Зыгмунт Мінейка

Зы́гмунт Станісла́вавіч Міне́йка-Газда́ва (псэўданім Баравы́; 1840, Балванішкі, Ашмянскі павет, Віленская губэрня, цяпер Зялёны Бор, Ашмянскі раён, Гарадзенская вобласьць — 27 сьнежня 1925, Атэны, Грэцыя) — грамадзкі дзяяч, вайсковец, навуковец, рэвалюцыянэр, удзельнік паўстаньня 1863—1864 гадоў.

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Мінейка.

Зыгмунт Мінейка лац. Zygmunt Miniejka
па-польску: Zygmunt Mineyko
Дата нараджэньня	1840[1][2][3][…]
Месца нараджэньня	Балванішкі, Ашмянскі павет, Віленская губэрня, Расейская імпэрыя
Дата сьмерці	сьнежань 1925 або 27 сьнежня 1925(1925-12-27)[4]
Месца сьмерці	Атэны, Грэцыя
Месца вучобы	Імпэратарскі Санкт-Пецярбурскі ўнівэрсытэт[d] Royal Staff Corps Demonstration School[d] (1868) Польская вайсковая школа[d]
Занятак	вайсковец, класічны археолаг, журналіст, палітык, палітычны актывіст, інжынэр цывільнага будаўніцтва, афіцэр
Навуковая сфэра	палітычная дзейнасьць[d][5], вайсковая служба[5], цывільная інжынэрыя[d][5], водная гаспадарка[d][5] і тапаграфія[d][5]
Бацька	Станіслаў Ежы Мінейка[d][6]
Маці	Cecylia Chrzczonowicz[d][6]
Дзеці	Соф’я Мінейка[d]
Узнагароды	ганаровае грамадзянства[d] (1910) ганаровы доктар Львоўскага ўнівэрсытэту[d]
Зыгмунт Мінейка ў Вікісховішчы

Ягонае імя носіць адна з вуліцаў у Ашмянах.

Юнацтва

Нарадзіўся ў 1840 годзе. З шляхецкага роду Мінейкаў гербу Газдава, сын Станіслава й Цацыліі са Шчановічаў. У 1852—1858 гадах Зыгмунт вучыўся ў гімназіі ў Вільні (у тыя ж гады вучнем гімназіі быў Францішак Багушэвіч^[7]).

Удзел у вызваленчым руху

У 1858 годзе паступіў у Мікалаеўскую інжынэрную вучэльню ў Санкт-Пецярбургу. Па вяртаньні на Беларусь далучыўся да вызвольнага руху. Пераапрануўшыся селянінам, разносіў па вёсках «Гутарку старога дзеда». Быў змушаны выехаць у Італію, ад 1861 году выкладаў правілы фартыфікацыі ў Польскай вайсковай школе ў Генуі (заснаваная Джузэпэ Гарыбальдзі). З пачаткам паўстаньня ў 1863 годзе вярнуўся дадому. 18 сакавіка 1863 году пад кіраўніцтвам Мар’яна Лангевіча ўзяў удзел у бітве пад Граховішкамі. Хоць бітва была выйграная, кампанія была няўдалая. Праз Прусію Зыгмунт зноў прыбыў на Беларусь, дзе зарганізаваў аддзел з 28 партызанаў. Паўстанцкі ваенны начальнік Ашмянскага павету. Але аддзел у першым жа баі 3 чэрвеня 1863 году з расейскімі рэгулярнымі войскамі ля Расолішкаў (цяпер у Іўеўскім раёне Гарадзенскай вобласьці^[8][9]) быў разьбіты. Зыгмунт мусіў хавацца, але быў здраджаны. Ён быў арыштаваны й пасоджаны ў віленскі астрог. Суд прыгаварыў яго да павешаньня. Але Весялецкі й Мураўёў, падкупленыя 9000 рублёў маці Зыгмунта Цацыліяй, замянілі павешаньне на 12 гадоў катаргі ў Сыбіры.

Ссылка ў Сыбір

На шляху паміж Табольскам і Томскам, памёр сябар Зыгмунта Струміла, які меў найменшы тэрмін адбыцьця й быў звонку вельмі падобны да яго. Скарыстаўшыся гэтым, Мінейка выдаў сябе за Струмілу й застаўся ў Томску як вольны пасяленец. Тут ён пачаў гандляваць, вырабляючы шапкі, падушкі й штучныя кветкі, а неўзабаве пачаў аздабляць дамы гораду. Набыўшы на заробленыя грошы вазы, коняў і правіянт, Зыгмунт разам зь вязьнямі Вашкевічам і доктарам Акінчыцам уцёк у Санкт-Пецярбург, адкуль зьехаў у Заходнюю Эўропу, узяўшы прозьвішча графа фон Мэбэрта.

Зыгмунт Мінейка ў Асманскай імпэрыі

На эміграцыі ў Эўропе

Спачатку жыў у Галяндыі, адкуль перабраўся ў Парыж. Тут ён сустрэўся з імпэратарам Напалеонам ІІІ, якому расказаў пра французаў-удзельнікаў паўстаньня 1863, што адбывалі пакараньне ў Сыбіры. Пасьля сустрэчы ў 1868 годзе Напалеона ІІІ і Аляксандра ІІ вязьні былі вызваленыя, а Мінейка атрымаў ува ўзнагароду магчымасьць дармавога навучаньня ў Вайсковай акадэміі. У 1870 годзе ўдзельнічаў у франка-прускай вайне, пасьля ў часе Парыскае камуны змагаўся на баку камунараў. Пасьля перабраўся ў Турэччыну, а адтуль у Грэцыю. Будаваў масты й чыгункі ў Баўгарыі, Турэччыне й Грэцыі.

Зыгмунт Мінейка ў Грэцыі

У Грэцыі

Займаўся археалёгіяй, у 1878 годзе знайшоў храм Зэўса ў Дадоне. Склаў этналягічную карту Эпіру, напісаў шматлікія работы па тапаграфіі, за што грэцкі парлямэнт у 1910 годзе надаў яму званьне ганаровага грамадзяніна краіны. У 1891 годзе пераехаў у Атэны, дзе ўзначаліў дэпартамэнт пры міністэрстве публічных работ Грэцыі. Дакладна вядома, што ўдзельнічаў у будаўніцтве і ўзнаўленьні алімпійскіх аб’ектаў, у тым ліку легендарнага Мармуровага стадыёну — сымбалю Алімпійскіх гульняў. У 1896 годзе падчас Алімпіяды ў Атэнах быў спартовым карэспандэнтам «Dziennika Polskiego» і «Czasu».

Удзельнічаў у грэка-турэцкіх войнах у 1896, 1897 і 1912 гадах, падрыхтаваў пляны здабыцьця Салёнікаў і Яніны. За гэта атрымаў узнагароды ад караля Канстантына І у 1917 і 1922 гадах (у т. л. і Залаты крыж заслугі). Працаваў у дзяржаўнай адміністрацыі, быў кіраўніком інжынэрнага аддзелу грэцкае арміі.

Першы раз пасьля ўцёкаў з Сыбіры наведаў радзіму ў 1911 годзе^[10]. У 1922 і 1923 гадах наведаў Польшчу, дзе сустрэўся з маршалам Пілсудзкім і атрымаў узнагароды за ўдзел у паўстаньні 1863 году^[11].

Масонская дзейнасьць

Быў актыўным масонскім дзеячом. Уваходзіў у склад лёжаў Grand Orient de France, Grand Orient d’Italie і лёжаў Panhellenion і Pythagoras (належылі да Grande Loge de Grece). Уваходзіў у кіраўніцтва грэцкіх лёжаў Massonic Old and Accepted Scottish Rites. На ягонае пахаваньне прыбыло шмат масонаў^[12].

Сям’я

У 1880 годзе ажаніўся з Празэрпінай Манарыс, дачкой дырэктара гімназіі ў Яніне. Меў 9 дзяцей: Андрамаху (жонка Караля Патоцкага), Зоф’ю (жонка будучага прэм’ер-міністра Грэцыі Георгіяса Папандрэў), Станіслава, Марыю, Ядзьвігу (жонка Станіслава Ябланоўскага), Вітольда (памёр малым падчас землятрусу), Цацылію (жонка Джона Ўільяма Кўіна), Альдону Сафо, Эўтыміяса Касіміра.

Сын Георгіяса — Андрэас Папандрэу (1919—1996) быў стваральнікам PASOK, прэм’ерам Грэцыі ў 1981—1989 і 1993—1996 гадах. Праўнукам Зыгмунта Мінейкі зьяўляецца вядомы грэцкі палітык, кіраўнік Усягрэцкага сацыялістычнага руху (PASOK), прэм’ер-міністар Грэцыі ў 2009—2011 гадах Георгіяс Папандрэў-малодшы^[13].

Памяць

У гонар Мінейкі названыя сярэдняя школа пры амбасадзе Польшчы ў Атэнах^[14] і вуліца ў Ашмянах^[15].

Зыгмут Мінейка згадваецца ў рамане Тадэвуша Канвіцкага «Польскі комплекс» (1977)^[16].

Творы

• Zygmunt Mineyko Z tajgi pod Akropol: Wspomnienia z lat 1848—1868 (пол.) / Oprac.: Eligiusz Kozłowski i Kazimierz Olszański. Przedm. i przypisy Eligiusz Kozłowski.. — Warszawa: Pax, 1971. — 551 с.
• Зыгмунт Мінейка З тайгі пад Акропаль: успаміны з 1848—1866 гадоў (бел.) / пераклад, укладанне, прадмова, каментары Марыны Запартыкі. — Мінск: Лімарыус, 2017. — 568,[2] с. — (Беларуская мемуарная бібліятэка). — 300 ас. — ISBN 978-985-6968-65-8