2022 ел

2022 (ике мең егерме икенче) ел — кәбисә булмаган ел, милади тәкъвим буенча шимбә көнне башлана. Бу безнең эраның 2022 елы, III меңьеллыкның 22 елы, XXI гасырның 22 елы, XXI гасырның 3 унъеллыгының 2 елы, 2020 елларның 3 елы. 2022 елдан бирле 3 ел үтте.

Еллар
2018 · 2019 · 2020 · 2021 — 2022 — 2023 · 2024 · 2025 · 2026
Унъеллык
2000-еллар · 2010-еллар — 2020-еллар — 2030-еллар · 2040-еллар
Гасырлар
XX гасыр — XXI гасыр — XXII гасыр

3 меңьеллык

XIX гасыр — XX гасыр — XXI гасыр — XXII гасыр — XXIII гасыр

1990-еллар 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000-еллар 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010-еллар 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020-еллар 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030-еллар 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040-еллар 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050-еллар 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060-еллар 2060 2061 2062 2063 2064 2065 2066 2067 2068 2069 2070-еллар 2070 2071 2072 2073 2074 2075 2076 2077 2078 2079 2080-еллар 2080 2081 2082 2083 2084 2085 2086 2087 2088 2089 2090-еллар 2090 2091 2092 2093 2094 2095 2096 2097 2098 2099 2100-еллар 2100 2101 2102 2103 2104 2105 2106 2107 2108 2109

Хронологик таблица

Вакыйгалар

• Татарстан президентының 2021 елның 9 октябрендәге УП―88 Указы һәм Татарстан Республикасы Министрлар кабинетының 2021 елның 8 ноябрендәге 2258-р боерыгы белән, Татарстанда «2022 ел ― Цифрлаштыру елы» (рус. 2002 год ― Год цифровизации) итеп игълан ителгән ^[1].
• Россиядә «Россия халыкларының мәдәни мирас елы» (рус. Год культурного наследия народов России).^[2].
• 21 февраль — Россия Федерациясе Президенты Владимир Путин боерыгы белән Донецк Халык Республикасы (ДХР) һәм Луганск Халык Республикаларының (ЛХР) дипломатик яктан таныла.
• 24 февраль — РФ кораллы көчләре күрше Украина эчендә хәрби чаралар башлады.
• 22 апрель — Донецк Халык Республикасы мөселманнарының Диния нәзарәте оеша.
• Футбол буенча дөнья чемпионаты, 2022.

Вафатлар

Шулай ук карагыз: 2022-2023 елларда Украинада сугышта һәлак булган татар һәм башкорт хәрбиләре исемлеге.

Гыйнвар

• 5 гыйнвар ― Филзә Хәмидуллин (86), икътисад фәннәре докторы (1981), профессор. КДФИИ ректоры (1980―1990), ТР ФА әгъза-мөхбире. Федерация Советы әгъзасы (2003—2005). Татарстанның атказанган икътисадчысы ^[3].
• 6 гыйнвар ― Алмас Шәйхулов (76), филология фәннәре докторы (2001), профессор, БДУ татар филологиясе кафедрасы укытучысы, Башкортстанның атказанган фән эшлеклесе (2011)^[4].
• 11 гыйнвар ― Мансур Хәснулин (79), Татарстан Премьер-министры урынбасары (1992―1994), Татарстанның атказанган химигы^[5].
• 11 гыйнвар ― Валентина Сорокина (85), Социалистик Хезмәт Каһарманы (1976)^[6]

Февраль

• 8 февраль ― Игорь Носов (43), «“Иннополис” АИЗ» ААҖ генераль директоры (2013―2018) ^[7].
• 15 февраль ― Зөфәр Гыймаев (71), рәссам, Тукай бүләге иясе (2005)^[8].
• 22 февраль ― Ягъсуф Шәфыйков (85), язучы, публицист^[9].
• 27 февраль ― Илдар Низамов (85), язучы, публицист, филология фәннәре докторы (1996), профессор ^[10].

Март

• 2 март ― Альберт Салабаев (80), ТАССР (1991 елдан ТР) юстиция министры (1987―2004)^[11].
• 3 март ― Земфира Досаева (84), Тинчурин театры актрисасы, ТАССР халык артисты (1990) ^[12].
• 5 март ― Рифкать Имаев (74), шагыйрь, Татарстанның атказанган химигы, Хөрмәт Билгесе ордены кавалеры ^[13].
• 10 март ― Әбелхәер Сафиуллин (1943―2022), 1989―1990 һәм 1997―2016 елларда «Нур» театрының баш режиссеры. БР атказанган сәнгать эшлеклесе (2003)^[14].
• 11 март — Арпад Галгоци (93), венгр язучысы, ССРБда тоткынлыкта була.

Апрель

• 13 апрель ― Мәрьям Арсланова (96), Татарстан радиосы дикторы, ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (1977)^[15].
• 17 апрель ― Искәндәр Галимов (61), Яр Чаллының Үзәк районы хакимияте башлыгы (2012-2022 елларда)^[16].
• 30 апрель ― Зиннәтулла Гыйззәтуллин (97), Спас районында Бөек Ватан сугышының соңгы ветераны ^[17].

Май

• 3 май ― Станислав Шушкевич (87), Беларусь Республикасы Югары Советы рәисе (1991―1994)^[18].
• 3 май ― Эсфир Яһудин (73), язучы, драматург ^[19].
• 14 май ― Ренат Ибраһимов (75), җырчы, ТАССР (1980) һәм РСФСР (1981) халык артисты. Тукай премиясе лауреаты (1979) ^[20].
• 16 май ― Ридик Фәсхетдинов (82), баянчы, БАССР халык (1982), РСФСР атказанган (1989) артисты. ^[21].

Июнь

• 9 июнь ― Муса Мөлеков (85), «Кызыл таң» газетасының баш мөхәррире (1986–1991)^[22].
• 24 июнь ― Фатыйх Сибәгатуллин (72), сәясәтче, V, VI, VII чакырылыш Россия Дәүләт думасы депутаты, җәмәгать эшлеклесе ^[23].
• 28 июнь ― Тамара Халитова (75), 1995―2002 елларда Әлмәт театры директоры, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (1998) ^[24].

Июль

• 17 июль ― Раушания Юкачева (63), Камал театры актрисасы, Татарстанның халык артисты^[25].

Август

• 4 август ― Рифат Исләев, икътисад фәннәре докторы (1995), профессор (Санкт-Петербург)^[26].
• 8 август ― Анатолий Луппов (93), композитор, пианист, педагог. Татарстанның Тукай премиясе лауреаты^[27].
• 30 август ― Михаил Горбачёв (91), СССР президенты (1990—1991)^[28].

Сентябрь

• 1 сентябрь ― Равил Мәганов (67), ЛУКОЙЛ вице-президенты^[29][30].
• 6 сентябрь — Кәрим Долотказин (86), вуз укытучысы, икътисадчы, җәмәгать эшлеклесе.
• 8 сентябрь ― Елизавета II (96), Бөекбритания королевасы^[31][32].
• 12 сентябрь ― Альберт Галиев (81), СССР ФА академигы ^[33].
• 16 сентябрь ― Илсур Хөснетдинов (75), хуҗалык эшлеклесе, шагыйрь.
• 17 сентябрь ― Рәшит Госманов (85), РФ атказанган рәссамы^[34].
• 24 сентябрь ― Ринат Сабиров (55), «Газпром межрегионгаз Казан» АҖ генераль директоры^[35].

Октябрь

• 19 октябрь ― Нурмөхәммәт Хисамов (85), әдәбият галиме^[36].
• 19 октябрь ― Резеда Вәлиева (92), шагыйрә^[37].
• 27 октябрь ― Эльмарт Уразов (67), журналист, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (2010) ^[38].
• 30 октябрь ― Наил Дунаев (85), Камал театры артисты^[39]

Ноябрь

• 8 ноябрь — Гали Даутов (91), техника фәннәре докторы, профессор, физика буенча татар телендә дәреслекләр авторы.

Искәрмәләр

Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреатлары

• Анатолий Николай улы Егоров, рәссам ― «Казан өстендә ай» гобеленнар циклы өчен^[40]
• Лемон Лерон улы Леронов (Ләбиб Лерон), язучы ― балалар өчен «Җил көймәсе», «Әкиятче малай» китаплары өчен^[40].

Нобель премиясе лауреатлары

Физика өлкәсендә Нобель премиясе

• Ален Аспе
• Джон Клаузер
• Антон Цайлингер ― квант мәгълүматын тапшыру тикшеренүләре өчен бирелә. Нобель комитеты белдергәнчә, галимнәр квант технологияләре тармагына яңалык китергән^[41].

Әдәбият өлкәсендә Нобель премиясе

• Анни Эрно (Анни Дюшен), Франция ― шәхси хәтернең тамырларын, читләшү хисен һәм коллектив чикләүне клиник кискенлек һәм батырлык белән ачып биргән өчен ^[42]

Тынычлык өчен Нобель премиясе

• Алесь Беляцкий
• Мемориал (оешма)
• Гражданнар иреге үзәге^[43] ― Тынычлык премиясе лауреатлары үз илләрендә гражданлык җәмгыятен гәүдәләндерә. Алар еллар дәвамында хакимиятне тәнкыйтьләү һәм гражданнарның төп хокукларын яклау хокукын алга этәрде. Алар хәрби җинаятьләрне, кеше хокукларын бозуны һәм хакимиятне дөрес кулланмауны документлаштыру өчен зур көч куйды. Бергәләп алар тынычлык һәм демократия өчен гражданлык җәмгыятенең мөһимлеген күрсәтә

Химия өлкәсендә Нобель премиясе

• Каролин Бертоцци
• Барри Шарплесс
• Мортен Мельдаль ― клик-химияне һәм биоортогональ химияне үстерү эшләре өчен^[44]

Физиология һәм медицина өлкәсендә Нобель премиясе

• Сванте Пеэбо ― галимнең хезмәтләре фәнни җәмгыять тарафыннан кеше эволюциясен һәм миграциясен яхшырак аңлау өчен киң кулланыла^[45]

Икътисад өлкәсендә Нобель премиясе

• Бен С. Бернанке
• Дуглас У. Даймонд
• Филип Х. Дибвиг – банклар һәм финанс кризисы турында гыйльми тикшеренүләре өчен ^[46]