San Fernando, Pampanga

Para sa ibang mga gamit, tingnan ang Lungsod ng San Fernando.

Ang Lungsod ng San Fernando, (Kapampangan: Lakanbalen ning San Fernando, Ingles: City of San Fernando) ay isang lungsod sa probinsiya ng Pampanga. Ito ang kabiserang lungsod ng Pampanga at ang sentrong panrehiyon ng Gitnang Luzon (Rehiyon III). Ang lungsod ay kilala sa mga parol nito at binansagang "Christmas Capital of the Philippines" (Kabiserang Pangkapaskuhan ng Pilipinas). Ang taunang Giant Lantern Festival (Pista ng mga Higanteng Parol) ay isinasagawa ng lungsod tuwing Disyembre.

San Fernando Lungsod ng San Fernando
Lungsod
Ciudad ning San Fernando
Tunay na Masaya sa Syudad ng San Fernando
Palayaw:  Sentro Ng Pasko Sa Pilipinas Kabisera ng Pampanga at Gitnang Luzon
Bansag:  Magsilbi Tamu (Maglingkod Tayo)
Mapa ng Pampanga na nagpapakita sa lokasyon ng San Fernando
San Fernando Lokasyon sa Pilipinas
Mga koordinado: 15°02′N 120°41′E
Bansa	Pilipinas
Rehiyon	Gitnang Luzon (Rehiyong III)
Lalawigan	Pampanga
Distrito	Pangatlong Distrito ng Pampanga
Mga barangay	35 (alamin)
Pagkatatag	16 Agosto 1754
Ganap na Lungsod	4 Pebrero 2001
Pamahalaan
• Punong Lungsod	Edwin Santiago
• Pangalawang Punong Lungsod	Jimmy Lazatin
• Manghalalal	207,416 botante (2025)
Lawak  [1]
• Kabuuan	67.74 km2 (26.15 milya kuwadrado)
Populasyon  (Senso ng 2024)
• Kabuuan	377,534
• Kapal	5,600/km2 (14,000/milya kuwadrado)
• Kabahayan	86,217
Ekonomiya
• Kaurian ng kita	ika-1 klase ng kita ng lungsod
• Antas ng kahirapan	7.23% (2021)[2]
• Kita	₱ 2,585 million (2022)
• Aset	₱ 6,631 million (2022)
• Pananagutan	₱ 1,705 million (2022)
• Paggasta	₱ 1,841 million (2022)
Sona ng oras	UTC+8 (PST)
Kodigong Pangsulat	2000
PSGC	035416000
Kodigong pantawag	45
Uri ng klima	Tropikal na monsoon na klima
Mga wika	wikang Kapampangan Tagalog
Websayt	cityofsanfernando.gov.ph

Ayon sa senso ng 2024, ito ay may populasyon na 377,534 sa may 86,217 na kabahayan. Ito ay may layong 67 kilometro mula sa Maynila, 50 kilometro mula sa Look ng Subic sa probinsiya ng Zambales at 16 na kilometro mula sa Paliparang Clark sa Lungsod ng Angeles. Ang lungsod ay nasa gitna ng mga sanga-sangang kalsada sa Gitnang Luzon. Ang lungsod ay ipinangalan kay Fernando VI ng Espanya at inilagay sa pangangalaga ni San Fernando, Hari ng Castile at Leon, kung saan ang kapistahan ay ipinagdiriwang tuwing Mayo 30.

Taong 2017 sa pagbabago ng Pederalismo sa Pilipinas, Ang lungsod ng San Fernando ang hinirang pa rin bilang kapitolyo sa Gitnang Luzon.

Mga dating alkalde

CAPITANES MUNICIPALES[3] 1755 Vidal de Arrozal 1756 Tiburcio Cunanan 1757 Vidal de Arrozal 1758 Luis Catacutan 1759 Juan David 1760 Juan Yutuc 1761 Domingo de Vera 1762 Nicolas Capati 1763 Tomas Aquino 1764 Miguel de los Angeles 1765 Agustin Dizon 1766 Manuel Manaloto 1767 Francisco Bautista 1768 Miguel David 1769 Nicolas Dizon 1770 Mariano Singian de Miranda 1771 Mateo David 1772 Bernardo de Anunciacion 1773 Francisco David 1774 Agapito Singian 1775 Vicente Concepcion 1776 Eugenio Yutuc 1777 Juan Lingat 1778 Juan Lacson 1779 Vicente Concepcion 1780 Jose de Arrozal 1781 Nicolas Tuason 1782 Carlos Catacutan 1783 Vicente David 1784 Lucas David 1785 Antonio Alonso del Rosario 1786 Regino de Castro 1787 Sebastian Manarang 1788 Bernabe Pamintuan 1789 Juan Dizon 1790 Manuel Miranda 1791 Vicente Dayrit 1792 Nicolas Tuason 1793 Jose de los Angeles 1794 Vicente Quizon 1795 Angel Pantaleon de Miranda 1796 Vicente Dayrit 1797 Jose Cunanan 1798 Juan Lacson 1799 Carlos Catacutan

1800 Vicente Dizon 1801 Jose Ocson 1802 Agustin David Lising 1803 Jose Concepcion 1804 Raymundo David 1805 Ignacio David de Miranda 1806 Severino Henson 1807 Juan Crisostomo Paras 1808 Domingo Henson 1809 Leon de Vera 1810 Vicente de Castro 1811 Gregorio Singian 1812 Ignacio de Miranda 1813 Miguel Catacutan 1814 Francisco Pamintuan 1815 Severino Henson 1816 Agustin David Lising 1817 Bernardo David 1818 Bernardo Tinio 1819 Eriberto Yutuc 1820 Vicente de Castro ALCALDES MUNICIPALES 1821 Vicente Dizon 1822 Pablo de Ocampo 1823 Maximo Dizon 1824 Ciriaco Dizon GOBERNADORCILLOS 1825 Vicente Dizon 1826 Manuel Pasion Henson 1827 Anacleto del Rosario 1828 Vicente David Lising 1829 Vicente Dizon 1830 Pablo Ocampo 1831 Doroteo Dizon 1832 Mariano Yutuc 1833 Manuel Pasion Henson 1834 Gregorio Tuason 1835 Blas Borja 1836 Doroteo Dizon 1837 Agustin Pamintuan 1838 Agustin Cuyugan 1839 Juan Dayrit 1840 Raymundo David 1841 Macario Yutuc

1842 Matias Quiason 1843 Pedro Lacsamana 1844 Bernardino Singian de Miranda 1845 Serapio Singian de Miranda 1846 Mariano Arceo 1847 Agustin Cuyugan 1848 Guillermo Henson 1849 Bernardino Singian de Miranda 1850 Agustin Pamintuan 1851 Gregorio David 1852 Maximo Feliciano 1853-1854 Paulino Paras 1854-1855 Agustin Lacson 1855-1856 Simon Henson 1856-1857 Cosme Lacson 1857-1858 Candido Froilan Dizon 1858-1859 Florentino Dayrit 1859 Manuel Pasion Henson 1859 Jose Navarro (accidental) 1860 Victor David 1860-1861 Manuel de Ocampo 1861-1862 Bernardino Singian de Miranda 1862-1863 Guillermo Henson 1863-1864 Aniceto Yusi 1864-1865 Simon Henson 1865-1866 Juan Quiason 1867-1868 Julian Buison 1868-1869 Benigno de Ocampo 1869-1870 Isidro Teopaco 1870-1871 Domiciano Tison 1871-1872 Florentino Dayrit 1872-1873 Eustaquio Ricafort 1873-1874 Pedro Paras y Castro 1874-1875 Bernardino Singian de Miranda 1875-1876 Julian Buison 1877-1879 Anacleto Hizon 1879-1880 Catalino Henson 1880-1881 Mariano Custodio 1881-1882 Saturnino Henson 1882-1883 Florentino Dayrit 1883 Pedro Paras 1884-1885 Domiciano Tison 1885 Francisco X. Panlilio 1886-1887 Anacleto Hizon 1887-1889 Teodoro Limjuco 1889-1890 Gregorio Tioleco

PRESIDENTES MUNICIPALES 1891-1892 Antonio E. Consunji 1893-1894 Juan Sengson 1895 Teodoro Limjuco 1896 Saturnino Henson 1897 Celso Dayrit REPUBLIKA FILIPINA PRESIDENTE MUNICIPAL 1898 Antonio E. Consunji PAMAHALAAN MILITAR ALCALDES 1899 Enrique Kerr 1900 Carlos Kerr 1900 Teodoro Limjuco 1900-1901 Francisco S. Hizon PAMAHALAANG SIBIL PANGULONG MUNICIPAL 1901 Francisco S. Hizon 1902-1903 Mariano J. Leon Santos 1904 Juan Sengson 1905-1906 Eulalio Castro 1906-1907 Vicente Tiomico 1908-1909 Pedro Teopaco 1910-1912 Clemente Ocampo 1913-1915 ? 1916-1921 Antonio B. Abad Santos 1922-1927 Jose M. Valencia 1928-1931 Antonio B. Abad Santos 1932-1934 Jose M. Valencia KOMONWELT NG PILIPINAS ALKALDENG MUNICIPAL 1934-1937 Urbano D. Dizon 1938-1942 Vivencio B. Cuyugan 1945 Vivencio B. Cuyugan PANANAKOP NG HAPON 1942-1945 Rodolfo P. Hizon

REPUBLIKA NG PILIPINAS ALKALDENG MUNICIPAL 1946-1955 Rodolfo P. Hizon 1955 Mariano P. Castro, Sr. 1956-1959 Dr. Miguel G. Baluyut 1960-1967 Dr. Jose C. Quiwa 1967-1969 Levi Panlilio 1969-1971 Atty. Virgilio L. Sanchez 1971 Luis Gopiao 1972-1980 Armando P. Biliwang 1980-1982 Col. Amante S. Bueno (OIC) 1982-1983 Atty. Vicente A. Macalino (OIC) 1983-1986 Atty. Virgilio L. Sanchez 1986-1987 Atty. Paterno S. Guevara(Appointed) 1987-1988 Dr. Rodolfo P. Canlas (Appointed) 1988-1995 Atty. Paterno S. Guevara 1995-2001 Dr. Jesus Reynaldo B. Aquino ALKALDENG PANLUNGSOD 2001-2004 Dr. Jesus Reynaldo B. Aquino 2004-2013 Atty. Oscar S. Rodriguez 2013-Kasalukuyan Edwin D. Santiago

Pagkalungsod

Noong 6 Enero 1997, si Alkalde Rey B. Aquino at Senadora Gloria Macapagal-Arroyo ay nagpasimula ng kampanya para sa pagkalungsod. Noong Abril 27 ng taong ding iyon, si Rep. Oscar Rodriguez ay naghain ng House Bill blg. 9267 na gagawa ng Lungsod ng San Fernando.

Noong 2000, pinirmahan nina Ispiker ng Mababang Kapulungan Arnulfo Fuentebella at Pangulo ng Senado Aquilino Q. Pimintel ang tsarter ng lungsod ng San Fernando noong Disyembre 4 at 13.

Ang bayan ay opisyal na naging lungsod na komponente noong 4 Pebrero 2001 matapos ang ratipikasyon ng Republic Act 8990 na nilikha ni Rep. Oscar Rodriguez sa isang plebisito noong nakaraang araw. Si Dr. Rey B. Aquino ang naging unang alkalde ng lungsod. Ang ratipikasyon ng Republic Act 8990 ang naging daan upang maging ika-99 na lungsod ng Pilipinas ang San Fernando.

Mga barangay

Ang Lungsod ng San Fernando ay nahahati sa 35 barangay.

Alasas Baliti Bulaon Calulut Dela Paz Norte Dela Paz Sur Del Carmen Del Pilar Del Rosario Dolores Juliana Lara

Lourdes Magliman Maimpis Malino Malpitic Pandaras Panipuan Pulung Bulo Santo Rosario (Pob.) Quebiauan Saguin San Agustin

San Felipe San Isidro San Jose San Juan San Nicolas San Pedro Santa Lucia Santa Teresita Santo Niño Sindalan Telabastagan

Ekonomiya

Matatagpuan sa puso ng probinsiya, ang Lungsod ng San Fernando ay may 2 pampublikong palengke, 39 na bangko, 48 na imbestor, 38 na sanglaan, 17 gasolinahan, 3 sinehan, 29 pribado at pampublikong paaralan, 7 ospital, 13 opisinang pandentista, 9 na otel, 28 na tindahan ng mga gamot, 7 disco, 6 na palitan ng pera, 15 pabrika ng damit, 24 na groseri, 7 supermarket, 42 kompanya ng insurance, 16 ahente ng seguridad, 70 restorant at fast food chains. Bukod sa pagiging kabisera ng Pampanga, halos lahat ng Pilipinong bankong institusyon, militar at mga ahensiya ng gobyerno ay may opisinang panrehiyon sa lungsod.

Demograpiko

Senso ng populasyon ng
San Fernando

Taon	Pop.	±% p.a.
1903	13,556	—
1918	20,622	+2.84%
1939	35,662	+2.64%
1948	39,549	+1.16%
1960	56,861	+3.07%
1970	84,362	+4.02%
1975	98,382	+3.13%
1980	110,891	+2.42%
1990	157,851	+3.59%
1995	193,025	+3.84%
2000	221,857	+3.03%
2007	269,365	+2.71%
2010	285,912	+2.19%
2015	306,659	+1.34%
2020	354,666	+2.90%
Sanggunian: PSA[4][5][6][7]