Kanad
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Kanad (angl.: Canada [ˈkænədə]; franc.: Canada [kanaˈda]), nece om täuz' oficialine nimituz, om valdkund Pohjoižamerikan pohjoižpalas. Pälidn om Ottav.
Mülüb britanižhe Rahvahiden Ühtištushe. PAKO:n ühtnii, om sen ühteks alusenpanijoišpäi vl 1949. Se om kahtenz' valdkund mail'mas pindan mödhe Venäman jäl'ghe. Ristitišton enambuz eläb Kanadan suves — «kanadižes oikumenas» soravan tal'ven tagut valdkundan tobjas palas.
Remove ads
Istorii
Vn 1982 17. päiväl sulakud Suren Britanijan parlament vahvišti Konstitucižen Kanadan Akt:an. Nece akt de facto tedoti Kanadan ripmatomut Sures Britanijaspäi.
Kanadan Konstitucii om kogotärtuz, mülütab nenid dokumentoid: vn 1982 Kanadan Akt[2], sen ližandad (sidä kesken vn 1982 Konstitucine akt oiktoiden i joudjuziden hartijanke) i niiden kohendused, mugažo jättud kirjutandata sijaližed verod.
Geografijan andmused
-R3.jpg)
Kanad om valdkundröunoiš kuivmadme vaiše AÜV:oidenke suves da lodehes (Aläsk-štatanke). Nece om kaikiš pidemb kahtiden valdkundoiden röun mail'mas. Mugažo om meriröunoid Grenlandanke (Danijan avtonomii) pohjoižpäivnouzmas da Francijanke (Sen Pjer da Mikelon-territorijanke) päivnouzmas. Randanpird om 202 tuhad kilometrid, se om kaikiš pidemb valdkundoiden keskes.
Londuseližed varad oma mec, reskvezi, gidroenergii, londuseline gaz, metallad (boksitad, uran, kobal't, cink, platin, vas'k, kuld, hahktin, hobed), kaliisol, rik, asbest; toižed varad oma kivivoi, kala, väghine mahuz.
Remove ads
Tobmuz
.jpg)
Kanad om federativine parlamentine konstitucine monarhii. Valdkundan pämez' om Suren Britanijan (mugažo Kanadan da erasiden-se toižiden valdkundoiden) Karl Koumanz'-kunigaz. Jenaral-gubernator (angl.: Governor General of Canada, franc.: Gouverneur général du Canada) om Meri Saimon vn 2021 heinkun 26. päiväspäi. Jenaral-gubernatoran radon strok om viž vot minimum (no rippub tarkoikti monarhan valdaspäi), vahvištab päministrad radnikusele (angl.: Prime Minister of Canada, franc.: Premier ministre du Canada), se om parlamentan alakodin vägestanuden partijan lider tobjimalaz. Edeližed jenaral-gubernatorad oma Žüli Pejett (2. reduku 2017 — 22. viluku 2021), Devid Lloid Džonston (1. reduku 2010 — 2. reduku 2017).
Parlament om kaks'kodine. Britanine kunigaz ühtneb sihe mugažo, jenaral-gubernator om hänen ezitajaks. Kodiden ühtnijoiden lugu vajehtase kaikuččen rahvahanlugemižen jäl'ghe, valičemižümbrikoiden (grafkundoiden) minimaline lugu om 282. Üläkodi om Senat (angl.: Senate of Canada, franc.: Sénat du Canada) 105 ühtnijanke, jenaral-gubernator vahvištab heid päministran taričendan mödhe. Senatal om nevondfunkcijoid päpaloin, alakodi voib vajehtada konstitucijad Senatata. Alakodi om Kundoiden kodi (angl.: House of Commons of Canada, franc.: Chambre des communes du Canada) 338 ezitajanke (44. kucund vspäi 2021), kaik rahvaz valičeb heid. Jenaral-gubernator pästab parlamentan alakodid radmaspäi paksumb mi kerdan vides vodes, päministr valičeb datad.
Kanadan edestrokuižed federaližed valičendad oliba vn 2021 20. päiväl sügüz'kud. Mark Karni om valitud da radab päministran vn 2025 keväz'kun 14. päiväspäi. Edeližed päministrad oma Džastin Trüdo (Justin Trudeau, 4. kül'mku 2015 — 14. keväz'ku 2025), Stiven Harper (Stephen Harper, 6. uhoku 2006 — 4. kül'mku 2015).
Administrativiž-territorialine jagand
Kacu kirjutuz: Kanadan administrativiž-territorialine jagand.
Kanad jagase kümneks agjaks (provincijaks) da koumeks territorijaks. Jäl'gmäine udeks sätud om Nunavut-territorii vn 1999 sulakus.
Provincijad alajagasoiš grafkundoikš i ümbrikoikš (erasti om molembid ühtes provincijas) da toižikš administrativižikš ühtnikoikš. Edemba om läz nelläd tuhad municipalitetoid, enamba kaiked Kvebek-, Saskačevan- i Ontario-provincijoiš.
Remove ads
Eläjad
Kanadas elädas kanadalaižed. Vl 2014 valdkundan ristitišt oli 35 427 524 eläjad[3], sen ližaduz jätktase immigracijan tagut. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.
Kodikelen mödhe (2011): anglijan kel' — 58,7 %, francijan kel' — 22,0 %, pendžaban kel' — 1,4 %, italijan kel' — 1,3 %, ispanijan kel' — 1,3 %, saksan kel' — 1,3 %, kitajan kelen kantonan pagin — 1,2 %, tagalog — 1,2 %, araban kel' — 1,1 %, toižed keled — 10,5 %.
Uskondan mödhe (2011): katolikad — 39,0 %, ateistad — 23,9 %, protestantad — 20,3 %, ortodoksižed hristanuskojad — 1,6 %, toižed hristanuskojad — 6,3 %, islamanuskojad — 3,2 %, induistad — 1,5 %, sikhad — 1,4 %, buddizman polenpidajad — 1,1 %, judaistad — 1,0 %, toižed uskojad — 0,7 %.
Kanadan kaikiš surembad lidnad (enamba 500 tuh. ristituid vn 2011 rahvahanlugemižen mödhe[4], surembaspäi penembha): Toronto, Monreal', Kalgari, Ottav (pälidn), Edmonton, Mississog, Vinnipeg, Vankuver, Brampton, Gamil'ton. Nell' ristitud videspäi elädas lidnoiš.
Remove ads
Ižanduz
Kanad om šingotadud elokaz ma hüvänke socialiženke varatoitandanke, rippub irdpol'žes torguindaspäi lujas märas. Sal'hed eksportaspäi valatoitas ižandust znamasižešti. AÜV:oiden lähižuz, niiden üks'jaižuz i torguindan kožundaktad niidenke märhapandas ekonomikan šingotest. Vl 2024 valdkundan nominaline kogosüdäiprodukt oli 2,21 trln. US$ ekvivalentas (ühesanz' sija mail'mas; US$53,834 ühtele hengele, 19. sija) vai 2,58 trln. US$ tazostadud ostmižmahtusen mödhe (16. sija; US$62,766 ühtele hengele, 30. sija). Ižandusen päsarakod oma transportižen mašiništon pästand, himižiden substancijoiden tehmine, kaivuztegimišt, kivivoin da londuseližen gazan samine, sömtegimišt i kalanproduktad, punümbriradmine i bumagan tehmine. Fiskaline voz' zavodiše sulakun 1. päiväl.
Kogosüdäiproduktan palad (vn 2017 andmused): maižanduz 1,6 %, tegimišt 28,2 %, holitišiden sfer 70,2 %. Radajiden järgenduz sektoroidme (2000): maižanduz 3 %, tegimišt 23 %, holitišiden sfer 74 %.
Valdkund mülüb sätud vll 1994−2008 Pohjoižamerikan joudjaližen torguindan zonha, sen rezul'tataks irdpol'ne torguind AÜV:oidenke i Meksikanke ližadui lujas. Kanadan päeksport om avtod, kivivoi, himižed heretused, alüminii, lendimed; toine eksport — kivihil', bumag, pompad, nižu, liha, kuld. Vl 2023 importiruihe enamba kaiked nenid tavaroid: tömašinad i mašiništ, avtod da niiden palad, kivivoi torhudeks, himižed substancijad, elektruz, tavarad personaližiden kulutajiden täht. Import i eksport oliba läz kohtaižed vl 2021. Pätorguindpartnörad: AÜV (eksportan 76,9 % läksi sihe, importan 49,2 % tuli sišpäi vl 2016), Evropan Ühtištusen mad (4,6 % i 10,8 % sil-žo vodel), Kitai (3,7 % i 13,5 %).
Remove ads
Galerei
Government House (vai Rideau Hall) om Kanadan kunigahan i jenaral-gubernatoran rezidencijaks Ottav-pälidnas, eloku 2011
La Citadelle de Québec om Kanadan kunigahan i jenaral-gubernatoran kahtenz' oficialine rezidencii, Kvebek-lidn, sügüz'ku 2011
Päministran i ministrišton ofis, Ottav, sügüz'ku 2013
Röunantagaižiden azjoiden i rahvahidenkeskeižen torguindan ministruz (Ottav, 2004)
Kanadan nacionaline kaičendministruz (Ottav, 2004)
Kanadan Ülembaine Käskuzkund (Supreme Court of Canada, SCC / Cour suprême du Canada, CSC, Ottav, heinku 2017)
Kanadan bank (keskuzbank, 2009, Bank of Canada / Banque du Canada, Ottav)
Kanadan nacionaline galerei (vai čomamahtoiden muzei, Ottav, 2009)
(cropped).jpg)
Remove ads
Homaičendad
Irdkosketused
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads