Мариуполь

Мариу́поль (укр. Маріу́поль, рус. Мариуполь, грек. Μαριούπολη) — Украинаның Донецк өлкәсендәге шәһәр, халык саны буенча өлкәдә икенче урында. Мариуполь районының администраив үзәге (район составына керми). 2022 елның февраль ахырыннан МХО нәтиҗәсендә Россия контроле астында. 2022 ел сентябрендә үткәрелгән референдум нигезендә РФ эченә керә, ләкин шуны күпчелек дөнья илләре танымый. Сугыш нәтиҗәсендә күп кеше я һәләк була, я шәһәрдән качып китә, төгәл саны билгесез.

Мариуполь
укр. Маріуполь
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	X гасыр
Рәсми исем	Маріуполь
Кушамат/тәхәллүс	Марік һәм Марик
... хөрмәтенә аталган	Андрей Жданов һәм Изге Ана[1]
Демоним	Mariupolitan, Mariupolitans, Mariopolitan, Mariopolitans, Marioupolitans һәм маріупольці
Рәсми тел	украин теле
Дөнья кисәге	Европа
Дәүләт	Украина[2]
Нәрсәнең башкаласы	Мариупольская городская община[d] һәм Мариупольский район[d]
Административ-территориаль берәмлек	Мариупольская городская община[d]
Сәгать поясы	UTC+02:00, UTC+03:00 һәм DAZD[d]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Кальмиус[d] һәм Азак диңгезе
Башкарма хакимият башлыгы	Вадим Сергеевич Бойченко[d]
Халык саны	250 000 (2024)[3]
Административ бүленеше	Центральный район[d], Кальмиусский район[d], Левобережный район[d] һәм Приморский район[d]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	67 метр
Кардәш шәһәр	Савона[4], Цицикар[d][5][6][7], Сәләник[4], Гданьск[4], Трабзун, Санто-Северина, Львов[4], Кәфә[4], Коломыя[4], Пирей[d][4], Переяслав[4], Бакчасарай[4], Макиивка[4], Славута[4], Херсон[4] һәм Вилнүс[8]
Бүләкләр	Украинаның каһарман шәһәре[d] (6 март 2022)
Мәйдан	244 км²
Почта индексы	87500–87590
Рәсми веб-сайт	mariupolrada.gov.ua​(укр.)​(ингл.) һәм mariupol-r897.gosweb.gosuslugi.ru
Һәйкәлләр исемлеге	Памятники Мариуполя[d]
Шәрәфле ватандашлар төркеме	[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Мариуполь Викиҗыентыкта

Халык саны буенча Украинада беренче дистәдә (2022 елга кадәр).

География

Мариуполь Азак диңгезенең ярында, Кальмиус елгасының тамагында урнашкан.

Климат

Мариуполь (1993-2013 еллар) климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Уртача максимум, °C	−0,5	0,1	5,2	13,4	20,1	25,1	28,1	27,6	21,3	13,9	5,9	0,9	13,4
Уртача температура, °C	−2,4	−2,2	2,5	10,0	16,3	20,8	23,7	23,1	17,3	10,8	3,7	−1	10,2
Уртача минимум, °C	−4,2	−4,6	−0,1	6,7	12,4	16,5	19,3	18,6	13,3	7,6	1,4	−2,8	7,0
Явым-төшем нормасы, мм	45	36	35	28	31	46	31	28	32	31	39	42	424
Чыганак: weatheronline.co.uk.

Тарих

Шәһәр үзәгендә

Элек Мариуполь урынында Домаха исемле казаклар ныгытмасы урнашкан була. 1778 елда биредә шәһәр нигезләнә (Павловск исеме астында).

1780 елда шәһәргә Кырымнан сөрелгән юнаннар килеп урнаша һәм аңа Мариуполь исеме кушыла. XIX гасыр азагында шәһәрдә тимер юл, яңа эре порт һәм металлургия заводлары барлыкка килә. Индустриализация елларында биредә «Азовсталь» заводы һәм башка төрле ширкәтләр төзелә. Шәһәр алман оккупацияне һәм 1990-еллардагы икътисади төшүне кичергән. Әлеге вакытта Мариуполь — Донецк өлкәсенең әһәмиятле икътсади үзәге, шуның белән бергә, ул ял урыны да булып тора. Шәһәр — Украиндагы юнан мәдәниятенең танылган үзәге.

2014 елның июль^[9] — октябрендә^[10] Донецк өлкәсенең вакытлы башкаласы булып торган.

Халык

1897[11]	1926[11]	1939[11]	1959[12]	1970[13]	1979[14]	1989[15]	2001[16]
31 116	40 825	221 529	283 570	416 927	502 581	518 933	492 176

Милли состав (2001): украиннар — 47,6%, руслар — 43,4%, юнаннар — 6,5%
Туган тел буенча состав (2001): рус теле — 89,5%, украин теле — 9,9%.^[17]

Административ бүленеш

Мариуполь шәһәр советы составы:

Мариуполь районнары:      Кальмиус     Сул як яр     Диңгез буе     Үзәк

Торак пунктлары: 1 — Сартана 2 — Старый Крым 3 — Талаковка 4 — Гнутово 5 — Ломакино

1. Диңгез буе районы
2. Кальмиус районы
3. Үзәк районы
4. Сул як яр районы

Кардәш шәһәрләр

• Магдебург, Алмания
• Валенсия, Испания (1993 елдан)
• Гөмре, Әрмәнстан
• Железногорск, Россия^[18]
• Савона, Италия
• Таганрог, Россия (1993 елдан)
• Нарьян-Мар, Россия (1992 елдан)
• Цицикар, КХҖ (2007 елдан)^[19]

Танылган шәхесләр

• Андрей Жданов — совет дәүләт эшлеклесе.

Әдәбият

• Мотиенко Я. В., Александрович Э. П., Славянск, фотоальбом, стр. 82, тираж 30000 экз. Издательство: «Мистецтво», Киев, 1976