Імануіл Кант

Імануіл Кант (па-нямецку: Immanuel Kant) (22 красавіка 1724 – 12 лютага 1804) — нямецкі філёзаф з Прусіі, заснавальнік нямецкае клясычнае філязофіі.

Імануіл Кант
Immanuel Kant
Імя пры нараджэньні	па-нямецку: Emanuel Kant
Дата нараджэньня	22 красавіка 1724
Месца нараджэньня	Кёнігсбэрґ, Прусія
Дата сьмерці	12 лютага 1804
Месца сьмерці	Кёнігсбэрґ, Прусія
Месца пахаваньня	Кёнігзбэрская катэдра[d]
Месца вучобы	Кёнігсбэрскі ўнівэрсытэт[d] (1746)[1] Collegium Fridericianum[d][1]
Занятак	філёзаф, антраполяг, фізык, бібліятэкар, пісьменьнік, пэдагог, прафэсар унівэрсытэту, матэматык, philosopher of law
Навуковая сфэра	эпістэмалёгія, мэтафізыка і этыка
Месца працы	Кёнігсбэрскі ўнівэрсытэт[d]
Папярэднік	Плятон, Сэкст Эмпірык, Бэрклі, Вольф, Тэтэнз, Хатчэсан, Мантэнь, Г’юм, Дэкарт, Ляйбніц, Лок, Мальбранш, Ньютан, Русо, Сьпіноза
Наступнік	Рэйнгальд, Якобі, Мэндэльсон, Гербарт, Фіхтэ, Шэлінг, Гэгель, Шапэнгаўэр, Фрыз, Гэльмгольц, Коген, Натарп, Віндельбанд, Рыкерт, Рыль, Файхінгер, Касірэр, Гусэрль, Хайдэгер, Пірз, Вітгенштайн, Апэль, Стросан, Кўайн і іншыя
Сябра ў	Пруская акадэмія навук[d] і Расейская акадэмія навук
Школа/традыцыя	Кантыянства, Асьветніцтва
Пэрыяд	філязофія 18 стагодзьдзя
Кірунак	Заходняя філязофія, нямецкая клясычная філязофія
Асноўныя зацікаўленасьці	гнасэалёгія, эпістэмалёгія, мэтафізыка, этыка
Значныя ідэі	катэгарычны імпэратыў, трансцэндэнтальны ідэалізім, Sapere aude, трансцэдэнтальнае адзінства апэрэпцыі, здольнасьць меркаваньня, вечны мір
Вучні	Якаб Сігізмунд Бек[d], Крыстыян Якаб Краўс[d], Ёган Готліб Фіхтэ[d] і Маркус Гэрц[d][2]
Бацька	Johann Georg Kant[d]
Маці	Anna Regina Kant[d]
Подпіс
Імануіл Кант у Вікісховішчы

Кант нарадзіўся й жыў у Кёнігсбэрґу (Прусія, цяпер Калінінград, Расея), выкладаў у Кёнігсбэрґскім унівэрсытэце. Вядомы як стваральнік канцэпцыі трансцэдэнтальнага ідэалізму. Шмат у чым згаджаўся з Русо, цікавіўся праблемамі маралі, зьвязваў культуру з узроўнем маральнасьці.

Кант — заснавальнік вучэньня аб маральных каштоўнасьцях. Ён адрозьнівае Розум практычны (мараль) і Розум тэарэтычны.

Паводле ягонага азначэньня, чалавек — істота, што адрозьніваецца ад зьявы (фэномэну). Падзяляе фэномэны й ноўмэны — сьвет прыроды й сьвет свабоды (ноўмэн — істота, якая мысьліць). Чалавек часткова належыць да прыроды, але ён становіцца сапраўдным чалавекам, калі імкнецца перайсьці са сьвету прыроды ў сьвет свабоды. А культура, паводле Канта, і ёсьць шлях са сьвету прыроды ў сьвет свабоды.

Кант напісаў працу «Крытыка здольнасьці разважаць». Ён сфармуляваў свой катэгарычны імпэратыў: абыходзься зь іншым так, як ты хацеў бы, каб ён абыходзіўся з табой (падобная думка была яшчэ ў Канфуцыя, таксама ў Бібліі сустракаюцца падобныя словы: «І вось усё, што хочаце, каб рабілі вам людзі, тое й вы рабіце ім», Мацьвей 7:12). Кант сьцьвярджае, што гэты закон выходзіць ад Абсалюту, гэта значыць, ён аб'ектыўны, і чалавек мусіць яго засвоіць.

Чалавек — мэта, а ня сродак. У гэтым сэнс маральных законаў.

Кант разьдзяляе культуру й цывілізацыю й кажа, што «мы цывілізаваныя, але маральна недасканалыя». Ідэі маральнасьці ўласьцівыя культуры, цывілізацыя — толькі падабенства гэтае ідэі.

Філязофія

Маральнае вучэньне й праблема рэлігіі

Бог — «абсалютна неабходная існасьць». Шчыра верыць у Бога — значыць быць добрым і ўвогуле па-сапраўднаму маральным. У філязофіі Канта маральнае злучана з ідэяй боскага. Царква, паводле ідэалу веры, ёсьць усеагульнае й неабходнае маральнае злучэньне ўсіх людзей і ўяўляе сабой царства Божае на зямлі. Імкненьне ж да дамінаваньня маральнага сьветапарадку ў зямным і пачуцьцёвым жыцьці, ёсьць найвышэйшае дабро.

Уяўная мараль — тая, якая заснаваная на прынцыпах карыснасьці, прыемнасьці, інстынкту, зьнешнім аўтарытэце й рознага кшталту пачуцьцяў.

Пра наяўнасьць у чалавека маральных пачуцьцяў ці дастойнасьцяў можна судзіць па тым, як чалавек свае асабістыя інтарэсы ці ўвесь дастатак жыцьця падпарадкоўвае маральнаму абавязку — патрабаваньням сумленьня.

Абавязак

Чалавек, які імкнецца да дабрачыннасьці, меў душы пэўны прарыў, волю, якая штурхае яго да добрых справаў. Гэта чыстая, добрая воля. Яна разумная, бо мае ў сабе здольнасьць дзейнічаць згодна ўяўленьня аб тым, як ўсе мусіць быць, — то бок аб законе правільнасьці. Чалавек выяўляе сваё стаўленьня да закону праз ступень павагі. Павага, як пачуцьцё ўласьцівае чалавеку, цалкам залежыць ад розуму й можа быць выказанае ў форме жаху ці схільнасьці. Неабходнасьць дзеяньня праз павагу да маральнага закону ёсьць абавязак.

Абавязак выказвае альбо пэўныя схільнасьці індывіда, якія альбо прыемныя, выгодныя, альбо адлюстроўваюць маральныя ўяўленьні, няхай нават і супярэчлівыя эмпірічным інтарэсам індывіда.

Публікацыі Канта

Некаторыя публікацыі Канта:

• 1755 Allgemeine Naturgeschichte und Theorie Des Himmels (Агульная гісторыя прыроды й тэорыя нябёсаў)
• 1763 Der einzig mögliche Beweisgrund zu einer Demonstration des Daseins Gottes (Адзіны магчымы ґрунт для доказу дэманстрацыі існаваньня Бога)
• 1764 Beobachtungen über das Gefühl des Schönen und Erhabenen (Назіраньні што да адчуваньня прыгожага й ўзьнёсьляга)
• 1781 Kritik der reinen Vernunft (Крытыка чыстага розуму)
• 1783 Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung? (Адказ на пытаньне: што такое Асьвета?)
• 1783 Prolegomena zu einer jeden künftigen Metaphysik (Пралегомэны да будучае мэтафізыкі. Бел. пер. Л.Баршчэўскага, 2006)
• 1784 Idee zu einer allgemeinen Geschichte in weltbürgerlicher Absicht (Ідэя да супольнае гісторыі з касмпаліцкім намерам)
• 1785 Grundlegung zur Metaphysik der Sitten (Падмурак да мэтафізыкі маралі)
• 1786 Metaphysische Anfangsgründe der Naturwissenschaft (Мэтафізычныя асновы прыродазнаўчых навук)
• 1788 Kritik der praktischen Vernunft (Крытыка практычнага розуму)
• 1790 Kritik der Urteilskraft (Крытыка разумовых здольнасьцяў)
• 1793 Religion innerhalb der Grenzen der bloßen Vernunft (Рэлігія ў межах голяга розуму)
• 1795 Zum ewigen Frieden (Да вечнага міру)
• 1797 Metaphysik der Sitten (Мэтафізыка маралі)
• 1798 Anthropologie in pragmatischer Hinsicht (Антрапалёгія з прагматычнага гледзішча)
• 1798 Der Streit der Fakultäten (Сутыкненьне здольнасьцяў)
• 1803 Über Pädagogik (Пра пэдагогіку)
• 1804 Opus Postumum

Беларускія пераклады

• Адказ на пытанне: што такое Асвета? / Перакл. Я. Бяласіна, 1997;
• Пралегомены да любой будучай філасофіі: Трактат / Перакл. Л. Баршчэўскі, 2006