Дзьмітры Мендзялееў

Дзьмітры Іванавіч Мендзялееў (па-расейску: Дмитрий Иванович Менделеев; 8 лютага [ст. ст. 27 студзеня] 1834, Табольск, Расейская імпэрыя — 2 лютага [ст. ст. 20 студзеня] 1907, Санкт-Пецярбург, Расейская імпэрыя) — расейскі навуковец, найбольш вядомы як хімік і стваральнік пэрыядычнай сыстэмы элемэнтаў. Мендзялееў не атрымаў Нобэлеўскую прэмію, аднак неаднаразова намінаваўся на яе. У гонар Мендзялеева названы 101-ы хімічны элемэнт мендзялеў.

Дзьмітры Мендзялееў
па-расейску: Дмитрий Иванович Менделеев[1]
Д. І. Мендзялееў у сваім кабінэце(Галоўная палата мераў і вагаў, Санкт-Пецярбург)
Дата нараджэньня	27 студзеня (8 лютага) 1834[2][3][1][…]
Месца нараджэньня	Табольск, Табольская губерня[d], Расейская імпэрыя[2][4][5][…]
Дата сьмерці	20 студзеня (2 лютага) 1907[2][5][6] (72 гады)
Месца сьмерці	Санкт-Пецярбург, Санкт-Пецярбурская губэрня[d], Расейская імпэрыя[5][4][1][…]
Прычына сьмерці	пнэўманія[2][1]
Месца пахаваньня	Літаратарскія масткі[d][1]
Месца вучобы	Галоўны пэдагагічны інстытут[d] (1855) Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны тэхналягічны інстытут
Занятак	хімік, фізык, прафэсар унівэрсытэту, эканаміст
Навуковая сфэра	хімія, эканоміка, геалёгія, мэтралёгія
Месца працы	Імпэратарскі Санкт-Пецярбурскі ўнівэрсытэт[d][1] Рышэльеўскі ліцэй[d][1] Санкт-Пецярбурскі практычны тэхналягічны інстытут[d] Санкт-Пецярбурскі дзяржаўны ўнівэрсытэт
Вядомы як	аўтар пэрыядычнай сыстэмы элемэнтаў
Сябра ў	Лёнданскае каралеўскае таварыства, Пруская акадэмія навук[d], Сэрбская акадэмія навук і мастацтваў, Швэдзкая каралеўская акадэмія навук, Гётынгенская акадэмія навук[d], Пецярбурская акадэмія навук[d], Вугорская акадэмія навук, Амэрыканская акадэмія мастацтваў і навук[d], Амэрыканскае філязофскае таварыства[d][7], Нацыянальная акадэмія навук Італіі[d], Нацыянальная акадэмія навук ЗША, Турынская акадэмія навук[d][8] і Вольнае эканамічнае таварыства[d][9]
Навуковая ступень	доктар[d][10] (1865)
Навуковы кіраўнік	Александар Уваскрасенскі[d]
Вучні	Дз. Канавалаў, А. Байкоў, С. Прадукін-Горскі, В. Геміліян, А. Патыліцын
Бацька	Ivan Pavlovich Mendeleyev[d]
Дзеці	Уладзімер Мендзялееў[d][1], Любоў Блок[d][1] і Васіль Мендзялееў[d][1]
Узнагароды	Фарадэеўская лекцыя[d] (1889) мэдаль Дэйві[d] (1882) замежны сябра Лёнданскага каралеўскага таварыства[d] (19 траўня 1892)
Подпіс
Дзьмітры Мендзялееў у Вікісховішчы

Мендзялееў нарадзіўся каля Табольску, скончыў табольскую гімназію і фізыка-матэматычны факультэт Пэдагагічнага інстытуту ў Санкт-Пецярбурзе. У лютым 1869 Мендзялееў распрацаваў асноўныя палажэньні пэрыядычнай сыстэмы элемэнтаў. Гэта значна падштурхнула разьвіцьцё хіміі ў другой палове XIX стагодзьдзя. Мендзялееў працаваў над шматлікімі праблемамі хіміі, фізыкі, геалёгіі, сельскай гаспадаркі, арганізацыі прамысловасьці і г. д.

Навуковы ўнёсак

У 1854—1856 гадох Мендзялееў дасьледаваў зьявы ізамарфізму, якія раскрываюць адносіны паміж формай крышталяў і хімічным складам злучэньняў, а таксама залежнасьць уласьцівасьцяў элемэнтаў ад велічыні іхных атамных масаў. У 1860 годзе ён адкрыў тэмпэратуру абсалютнага кіпеньня вадкасьцяў, або крытычную тэмпэратуру. У 1859 годзе навуковец сканструяваў пікномэтар, то бок прыбор для вызначэньня шчыльнасьці вадкасьці. У 1865—1887 гадох Мендзялееў стварыў гідратную тэорыю рашчынаў, пашырыў ідэі пра існаваньне злучэньняў пераменнага складу. Дасьледуючы газы, ён выявіў у 1874 годзе агульнае раўнаньне стану ідэальнага газу, якое ўключае ў сябе залежнасьць стану газу ад тэмпэратуры, выяўленую ў 1834 годзе францускім фызікам Бэнуа Кляпэйронам.

У 1877 годзе Мендзялееў высунуў гіпотэзу паходжаньня нафты з карбідаў цяжкіх мэталаў, якая, праўда, сёньня большасьцю навукоўцаў не прымаецца, а таксама прапанаваў прынцып дробавай перагонкі пры перапрацоўцы нафты. У 1880 годзе ён высунуў ідэю падземнай газафікацыі вугалю. Таксама Мендзялееў займаўся пытаньнямі хімізацыі сельскай гаспадаркі, прапагандаваў выкарыстаньне мінэральных угнаеньняў, арашэньня засушлівых зямель. Сумесна зь Іванам Чальцовым прымаў у 1890—1892 гадох удзел у распрацоўцы бяздымнага пораху. Таксама зьяўляецца аўтарам шэрагу працаў па мэтралёгіі, то бок ён стварыў дакладную тэорыю вагаў, распрацаваў найлепшыя канструкцыі каромысла і прапанаваў дакладныя прыёмы ўзважваньня.

У свой час інтарэсы Мендзялеева былі блізкія да мінэралёгіі. ягоная калекцыя мінэралаў беражліва захоўваецца і цяпер у Музэі катэдры мінэралёгіі Санкт-Пецярбурскага ўнівэрсытэта. Студэнцкая праца Дзьмітрыя Мендзялеева была прысьвечана ізамарфізму ў мінэралах.