Кипр Республикасы

Кипр (Кыпрыс) Җөмһүрияте – (грек. Κυπριακή Δημοκρατία төр. Kıbrıs Cumhuriyeti) - Урта диңгезнең көнчыгыш өлешендә урнашкан утрау-дәүләт. 2004 елның 1 маеннан Европа берлеге әгъзасы.

Бу терминның башка аңламнары да бар, Кипр (мәгънәләр) битен карагыз.

Кипр Республикасы
грек. Κυπριακή Δημοκρατία төр. Kıbrıs Cumhuriyeti
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	16 август 1960
Рәсми исем	Kıbrıs Cumhuriyeti, Κυπριακή Δημοκρατία, la République de Chypre[1], Republic of Cyprus[2], Republik Zypern[3], Republiken Cypern[4] һәм Komara Kîprosê
Кыскача исем	Kıbrıs һәм Κύπρος
ХФӘ билгесе	kʲipr, ˈkɯbɾɯs һәм ˈcipros
Гомер озынлыгы	80,508 ел[5]
Демоним	Cypriot, ciprusi, cypriot, Chiprano, Sipreänan, قبرصي, قبرصية, قبرصيون, киприоты, кіпріот, кіпріотка, кіпріоти, קפריסאי, קפריסאית, ciprioți, cipriot, cipriotă, সাইপ্রাসীয়, cipriota, ciprioti, xipriota, xipriotes, ciprica, xipriota, Kiprano, Κύπριος, Cypriote[1], Chypriote[1], Chypriote, Κύπρια, Κύπριοι, Κύπριες, cipriota, ciprioti, ciprioto, cipriote, Kıbrıslı, قبرصي, قبرصية, قبرصيين, قبرصيات, Cipireach[6] һәм Siprus
Рәсми тел	яңа юнан теле[d][7], төрек теле[8] һәм грек теле
Гимн	Азатлык һимны
Мәдәният	Кипр мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Cyprus in your heart һәм Cyprus yn dy galon
Дөнья кисәге	Европа[9][10]
Дәүләт	Кипр Республикасы
Башкала	Никосия
Сәгать поясы	UTC+02:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Урта диңгез
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Кипр утравы
Территориясенә дәгъва итә	Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте
Иң көнчыгыш ноктасы	35°41′42″ с. ш. 34°35′19″ в. д.HGЯO
Иң төньяк ноктасы	35°41′45″ с. ш. 34°35′16″ в. д.HGЯO
Иң көньяк ноктасы	34°37′57″ с. ш. 32°57′48″ в. д.HGЯO
Иң көнбатыш ноктасы	35°04′14″ с. ш. 32°16′11″ в. д.HGЯO
Геомәгълүматлар	Data:Cyprus.map
Иң югары ноктасы	Олимбос[d]
Иң түбән ноктасы	Урта диңгез
Идарә итү формасы	җөмһүрият һәм президент республикасы
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Кипр республикасы президенты[d]
Ил башлыгы	Никос Христодулидес[d][11]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Кипр республикасы президенты[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Никос Христодулидес[d][11]
Башкарма хакимият	Кипр республикасы хөкүмәте[d][12]
Канунбирү органы	Кипр республикасы парламенты[d][13]
Югары мәхкәмә органы	Верховный суд Кипра[d]
Үзәк банкы	Кипр үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Канада, Италия, Германия, Австралия, Греция, Исраил, Бөекбритания, Согуд Гарәбстаны, Норвегия, Ирландия, Әрмәнстан, Әлҗәзаир, Болгария, Мальта, Дания, Польша, Мисыр, Күвәйт, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Сербия, Россия, Кытай, Бангладеш, Гөрҗистан, Маҗарстан һәм Корея Халык Демократик Республикасы[14]
Әгъзалык	Европа Берлеге, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[15], Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Евроконтроль[d], Интерпол[16][17], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][18], ХКТО[d][19][20], Халыкара гидрография оешмасы[d][21], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[22], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[23][24], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][25], OIPC[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[26], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[27], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][28] һәм Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][29]
Рәсми бәйрәм	Кипр республикасы бәйсезлек көне[d] һәм 1 апрель
Балигълык яше	18 яшь
Никахка керү яше	18 яшь
Пенсия яше	65 яшь
Мәҗбүри белем алуның минималь яше	5 яшь
Мәҗбүри белем алуның максималь яше	15 яшь
Халык саны	1 344 976 (2023)[30]
Ир-ат халкы	626 775[31], 615 637[31], 619 932[31] һәм 623 154[31]
Хатын-кыз халкы	624 713[31], 613 199[31], 617 605[31] һәм 621 034[31]
Административ бүленеше	Фамагуста[d], Кирения[d], Ларнака[d], Лимасол[d], Никосия[d] һәм Пафос[d]
Акча берәмлеге	евро
Номиналь тулаем эчке продукт	28 408 064 462 $[32] һәм 28 439 052 741 $[32]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,896[33]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,819[34]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	3,2
Эшсезлек дәрәҗәсе	16 ± 1 процент[35]
Нәрсә белән чиктәш	Акротири һәм Декелия, Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте, Исраил, Бөекбритания һәм Төркия
Мәктәптә укымаган балалар саны	3331[36]
Автомобил хәрәкәте ягы	сул[d][37]
Челтәр көчәнеше	240 вольт
Электр аергычы төре	BS 1363[d][38]
Әүвәлгесе	Британияле Кипр[d]
Алмаштырылган	Turkish Cypriot General Committee[d]
Алыштырган	Британияле Кипр[d]
Кулланылган тел	төрек теле, яңа юнан теле[d], гарәп теленең Кипр диалекты[d] һәм грек теле
Канунбирү шурасында урыннары саны	6[39]
Мәйдан	9242,45 км²[40][41]
Рәсми веб-сайт	cyprus.gov.cy​(ингл.)
Һәштәге	Cyprus
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.cy
Сурәтләнә	A trigonometrical survey of the island of Cyprus[d]
Тематик география	Кипр географиясе[d]
Нинди вики-проектка керә	WikiProject Cyprus[d]
Ачык мәгълүматлар порталы	Open data portal Cypern[d]
Феноменның икътисады	Кипр республикасы икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Кипр халкы[d]
Джини коэффициенты	31,2[42]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	19 процент
Тулаем туулар коэффициенты	1,446[43]
Шәһәр халкы	837 383[31], 820 924[31], 826 935[31] һәм 831 814[31]
Авыл халкы	414 105[31], 407 912[31], 410 602[31] һәм 412 374[31]
Демократия индексы	7,56[44]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	31 859
Туым күрсәткече	10,023[31], 10,794[31], 10,583[31] һәм 10,313[31]
Үлем күрсәткече	6,971[31], 6,769[31], 6,93[31] һәм 7,257[31]
Happy Planet Index score	49,4[45]
Илнең мобиль коды	280
Илнең телефон коды	+357
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	112[d][46], 1400[d][46] һәм 199[d][46]
Илнең GS1 коды	529
Номер тамгасы коды	CY
Диңгездәге идентификацияләү номеры	209, 210 һәм 212
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Кипрда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Кипрда төшерелгән фильмнар[d]
Кипр Республикасы Викиҗыентыкта

Территориясе

Рәсми рәвештә Кипр Җөмһүрияте территориясе үз эченә Кипр утравының 98% (калган 2%ында британ хәрби базалары – Акротири һәм Декелия) территориясен һәм якында урнашучы Агиос Георгиос, Гернисос, Глюкиотисса, Кила, Киедес, Кордилия һәм Мазаки утрауларын алып тора.

Яңа тарих

1974 елдан соң утрау ике өлешкә бүленгән, 60% территория Кипр Җөмһүрияте идарәсе астында булса (күбесенчә греклар яши), калган өлеш Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүриятенә карый (ул якта күбесенчә төрекләр яши). Ул дәүләтне Төркия һәм Абхазия бәйсез дәүләт буларак таныйлар.

Илдә 1 141 166 (2013) яши. Башкаласы — Никосия шәһәре.

Дин

Кипрда дин[47]
Православие			66 %
Ислам			30 %
Башка диннәр			4 %

1960 елгы Конституция (19нчы маддә) һәр кешенең сүз, вөҗдан һәм дин ирегенә хокукы бар дип карар бирә. Барлык диннәр дә закон каршында тигез, республиканың бер генә закон чыгару, башкарма яки административ акты да нинди дә булса дини институтны яки дини оешманы дискриминацияли алмый. Һәр кешенең дин тоту ирегенә хокукы бар, ул үз динен индивидуаль яки коллектив рәвештә өйрәнә ала. Халыкның аз өлешен тәшкил иткән ике дини төркемнең (католиклар һәм маронитлар) хокуклары гарантияләнә.

Грекларның күбесе — рәсми дәүләт чиркәве статусына ия Кипр православие чиркәве тарафдарлары. Мөселманнар (төрекләр, гарәпләр һ. б.) Кипр халкының 25—30 % ын, католиклар — 3 % ын тәшкил итә. Яһүд динен 1 800 кеше, һинд динен 2 мең кеше тота.