Імрэ Кертэс

Імрэ Кертэс (па-вугорску: Imre Kertész, 9 лістапада 1929 — 31 сакавіка 2016) — вугорскі пісьменьнік, ляўрэат Нобэлеўскай прэміі па літаратуры (2002) з фармулёўкаю «за сваю творчасьць, якая супрацьпаставіла ценькую экзыстэнцыю адзінкі дэспатычнаму барбарству гісторыі»^[3].

Імрэ Кертэс
Imre Kertész
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	9 лістапада 1929, Будапэшт, Вугоршчына
Памёр	31 сакавіка 2016 (86 гадоў) Будапэшт, Вугоршчына
Пахаваны	Керэпэшы[d]
Сужэнец	Albina Vas[d] і Magda Ambrus[d]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	пісьменьнік
Кірунак	гуманізм, гістарычны рэалізм
Жанр	раман, аповед, эсэ
Мова	вугорская мова[1][2] і нямецкая[2]
Значныя творы	«Бяз лёсу», «Кадзіш па ненароджанага дзіцяці»
Прэміі	Нобэлеўская прэмія па літаратуры (2002)
Узнагароды	Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры (2002) Прэмія імя Кошута[d] (1997) прэмія Гердэра[d] (2000) мэдаль Эрнста Ройтэра[d] (2006) Літаратурная прэмія зямлі Брандэнбургу[d] (1995) прэмія Шандара Мараі[d] (1996) прэмія Міляна[d] (1983) прэмія Тыбара Дэры[d] (1989) прэмія Фрыдрыха Гундальфа[d] (1997) Adelbert von Chamisso Prize (complimentary gift)[d] (2001) ганаровы доктар Вольнага ўнівэрсытэту Бэрліну[d] (2005) прэмія Жана Амэры[d] (2009) Ляйпцыская кніжная прэмія за эўрапейскае паразуменьне[d] (1997) прэмія Марыён Самуэль[d] (2007) ганаровы грамадзянін Будапэшту[d] (2002) Jeanette Schocken Prize[d] Jeanette Schocken Prize[d] (1997) honorary doctor of the Sorbonne Nouvelle University[d] (2005)
Імрэ Кертэс у Вікісховішчы

Біяграфія

У 1944—1945 — вязень канцлягераў Асьвенцім і Бухэнвальд. Апынуўшыся ў Аўшвіцы ў 15-ці гадовым узросьце, Кертэс наўмысна прыпісаў сабе 2 гады й назваўся рабочым заводу, дзеля таго каб быць на нейкі час прыгодным і адразу не трапіць у расходныя сьпісы.

Найперш Кертэс спрабаваў знайсьці падтрымку й хоць нейкую ўдзячнасьць сваёй творчасьці на радзіме, але ў адказь меў нявартыя звароты з боку радыкальных палітыкаў і чальцоў літаратурнага асяродзьдзя^[4]. Ён пераяжджае ў Нямеччыну й пачынае перакладаць творы нямецкіх аўтараў на вугорскую мову, такія як «Нараджэньне трагедыі» Ніцшэ, п’есы Дзюрэнмата, Шніцлера, Танкрэда Дорста, разважаньні Вітгенштайна — і не выдае ніводнага раману на працягу 1980-х гадоў. Пазьней Кертэс працягваў пісаць на вугорскай мове й падаваў свае працы для выданьня ў Вугоршчыне.

Сваё бачаньне сучаснай Вугоршчыны Імрэ Кертэс выказаў у інтэрвію ў кастрычніку 2009 году:

	За апошнія дзесяць гадоў сытуацыя ў Вугоршчыне значна пагоршылася. Тут пануюць крайнія правыя й антысэміты. Сталіца краіны Будапэшт без усякіх абмовак «балканізавалася». Гістарычныя хваробы вугорцаў, у выглядзе схільнасьці да хлусьні й замоўчваньню відавочнага, цяпер больш характэрныя для краіны, чым калі-небудзь.
—Будапэшт, 9 кастрычніка 2009 - РІА Навіны

У 2002 годзе стаў ганаровым грамадзянінам Будапэшту^[4]. Кертэс і ягоная жонка пэўны час жылі ў Бэрліне.

Творчасьць

Цяжкі досьвед вязьня канцлягераў ляжыць у падмурку ўсяго напісанага Кертэсам. На думку швэдзкіх акадэмікаў пісьменьнік у сваёй творчасьці адказаў на складанае пытаньне «Як індывід можа працягваць жыць і думаць у эпоху, калі грамадзтва ўсё актыўней падпарадкоўвае сабе асобу?».

Страчаны лёс

Найбольш вядомая рэч Кертэса — раман «Страчаны лёс», апісвае ўнутраны й вонкавы сусьвет пяцідзесяцігадовага Дзёрдзя Кёвэша ў канцлягерах Аўшвіц, Бухэнвальд і Зэйц. Некаторыя крытыкі падаюць кнігу, як аўтабіяграфічную, але сам аўтар абвяргае цесную біяграфічную сувязь.

Фільм на падставе раману «Страчаны лёс» быў зроблены ў Вугоршчыне ў 2005 годзе. Сцэнар быў напісаны самім аўтарам. Нягледзячы на агульнасьць назвы, фільм больш аўтабіяграфічны, чым сама кніга.

Цытаты

• «Паэты не заўсёды ведаюць як трэба жыць, затое амаль заўжды ведаюць як ім варта памерці». Радзіма, дом, дзяржава.
• «Бог стварыў сьвет, чалавек стварыў Асьвенцім». Радзіма, дом, дзяржава.

Творы

• 1975 «Страчаны лёс» (Sorstalanság)
• 1988 «Фіяска» (A kudarc)
• 1990 «Кадзіш па ненароджанаму дзіцяці» (Kaddis a meg nem született gyermekért)
• 1991 «Ангельскі сьцяг» (Az angol lobogó)
• 2001 «Мова ў выгнаньні» (A száműzött nyelv)
• 2003 «Ліквідацыя» (Felszámolás)
• 2006 «Файл К.» (K. dosszié)
• 2007 «Cosmopolitan і паломніцтва (Каін і Авэль)» (Világpolgár és zarándok (Káin és Ábel))
• 2008 «Прыгнечаная спадчыны Эўропы» (Európa nyomasztó öröksége)
• 2009 «Фармулёўка прыгоды» (A megfogalmazás kalandja)
• 2010 «Дзёньнік галерніка» (Haldimann-levelek)

Беларускія пераклады

• Страчаны лёс: [раман] / Імрэ Кертэс. — Мінск : Галіяфы, 2012. — 254, [1] с.

Узнагароды

• 1995 Брандэнбурская прэмія па літаратуры
• 1997 Гран-пры Ляйпцыскага кніжнага кірмашу
• 2000 Літаратурная прэмія газэты Die Welt
• 2002 Нобэлеўская прэмія па літаратуры