Фрыдрых Ніцшэ

Фрыдрых Вільгэльм Ніцшэ (па-нямецку: Friedrich Wilhelm Nietzsche; нар. 15 кастрычніка 1844, Рэкен, Каралеўства Прусія — 25 жніўня 1900, Ваймар, Нямецкая імпэрыя) — нямецкі філёзаф, прадстаўнік ірацыяналізму, філёляг, паэт і кампазытар. У 1869 годзе стаўся прафэсарам клясычнае філялёгіі ва ўнівэрсытэце Базэлю, але ў 1879 годзе па стане здароўя быў вымушаны пакінуць выкладаньне. Наступныя 10 гадоў правёў у вандроўках па Эўропе, дзе напісаў большасьць сваіх значных твораў. У 1889 годзе ў Турыне захварэў і да канца жыцьця застаўся псыхічна хворым.

Фрыдрых Вільгэльм Ніцшэ
Friedrich Wilhelm Nietzsche
Імя пры нараджэньні	па-нямецку: Friedrich Wilhelm Nietzsche
Дата нараджэньня	15 кастрычніка 1844(1844-10-15)[1][2][3][…]
Месца нараджэньня	Рэкен[d], Саксонія[d], Каралеўства Прусія[d][4]
Дата сьмерці	25 жніўня 1900(1900-08-25)[1][2][3][…] (55 гадоў)
Месца сьмерці	Ваймар, Саксэн-Ваймар-Айзэнах[d], Нямецкая імпэрыя[4][5]
Прычына сьмерці	neurosyphilis[d]
Месца пахаваньня	Люцэн[d]
Месца вучобы	Бонскі ўнівэрсытэт (1865) Ляйпцыскі ўнівэрсытэт[d] (1879) Domgymnasium Naumburg[d] Landesschule Pforta[d]
Занятак	філёзаф, паэт, пісьменьнік, кампазытар, пэдагог, клясычны філёляг, музычны крытык, клясыцыст, драматург
Навуковая сфэра	філязофія, эстэтыка, нігілізм, этыка, псыхалёгія, анталёгія[d], паэзія, філязофія гісторыі[d], рэлігія, культура, палітыка, філялёгія і клясычная філялёгія[d][6]
Месца працы	Базэльскі ўнівэрсытэт[d]
Папярэднік	Сакрат, Плятон, Арыстотэль, Эпікур, Пармэнід, Паскаль, Вальтэр, Кант, Гэгель, Гётэ, Шапэнгаўэр, Вагнэр, Гёльдэрлін , Дастаеўскі
Наступнік	Шпэнглер, Артэга-і-Гасэт, Д’Анунцыё, Эвала, Гайдэгер, Камю, Батай, Юнгер, Бэн, Гітлер
Сябра ў	Bonner Burschenschaft Frankonia[d][7]
Школа/традыцыя	нэаклясычная нямецкая філязофія
Кірунак	філязофія жыцьця
Асноўныя зацікаўленасьці	філязофія, рэлігія, культура, палітыка, філялёгія
Значныя ідэі	звышчалавек, «Бог памёр», цыклічнасьць, пэрспэктівісцкі суб’ектывізм, рэсэнтымэнт
Вучні	Рудольф Штайнэр[d]
Бацька	Carl Ludwig Nietzsche[d]
Подпіс
Фрыдрых Вільгэльм Ніцшэ ў Вікісховішчы

На яго паўплывала перш за ўсё творчасьць Артура Шапэнгаўэра й Рыхарда Вагнэра, ад якіх пазьней адвярнуўся. Творы Ніцшэ мелі вялікі ўплыў на мысьлярства й літаратуру XX стагодзьдзя. Адной зь вядомых канцэпцыяў Ніцшэ лічыцца канцэпцыі пра звышчалавека. Савецкая марксісцка-ленінская ідэалягічная прапаганда называла Фрыдрыха Ніцшэ прадвесьнікам фашызму, але сучасныя філёзафы аднадушна сыходзяцца ў меркаваньні, што Ніцшэ ня быў ані фашыстам, ані нацыстам. Гэта пацьвярджае той факт, што нямецкі філёзаф пісаў пра «звышчалавека» як пра асобны аб’ект чалавечае супольнасьці. Насуперак гэтаму фашызм разглядаецца як калектыўная зьява ці інакш статкавы інстынкт.

На беларускую мову кнігу «Так сказаў Заратустра» пераклаў Васіль Сёмуха, кнігу «Ессе Homo» — Лявон Баршчэўскі.

Пераклады на беларускую мову

• Фрыдрых Ніцшэ. Так сказаў Заратустра: кніга ўсім і нікому. Раман = Friedrich Nietzche. Also sprach Zarathustra. Ein Buch für Alle und Keinen. Leipzig : Insel Verlag, 1986 / пераклад зь нямецкай Васіля Сёмухі. — Менск: Зьміцер Колас, 2015. — 278 с. — («Littera scripta»). — 300 ас. — ISBN 978-985-6992-78-3
• Фрыдрых Ніцшэ. Ecce Homo. Як робяцца самім сабою = Friedrich Nietzsche. Ecce Homo. Wie man wird, was man ist. Leipzig, 1908 / пераклад зь нямецкай Лявона Баршчэўскага; , пасьляслўе Валянціна Акудовіча. — Менск: Энцыклапедыкс, 2024. — 136 с. — (Галерэя чалавечай думкі). — 99 ас. — ISBN 978-985-7247-73-8

Літаратура

• Жана Эрш. Філасофскае здумленне: гісторыя заходней філасофіі / пераклад з францускай Сяргея Барысевіча; навуковы рэдактар Ігар Бабкоў. — Менск: «ЭўраФорум», 1996. — 392 с. — («Адкрытае грамадства»). — 3000 ас. — ISBN 995-6022-06-11
• Альоша А., Шварц Рональд П., Швеппе Вступ до філософії
• Бугера, В. Е. Социальная сущность и роль философии Ницше. — Москва: КомКнига, 2005. — 164 с. — ISBN 5-484-00120-X