Ханты-Манси автономиялы округы — Югра

Ханты-Манси автономиялы округы — Югра (рус. Ханты-Мансийский автономный округ — Югра) — Рәсәй субъекты^[2]. Төмән өлкәһенең уставына ярашлы Төмән өлкәһенә инә, ләкин Рәсәйҙең тулы хоҡуҡлы регионы булып ҡала^[3]. 1930 йылдың 10 декабрендә нигеҙләнгән. Округ регион-донор булып иҫәпләнә. Юграла илдең 60 % нефте сығарыла^[4].

Рәсәй Федерацияһы субъекты
Ханты-Манси автономиялы округы — Югра
Үҙәк	Ханты-Мансийск
Майҙаны	9
- Барлығы - һыу өҫтө %	534 80 км² 0,9
Халҡы	28
- Барлығы - Тығыҙлыҡ	1 584 063 (2013) 2.96/км²
ТТП	2
- Барлығы (ағым. хаҡ.) - Йән башына	15 976,22 млрд. һум (2010) 1 270 мең һум
Федераль округ	Урал федераль округы
Иҡтисади район	Көнсығыш-Себер
Дәүләт теле	урыҫ
Губернатор	Наталья Владимировна Комарова
1-се вице-губернатор	Илья Сергеевич Петров
РФ субъекты коды	86
ISO 3166-2 коды	RU-KHM
Сәғәт бүлкәте	YEKT һәм Азия/Екатеринбург[d][1]

Сургут янында нефть ятҡылыҡтары

Админстратив үҙәге — Ханты-Мансийск ҡалаһы. Эре ҡалалары — Сургут (324 000 кеше.), Түбәнге Варта (263 800 кеше), Нефтеюганск (138 000 кеше). Ямал-Ненец автономиялы округы, Красноярск крайы, Томск, Төмән, Свердловск өлкәләре һәм Коми Республикаһы менән сиктәш.

География

Ханты-Манси автономиялы округы — Югра  — Рәсәйҙең үҙәк өлөшөндә , Көнсығыш-Себер тигеҙлегенең үҙәгендә ята.

Климаты

Белоярск һәм Березёвск райондары Алыҫ Төньяҡта урынлашҡан.^[5]

Округтың башҡа биләмәләре лә Алыҫ Төньяҡ райондарға тиңләштерелгән.

Округта уртаса-континенталь климат.

Иҡтисады

Төбәк иҡтисадында байтаҡ нефть һәм газ ойошмалары күрһәтелгән:

• Газпром. Округта бер-нисә нефтегаз ятҡылыҡтары үҙләштерелә. Газды Газпром трансгаз Югорск аша транспортлай.
• Лукойл. Ойошма округта урынлашҡан Лангепас, Урай, Когалым НГДУ нигеҙҙәрендә барлыҡҡа килде. Был ҡалаларҙағы иң эре ойошма.
• Cургутнефтегаз. Сургуттағы иң эре ойошма.
• Роснефть
• Башнефть. Округта ятҡан Кирское, Коттынское, Люкпайское, Пермяковское и Печеринское нефть-газ ятҡылыҡтарын эшкәртә^[6].
• ТНК-BP
• Транснефть

Милли состав

Халыҡ	1939	1959	1970	1979	1989	2002 (* 2012 йыл 26 ғинуар архивланған.)	2010 йыл[7]
Урыҫтар	67 616 (72,5%)	89 813 (72,5%)	208 500 (76,9%)	423 792 (74,3%)	850 297 (66,3%)	946 590 (66,1%)	973 978 (68,1 %)
Татарҙар	2 227 (2,4 %)	2 938 (2,4 %)	14 046 (5,2 %)	36 898 (6,5 %)	97 689 (7,6 %)	107 637 (7,5 %)	108 899 (7,1 %)
Украиндар	1 111 (1,2 %)	4 363 (3,5 %)	9 986 (3,7 %)	45 484 (8,0 %)	148 317 (11,6 %)	123 238 (8,6 %)	91 323 (6,0 %)
Башҡорттар	9 (0,0 %)	91 (0,1 %)	1 244 (0,5 %)	7 522 (1,3 %)	31 151 (2,4 %)	35 807 (2,5 %)	35 428 (2,3 %)
Әзербайжандар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	136 (0,0 %)	1 263 (0,2 %)	12 846 (1,0 %)	25 088 (1,8 %)	26 037 (1,7 %)
Ханты	12 238 (13,1 %)	11 435 (9,2 %)	12 222 (4,5 %)	11 219 (2,0 %)	11 892 (0,9 %)	17 128 (1,2 %)	19 068 (1,2 %)
Белорустар	141 (0,2 %)	1 281 (1,0 %)	3 362 (1,2 %)	7 555 (1,3 %)	27 775 (2,2 %)	20 518 (1,4 %)	14 703 (1,0 %)
Кумыктар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	5 (0,0 %)	89 (0,0 %)	…	9 554 (0,7 %)	13 849 (0,9 %)
Сыуаштар	45 (0,0 %)	289 (0,2 %)	1 929 (0,7 %)	4 739 (0,8 %)	…	15 261 (1,1 %)	13 596 (0,9 %)
Лезгиндар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	44 (0,0 %)	216 (0,0 %)	…	8 580 (0,6 %)	13 335 (0,9 %)
Манси	5 768 (6,2 %)	5 644 (4,6 %)	6 684 (2,5 %)	6 156 (1,1 %)	6 562 (0,5 %)	9 894 (0,7 %)	10 977 (0,7 %)
Узбәктәр	2 (0,0 %)	— (0,0 %)	57 (0,0 %)	216 (0,0 %)	…	5 182 (0,4 %)	9 970 (0,7 %)
Таджиктар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	23 (0,0 %)	94 (0,0 %)	…	5 651 (0,4 %)	9 793 (0,6 %)
Молдавандар	— (0,0 %)	564 (0,5 %)	579 (0,2 %)	1 735 (0,3 %)	…	10 861 (0,8 %)	9 476 (0,6 %)
Марийҙар	34 (0,0 %)	54 (0,0 %)	712 (0,3 %)	1 791 (0,3 %)	…	7 309 (0,5 %)	7 289 (0,5 %)
Чечендар	5 (0,0 %)	— (0,0 %)	68 (0,0 %)	269 (0,0 %)	…	6 943 (0,5 %)	6 889 (0,5 %)
Немецтар	177 (0,2 %)	2 059 (1,7 %)	2 069 (0,8 %)	3 499 (0,6 %)	…	8 292 (0,6 %)	6 828 (0,5 %)
Әрмәндәр	5 (0,0 %)	— (0,0 %)	147 (0,0 %)	893 (0,2 %)	…	6 471 (0,5 %)	6 343 (0,4 %)
Ногайҙар	…	…	4 (0,0 %)	55 (0,0 %)	…	2 502 (0,2 %)	5 323 (0,4 %)
Ҡырғыҙҙар	…	…	2 (0,0 %)	20 (0,0 %)	…	2 033 (0,1 %)	5 012 (0,4 %)
Мордвалар	64 (0,1 %)	125 (0,1 %)	1 162 (0,4 %)	3 155 (0,6 %)	…	6 386 (0,5 %)	4 936 (0,3 %)
Ҡаҙаҡтар	89 (0,1 %)	103 (0,1 %)	179 (0,1 %)	563 (0,1 %)	…	4 258 (0,3 %)	4 382 (0,3 %)
Удмурттар	36 (0,0 %)	71 (0,1 %)	1 304 (0,5 %)	2 029 (0,4 %)	…	3 670 (0,3 %)	3 094 (0,2 %)
Даргиндар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	8 (0,0 %)	31 (0,0 %)	…	1 956 (0,2 %)	2 735 (0,2 %)
Аварҙар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	10 (0,0 %)	74 (0,0 %)	…	1 910 (0,2 %)	2 577 (0,2 %)
Коми	2 436 (2,6 %)	2 803 (2,3 %)	3 150 (1,2 %)	3 105 (0,5 %)	…	3 081 (0,2 %)	2 364 (0,2 %)
Коми-пермяктар	— (0,0 %)	18 (0,0 %)	466 (0,2 %)	1 335 (0,3 %)	…	2 704 (0,2 %)	2 134 (0,2 %)
Гагауздар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	6 (0,0 %)	70 (0,0 %)	…	1 566 (0,2 %)	1 568 (0,1 %)
Ненецтар	852 (1,0 %)	815 (0,7 %)	940 (0,4 %)	1 003 (0,2 %)	…	1 290 (0,1 %)	1 438 (0,1 %)
Болгарҙар	— (0,0 %)	— (0,0 %)	35 (0,0 %)	345 (0,1 %)	…	1 783 (0,2 %)	1 430 (0,1 %)
Поляктар	61 (0,1 %)	158 (0,2 %)	326 (0,2 %)	720 (0,2 %)	…	1 884 (0,2 %)	1 336 (0,1 %)
Лакцы	— (0,0 %)	— (0,0 %)	10 (0,0 %)	45 (0,0 %)	…	959 (0,1 %)	1 268 (0,1 %)
Мииләте күрһәтмәнеләр	16 (0,0 %)	4 (0,0 %)	5 (0,0 %)	4 (0,0 %)	…	13 210 (0,9 %)	102 138 (6,7 %)
1000 күбәрәк булһан халыҡтар күрһәтелғән

Ҡоролош

ҡалалар:

• (ҡалаһы) Когалым
• (ҡалаһы) Лангепас
• (ҡалаһы) Мегион
• (ҡалаһы) Нефтеюганск
• (ҡалаһы) Нижневартовск
• (ҡалаһы) Нягань
• (ҡалаһы) Покачи
• (ҡалаһы) Пыть-Ях
• (ҡалаһы) Радужный
• (ҡалаһы) Сургут
• (ҡалаһы) Урай
• (ҡалаһы) Ханты-Мансийск
• (ҡалаһы) Югорск

Муниципаль райондар:

• Белоярский районы
• Берёзовский районы
• Кондинский районы
• Нефтеюганский районы
• Нижневартовский районы
• Октябрьский районы
• Совет районы (Ханты-Манси автономиялы округы — Югра)
• Сургутский районы
• Ханты-Мансийский районы

Тораҡ пункттар

10 меңдән ашыу халыҡ менән тораҡ пункттар (1.1.2013 көнғә)[8]

Сургут ▲325,5 Югорск ▲35,3 Нижневартовск ▲263,2 Советский ▲27,6 Нефтеюганск ▲125,9 Пойковский ▲26,0 Ханты-Мансийск ▲91,0 Фёдоровский ▲22,8 Когалым ▲60,0 Белоярский ▬20,2 Нягань ▲55,6 Излучинск ▲18,3 Мегион ▼48,5 Покачи ▲17,3 Радужный ▬43,6 Белый Яр ▲16,5 Лангепас ▲42,7 Нижнесортымский ▲11,9 Пыть-Ях ▼40,8 Междуреченский ▲11,3 Лянтор ▲39,9 Новоаганск ▼10,1 Урай ▲39,6

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Майҙан буйынса Рәсәй төбәктәре