Геранёнскі замак

Геранёнскі замак або Геранёнскі палацава-замкавы комплекс Гаштольдаў — помнік архітэктуры канца XV — XVIII стагодзьдзяў у Геранёнах. Знаходзіцца ў паўднёвай частцы колішняга мястэчка пры Замкавай вуліцы. Твор архітэктуры рэнэсансу. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Помнік абарончай архітэктуры
Геранёнскі замак
Геранёнскі замак
Краіна	Беларусь
Вёска	Геранёны
Каардынаты	54°06′48.36″ пн. ш. 25°34′43.56″ у. д.
Дата заснаваньня	пачатак XV ст.
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Геранёнскі замак на мапе Беларусі Геранёнскі замак
Геранёнскі замак на Вікісховішчы

Быў адной зь першых спробаў у Вялікім Княстве Літоўскім прыстасаваць замак да ўжываньня пальнай зброі.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1493 годзе вялікі князь Аляксандар пацьвердзіў прывілеі на права валодаць Геранёнамі канцлеру і ваяводу віленскаму Альбэрту Гаштольду. Мяркуецца, што будаваньне мураванага замка вялося ў канцы ХV — пачатку ХVІ ст. Геранёны пачалі называцца ў дакумэнтах «мураванымі» (murata) не пазьней за 1510 год^[1][a]. У канцы XVI ст. да адной зь сьценаў дабудавалі мураваны палац.

У 1542 годзе замак перайшоў да вялікага князя Жыгімонта Старога, пазьней да яго сына Жыгімонта Аўгуста. У 1588 годзе замак стаў уладаньнем Сапегаў, а ў 1643 годзе перайшоў да Кішак. 3 1670 году замак быў на дзяржаўным утрыманьні.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) замак разбурылі маскоўскія захопнікі. За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у 1708 годзе ў замку з аддзелам швэдскага войска разьмяшчаўся кароль і вялікі князь Станіслаў Ляшчынскі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Гальшаны апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, пачаўся заняпад замка. У пачатку XIX ст. ён стаяў парожнім^[3].

У сярэдзіне ХІХ ст. замак разабралі дзеля ўзьвядзеньня ў Ліпнішках розных гаспадарчых пабудоваў^[4].

Найноўшы час

У 1972 годзе дасьледаваньне рэштак замка праводзіў Міхась Ткачоў.

Архітэктура

Адна з гіпатэтычных рэканструкцыяў выгляду замка

Замак стаяў на штучнай земляной выспе і меў памеры 27 × 27 мэтраў. Мураваныя сьцены былі таўшчынёй 1,4 мэтра, на кутах стаялі цыліндрычныя вежы, якія мелі 8 мэтраў ў дыямэтры. Вежы мелі скляпеністае перакрыцьцё паміж двума ніжнімі паверхамі. Захаваўся аконны праём ніжняга паверха вышынёй у 1 м і шырынёй 0,6 м з гатычнай аркай.

Каля паўднёвай сьцяны замка стаяў мураваны 2-павярховы палац. Усе 12 вакон выходзілі на дзядзінец^[5]. Усярэдзіне меў па некалькі пакояў на кожным паверсе, вялікую залю. У цэнтры сьпічастага даха ўзвышаўся флюгер у выглядзе бляшанага бусла, а на краях — дзьве бляшаныя зоркі.

Замкавая пляцоўка атачалася магутным валам з трыма кутнімі вежамі-рандэлямі і адной вежай-брамай. Звонку рандэлі мелі сьцены таўшчынёй 2 мэтры, адкрытыя ў бок замка. Земляны вал меў шырыню 10—15 мэтраў, знутры ён умацоўваўся сьцяною вышынёй 4,5 мэтра і шырынёю 1,25 мэтра. Крыху пазьней гэтую сьценку дадаткова ўмацавалі контрфорсамі-бычкамі.

Галерэя

Гістарычныя здымкі і графіка

• Старыя здымкі і графіка
• 
  К. Русецкі, 1846 г.
• 
  С. Янушэвіч, 1846 г.
• 
  Н. Орда, 1875—1877 гг.
• 
  Н. Орда, 1875—1877 гг.

• 
  Паводле Н. Орды, 1877 г.
• 
  М. Мор, 1939 г.
• 
  М. Мор, 1939 г.
• 
  1939 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
• 
  Руіны, 2007 г.
• 
  Руіны, 2007 г.
• 
  Мур, 2012 г.
• 
  Па частковай кансэрвацыі

Заўвагі

1. Разам з тым, сустракаецца і іншае датаваньне — 1519—1529 гады^[2]