Латвия

Латвия (латыш. Latvija), рәсми исеме — Латвия Җөмһүрияте (латыш. Latvijas Republika) — Төньяк Европада урнашкан дәүләт. Башкала – Рига шәһәре.

Латвия
лат. Latvija
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	18 ноябрь 1918
Рәсми исем	Latvijas Republika, Läti Vabariik, République de Lettonie[1] һәм Republiken Lettland[2]
Гомер озынлыгы	74,52927 ел[3]
Демоним	Let, Latvian[4], lett, latvietis, Latviano, Latviyänan, латвиец, латвийка, латвийцы, لاتفي, لاتفية, لاتفيون, letó, letona, letons, латвієць, латиш, латвійка, латишка, латвійці, латиші, לטבי, לטבית, letoni, leton, letonă, লাতভীয়, lettone, lettoni, latvisce, letón, letona, latviete, lätlased, letón, letona, Letton[1], Lettonne, Latvians[4], latvialainen, latvialaiset, Lette, Lettin, lètone, lètoni, lètona, lètono, لاتڤي, لاتڤية, لاتڤيين, لاتڤيات һәм Laitviach[5]
Рәсми тел	латыш теле[6]
Гимн	Латвия гимны[d]
Мәдәният	Латвия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Tēvzemei un Brīvībai, Per la Pàtria i la llibertat, Best enjoyed slowly һәм I'w fwynhau'n araf!
Дөнья кисәге	Европа[7]
Дәүләт	Латвия[8][9]
Башкала	Рига
Сәгать поясы	UTC+02:00 һәм UTC+03:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Балтыйк диңгезе[10]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Балтыйк буе
Иң көнчыгыш ноктасы	56°16′41″ т. к. 28°14′29″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы	58°05′ т. к. 25°12′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	55°40′29″ т. к. 26°35′48″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	56°21′18″ т. к. 20°58′13″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Latvia.map
Иң югары ноктасы	Гайзинькалнс[d][11]
Иң түбән ноктасы	Балтыйк диңгезе
Идарә итү формасы	парламент республикасы[d] һәм җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Латвия президенты[d]
Ил башлыгы	Эдгарс Ринкевичс
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Латвия премьер-министры[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Эвика Силиня[d][12]
Башкарма хакимият	Латвия министрлар кабинеты[d]
Канунбирү органы	Латвия сеймы[d]
Югары мәхкәмә органы	Латвия конституцион мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы	Латвия банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Италия, Беларус Халык Җөмһүрияте, Австралия, Украина, Беларусь, Россия, Финляндия, Эстония, Болгария, Канада, Дания, Исландия, Косово Җөмһүрияте, Польша, Литва, Малайзия, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Греция, Бангладеш, Гөрҗистан, Германия, Маҗарстан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[13] һәм Кытай
Әгъзалык	Европа Берлеге, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Төньяк Атлантик килешү оешмасы, Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Балтик ассамблеясе[d], Төньяк бәрелеш группасы[d], Балтыйк диңгезе дәүләтләре советы[d], ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы[14], Евроконтроль[d], Ачык күкләр буенча килешү[d], Интерпол[15][16], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][17], ХКТО[d][18][19], Movement Coordination Centre Europe[d][20], Халыкара гидрография оешмасы[d][21], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[22], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[23][24], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][25], Шенген зонасы[d][26], Visa Waiver Program[d][27], Бөтендөнья метеорология оешмасы[28], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[29], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][30], Холокостны истә тоту һәм өйрәнү буенча халыкара оешмасы[d][31] һәм Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][32]
Балигълык яше	18 яшь
Никахка керү яше	18 яшь
Пенсия яше	62,5 яшь
Халык саны	1 871 882 (1 гыйнвар 2024)[33]
Ир-ат халкы	883 240[34], 878 681[34], 872 894[34] һәм 871 746[34]
Хатын-кыз халкы	1 030 582[34], 1 021 768[34], 1 011 596[34] һәм 1 007 636[34]
Административ бүленеше	Даугавпилс, Екабпилс, Юрмала, Лиепая, Резекне, Рига, Валмиера, Аглонский край[d], Вентспилс, Айзкраукльский край[d], Айзпутский край[d], Акнистский край[d], Алойский край[d], Алсунгский край[d], Алуксненский край[d], Аматский край[d], Апский край[d], Ауцский край[d], Адажский край[d], Бабитский край[d], Балдонский край[d], Балтинавский край[d], Балвский край[d], Бауский край[d], Беверинский край[d], Броценский край[d], Буртниекский край[d], Царникавский край[d], Цесисский край[d], Цесвайнский край[d], Циблский край[d], Дагдский край[d], Даугавпилсский край[d], Добельский край[d], Дундагский край[d], Дурбский край[d], Энгурский край[d], Эргльский край[d], Гаркалнский край[d], Гробинский край[d], Гулбенский край[d], Иецавский край[d], Икшкильский край[d], Инчукалнский край[d], Илукстский край[d], Яунелгавский край[d], Яунпиебалгский край[d], Яунпилсский край[d], Екабпилсский край[d], Елгавский край[d], Кандавский край[d], Карсавский край[d], Кокнесский край[d], Краславский край[d], Кримулдский край[d], Крустпилсский край[d], Кулдигский край[d], Кегумсский край[d], Кекавский край[d], Лиелвардский край[d], Лигатненский край[d], Лимбажский край[d], Ливанский край[d], Лубанский край[d], Лудзенский край[d], Мадонский край[d], Малпилсский край[d], Марупский край[d], Мазсалацский край[d], Наукшенский край[d], Неретский край[d], Ницский край[d], Огре төбәге[d], Олайнский край[d], Озолниекский край[d], Паргауйский край[d], Павилостский край[d], Плявиньский край[d], Прейльский край[d], Приекульский край[d], Приекульский край[d], Раунский край[d], Резекненский край[d], Риебиньский край[d], Ройский край[d], Ропажский край[d], Руцавский край[d], Ругайский край[d], Рундальский край[d], Руйиенский край[d], Салацгривский край[d], Салский край[d], Саласпилсский край[d], Салдусский край[d], Саулкрастский край[d], Сейский край[d], Сигулдский край[d], Скриверский край[d], Скрундский край[d], Смилтенский край[d], Стопиньский край[d], Стренчский край[d], Талсинский край[d], Терветский край[d], Тукумский край[d], Вайнёдский край[d], Валкский край[d], Коценский край[d], Вараклянский край[d], Варкавский край[d], Вецпиебалгский край[d], Вецумниекский край[d], Вентспилсский край[d], Виеситский край[d], Вилякский край[d], Вилянский край[d], Зилупский край[d], Мерсрагский край[d] һәм Елгава
Су өслеге өлеше	1,5 процент
Акча берәмлеге	евро
Номиналь тулаем эчке продукт	39 725 383 601 $[35] һәм 41 153 912 663 $[35]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,863[36]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,792[37]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	16,1
Эшсезлек дәрәҗәсе	9,4 процент[38]
Штаб-фатирының урнашуы	Рига, Латвия[9]
Нәрсә белән чиктәш	Беларусь, Эстония, Литва, Россия һәм Швеция
BTI Governance Index	6,81[39], 6,92[39], 6,71[39], 6,82[39], 6,97[39], 7[39] һәм 7,11[40]
BTI Status Index	8,2[39], 8,6[39], 8,51[39], 8,31[39], 8,41[39], 8,63[39], 8,68[39], 8,75[39] һәм 8,8[40]
Мәктәптә укымаган балалар саны	6581[41]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][42]
Челтәр көчәнеше	230 вольт[43]
Электр аергычы төре	Europlug[d][43] һәм Schuko[d][43]
Алыштырган	Латвия Социалистик Совет Республикасы (1918-1920)[d] һәм Псков губернасы
Кулланылган тел	латыш теле, латгаль теле, Латвия ишарә теле, рус теле һәм Лив теле
Канунбирү шурасында урыннары саны	9[44]
Кайда өйрәнелә	летоника[d]
Мәйдан	64 593,76 км² (1 гыйнвар 2025)[45], 62 226,85 км² (1 гыйнвар 2025)[45]
Почта индексы	LV-1919[8]
Рәсми веб-сайт	president.lv​(лтш.)​(ингл.) һәм mk.gov.lv​(лтш.)​(ингл.)
Һәштәге	Latvia
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.lv
Тематик география	Латвия географиясе[d]
Тимер юл хәрәкәте ягы	уң[d][46]
Нинди вики-проектка керә	Проект:Латвия[d]
Ачык мәгълүматлар порталы	The Latvian Open data portal[d]
Феноменның икътисады	Латвия икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Латвия халкы[d]
Джини коэффициенты	34,5[47]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	21 процент
Тулаем туулар коэффициенты	1,52[48]
Шәһәр халкы	1 305 648[34], 1 298 292[34], 1 289 387[34] һәм 1 288 129[34]
Авыл халкы	608 174[34], 602 157[34], 595 103[34] һәм 591 254[34]
Демократия индексы	7,24[49]
Туым күрсәткече	9,8[34], 9,2[34], 9,2[34] һәм 8,5[34]
Үлем күрсәткече	14,5[34], 15,2[34], 18,4[34] һәм 16,4[34]
Happy Planet Index score	34,1[50]
Илнең мобиль коды	247
Илнең телефон коды	+371
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	112[d][51], 110[d][51] һәм 113[d][51]
Илнең GS1 коды	475
Номер тамгасы коды	LV
Диңгездәге идентификацияләү номеры	275
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Латвиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Латвиядә төшерелгән фильмнар[d]
Латвия Викиҗыентыкта

Европа берлеге һәм НАТОга керә.

География

Латвия Балтыйк диңгезе буенда, Көнчыгыш Европа тигезлегенең көнбатышында урнаша. Көнбатышта Балтыйк диңгезе һәм Рига култыгы белән юыла.

Көнчыгышта Россия һәм Беларусия, төньякта — Эстония, һәм көньякта — Литва дәүләтләре белән чиктәш. Чикләр озынлыгы — 1382 км, яр буе сызыгы озынлыгы — 498 км, мәйданы 64589 км²ны тәшкил итә.

Иң биек нокта — 311 м (Гайзинькалнс тавы), иң түбән нокта — Балтыйк диңгезе (0 м).

Климат

Латвия климаты уртача, диңгез климаты континенталь климаты белән арасында. Июльнең урта температурасы — +15...+17 °С, гыйнварның урта температурасы — -3...-7 °С. Еллык явым-төшем күләме 500—800 мм.

Елгалар

Исем	Бассейн (Латвиядә)	Озынлык (гомуми)	Озынлык (Латвиядә)	Бассейн
Даугава	24 700	1020	357	Балтыйк диңгезе
Лиелупе	8 800	119	119	Балтыйк диңгезе
Вента	7900	346	178	Балтыйк диңгезе
Айвиексте	9290	132	132	Даугава
Гауя	7790	452	452	Балтыйк диңгезе

Халык

Эре калалар

Таблицада 10000 кешедән артык яшәгән торак пункттар күрсәтелгән (01.01.2012). Латвиядә 76 пункт кала статусын йөртә (ул арасынан 9 – республика әһәмиятендәге калалар). Республика әһәмиятендәге калалар калын язылыш белән күрсәтелгән.

Герб	Кала	Халык саны (01.01.2012)	Тарихи район
	Рига	699 203	Видземе
	Даугавпилс	101 057	Латгале
	Лиепая	82 413	Курземе
	Елгава	63 534	Земгале
	Юрмала	56 307	Видземе
	Вентспилс	41 998	Курземе
	Резекне	33 936	Латгале
	Валмиера	26 674	Видземе
	Огре	26 549	Видземе
	Екабпилс	25 883	Селия / Латгале
	Тукумс	19 729	Земгале
	Саласпилс	18 039	Видземе
	Цесис	17 673	Видземе
	Кулдига	12 494	Курземе
	Олайне	12 367	Видземе
	Салдус	12 085	Курземе
	Сигулда	11 368	Видземе
	Талси	10 962	Курземе
	Добеле	10 895	Земгале

Милли состав

Латвия халыклары 1935—2011
Милләт	1935		1959		1970		1979		1989		2000		2011
	Кешеләр саны	%	Кешеләр саны	%	Кешеләр саны	%	Кешеләр саны	%	Кешеләр саны	%	Кешеләр саны	%	Кешеләр саны	%
Латышлар	1 467 035	76,97	1 297 881	62,39	1 341 805	57,05	1 344 105	53,69	1 387 757	52,05	1 370 703	57,65	1 284 194	62,10
Руслар	168 300	8,83	556 400	26,75	704 600	29,95	821 500	32,81	905 515	33,96	703 243	29,58	556 422	26,90
Белоруслар	26 800	1,4	61 600	2,9	94 700	4,0	111 500	4,5	119 700	4,5	97 100	4,0	68 174	3,3
Украиннар	1 800	0,1	29 400	1,4	53 500	2,3	66 700	2,7	92 100	3,4	63 600	2,7	45 699	2,2
Поляклар	48 600	2,6	59 800	2,9	63 000	2,7	62 700	2,5	60 400	2,5	59 500	2,5	44 783	2,2
Литвалылар	22 800	1,2	32 400	1,5	40 600	1,7	37 800	1,5	34 600	1,3	33 400	1,4	24 426	1,2
Яһудләр	93 400	4,9	36 600	1,7	36 700	1,6	28 300	1,1	22 900	0,9	10 300	0,4	6 416	0,3
Чегәннәр	3 800	0,2	4 300	0,2	5 400	0,2	6 100	0,2	7 000	0,3	8 200	0,3	6 452	0,3
Алманнар	62 100	3,3	1 600	0,1	5 400	0,2	3 300	0,1	3 800	0,1	3 500	0,1	3 023	0,1
Эстоннар	6 900	0,4	4 600	0,2	4 300	0,2	3 700	0,1	3 300	0,1	2 600	0,1	2 000	0,1
Башкалар	4 200	0,2	1 800	0,1	2 700	0,1	3 800	0,2	29 400	1,0	25 000	1,1	26 298	1,3
Барлык	1 905 936		2 079 948		2 351 903		2 503 145		2 665 770		2 377 383		2 067 887

Дин

Латвиядә өстенлек итүче дин булып христианлык тора. Лютеранлык — этник латышлар арасында күпчелекне тәшкил итүче төп христиан динаминациясе, бу Төньяк Европа һәм Төньяк Алмания белән көчле тарихи элемтәләргә бәйле. Шул ук вакытта католиклык, нигездә, Польша йогынтысы аркасында Көнчыгыш Латвиядә (Латгале өлкәсендә) киң таралган. Латвия православие чиркәве зурлыгы буенча Латвиядә өченче конфессия булып тора, аның тарафдарлары, нигездә, рус телле халык. Шулай ук Иске йолалык, буддизм, яһүд дине, Һинд дине, ислам һ. б. диннәр тарафдарлары бар.

• Латвиядә ислам