamboanga	Dating Kanlurang Mindanao, ang Tangway ng Zamboanga ay matatagpuan sa tangway ng mismong pangalan. Ito ay binubuo ng mga probinsiya ng Zamboanga del Norte, Zamboanga del Sur, Zamboanga Sibugay, at ng dalawang lungsod—Siyudad ng Zamboanga at Siyudad ng Isabela—na hindi sakop ng alinmang lalawigan. Ang Siyudad Isabela ang tanging teritoryong wala sa mismong isla ng Mindanao, ito ay nasa Basilan. Ang administratibong kabisera ng rehiyon ay ang Lungsod ng Pagadian. Ang buong rehiyon ay iisang probinsiya dati na tinawag na Zamboanga.
Hilagang Mindanao (Rehiyon X)	Cagayan de Oro	Ang Hilagang Mindanao ay binubuo ng mga probinsiya ng Bukidnon, Camiguin, Lanao del Norte, Misamis Occidental, at Misamis Oriental. Ang lalawigan ng Camiguin ay isa ring pulo sa may hilagang baybayin.
Davao (Rehiyon XI)	Lungsod ng Davao	Dating Timog Mindanao, ang rehiyon ng Davao ay matatagpuan sa timog-silangang bahagi ng Mindanao. Ang rehiyon ay nahahati sa mga lalawigan ng Davao del Norte, Davao del Sur, Davao Occidental, Davao Oriental, at Davao de Oro; kasama pati ang Lungsod ng Davao. Ang Golpo ng Davao ay nasa timog at ang isla ng Samal sa golpo ay kabilang din sa rehiyon, pati ang mga Isla ng Sarangani.
Socsksargen (Rehiyon XII)	Koronadal	Dating Gitnang Mindanao, ang SOCCSKSARGEN ay matatagpuan sa timog-gitnang bahagi ng isla. Binubuo ito ng mga probinsiya ng Cotabato, Sarangani, Timog Cotabato, at Sultan Kudarat. Ang pangalan ng rehiyon ay isang akronim ng mga pangalan ng mga probinsiya nito kasama ang lungsod ng General Santos.
Caraga (Rehiyon XII)	Butuan	Ang Caraga ay matatagpuan sa hilagang-kanlurang parte ng Mindanao. Ang kanyang mga probinsiya ay Agusan del Norte, Agusan del Sur, Surigao del Norte, at Surigao del Sur. Kabilang sa rehiyong ito ang mga nakaratag na isla ng Surigao del Norte tulad ng Isla ng Dinagat, Isla ng Siargao, at Bucas Grande.
Bangsamoro (BARMM)	Lungsod ng Cotabato	Ang Rehiyong Awtonomo ng Bangsamoro sa Muslim Mindanao ay isang espesyal na rehiyon na kinabibilangan ng mga teritoryo kung saan ang mayoriya ng populasyon ay moro. Kasama dito ang halos buong Kapuluang Sulu (ang Siyudad ng Isabela ng Basilan ay bahagi ng rehiyong Peninsula ng Zamboanga) at dalawang probinsiya sa isla ng Mindanao. Ang mga lalawigang bumubuo sa Kapuluang Sulu ay Basilan, Sulu, at Tawi-Tawi. Ang Basilan at Tawi-Tawi ang mga pangunahing isla ng kanilang mga lalawigan, Isla ng Jolo naman ang sa Sulu. Ang mga probinsiya sa mismong isla ng Mindanao ay ang Lanao del Sur at Maguindanao.

Zamboanga
del Norte

Zamboanga
del Sur

Zamboanga
Sibugay

Lungsod ng Zamboanga

Basilan

Tawi-Tawi

Sulu

Camiguin

Misamis
Occidental

Lanao
del Norte

Lanao
del Sur

Lungsod ng
Iligan

Lungsod ng
Cagayan de Oro

Misamis
Oriental

Agusan
del Norte

Surigao
del Norte

Bukidnon

Davao
del Sur

Lungsod ng
Davao

Davao
del Norte

Davao
de Oro

Davao
Oriental

Davao
Occidental

Sarangani

South
Cotabato

Lungsod ng
General
Santos

Sultan
Kudarat

Lungsod ng
Cotabato

Cotabato

Lungsod ng
Butuan

Agusan
del Sur

Surigao
del Sur

Maguindanao

Kapuluang
Dinagat

Dagat
Sulu

Golpo ng Moro

Dagat
Pilipinas

Mga dibisyong administratibo

ng Mindanao

(clickable map)

t u b Pinakamalalaking mga lungsod o bayan sa [[{{{country}}}]] Source: 2020 PH Census Bureau Estimate
	Ranggo		Rehiyon	Pop.	Ranggo		Rehiyon	Pop.
Davao City Zamboanga City	1	Davao City	Davao Region	1,776,949	11	Panabo	Davao Region	209,230	Cagayan de Oro General Santos
	2	Zamboanga City	Zamboanga Peninsula	977,234	12	Marawi	Bangsamoro	207,010
	3	Cagayan de Oro	Northern Mindanao	728,402	13	Koronadal	Soccsksargen	195,398
	4	General Santos	Soccsksargen	697,315	14	Malaybalay	Northern Mindanao	190,712
	5	Butuan	Caraga	372,910	15	Digos	Davao Region	188,376
	6	Iligan	Northern Mindanao	450,583	16	Polomolok	Soccsksargen	172,605
	7	Cotabato City	Bangsamoro	325,079	17	Surigao City	Caraga	171,107
	8	Tagum	Davao Region	296,202	18	Midsayap	Soccsksargen	165,376
	9	Valencia	Northern Mindanao	216,546	19	Pikit	Soccsksargen	164,646
	10	Pagadian	Zamboanga Peninsula	210,452	20	Kidapawan	Soccsksargen	160,791

Mga kawing na panlabas

Wiktionary

Tingnan ang Mindanao sa
Wiktionary, ang malayang talahulugan.

• information on conflict affected area Naka-arkibo 2013-08-28 sa Wayback Machine.
• Violent Conflicts and Displacement in Central Mindanao: Challenges for recovery and development Naka-arkibo 2013-09-26 sa Wayback Machine.
• Mindanao Magazine^{[patay na link]}
• Tourist Destinations in Mindanao
• Moro Friends Community Naka-arkibo 2018-08-16 sa Wayback Machine.
• The Catalyst for Countryside Development Naka-arkibo 2010-12-26 sa Wayback Machine.
• Mindanao News Naka-arkibo 2011-06-01 sa Wayback Machine.
• Online Mindanao Naka-arkibo 2013-11-17 sa Wayback Machine.
• Taboan Mindanao^{[patay na link]}