Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў (Магілёў)

Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Магілёве. Знаходзіўся каля Каралеўскай брамы на Старым месьце. Дзеяў да першай паловы XIX ст. Твор архітэктуры барока.

Помнік сакральнай архітэктуры
Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў
Касьцёл і калегіюм езуітаў
Краіна	Беларусь
Места	Магілёў
Каардынаты	53°53′50″ пн. ш. 30°19′53.24″ у. д.
Архітэктурны стыль	барокавая архітэктура[d]
Дата заснаваньня	XVII стагодзьдзе
Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў на мапе Беларусі Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў
Касьцёл Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў і калегіюм езуітаў на Вікісховішчы

Займаў пляц вакол Тэатральнага пляцу, абмежаваны вуліцамі Ветранай і Шклоўскай. У склад комплексу ўваходзілі мураваныя касьцёл і калегіюм, за якімі ўздоўж Шклоўскай вуліцы разьмяшчаўся двор, аточаны мураваным будынкам школы і гаспадарчымі пабудовамі^[1]. У глыбі двара знаходзіўся кляштарны сад.

У 1950-я гады савецкія ўлады зруйнавалі касьцёл і часткова^[2] будынак калегіюму. У наш час замест аднаўленьня помніка архітэктуры зьявіўся праект пабудовы на месцы яго падмуркаў (якія захаваліся^[3]) офіснага гмаху холдынгу «Сервалюкс»^[4][5].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У 1678^[1][6][7] годзе (паводле іншых зьвестак — у 1673^[2] годзе) смаленскі канонік і магілёўскі пробашч Я. Здановіч заснаваў езуіцкую рэзыдэнцую, якая адкрылася ў 1680 годзе. З 1682 году пачала дзеяць ніжэйшая школа (у 1732—1738 гадох для яе збудавалі мураванае памяшканьне)^[2]. Каля 1684 году зьявілася музычная бурса і канвікт (інтэрнат), з канца XVII ст. дзеяў тэатар.

У 1684 годзе збудавалі мураваную капліцу Сьвятога Францішка Ксавэрыя і Анёлаў-Ахоўнікаў, а ў 1686 годзе (паводле іншых зьвестак — у 1779 годзе^[7]) пачалося ўзьвядзеньне мураванага калегіюму^[6]. Імёны ягоных архітэктараў-езуітаў: Я. Алендзкі, прафэсар матэматыкі і архітэктуры В. Абранпольскі і інш.

Першы драўляны касьцёл пры рэзыдэнцыі збудавалі ў 1687 годзе (згарэў у 1708 годзе). У 1699 годзе распачалося будаваньне мураванага касьцёла Анёлаў-Ахоўнікаў, Сьвятога Тадэвуша і Сьвятога Францішка Ксавэрыя (кансэкрацыя сьвятыні адбылася ў 1725 годзе^[6]). У 1720 годзе адкрылася аптэка^[7], каля 1780 году — музэй, дзе выстаўляліся выкапні, матылі, манэты, мэдалі, дзеялі фізычны і хімічны кабінэты.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1792 год)), калі Магілёў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і рэзыдэнцыя працягвалі дзеяць. У 1799 годзе рэзыдэнцыю пераўтварылі ў калегіюм з 6 клясаў^[2]. На 1820 год езуіцкая бібліятэка налічвала 5 тысячаў кніжак^[7]. Магілёўскім езуітам падпарадкоўваліся місіі ў Гомелі, Фашчаўцы, Хальчы, Чачэрску і іншыя. Калегіюму належалі маёнткі Бялянічы, Варатынічы, Галынец, Дабрасьневічы, Дубнікі, Куты, Параеўка, Паўлаўка, Турэц, Цёплае, Хронеў, Ямны ды іншыя^[7].

Па ліквідацыі ордэна езуітаў у 1820 годзе расейскія ўлады зачынілі калегіюм (будынак прыставалі пад вайскова-афіцэрскую школу), а па здушэньні вызвольнага паўстаньня — у 1833 годзе гвалтоўна перарабілі касьцёл пад царкву Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). У 1848 годзе над дахам будынка ўзьвялі несапраўдны шматгранны барабан, які аднак даволі ўдала паўтараў завяршэньні вежаў і ўзбагачваў сылюэт сьвятыні^[6].

Найноўшы час

Перабудаваны будынак калегіюму

За савецкім часам царкву зачынілі. Па Другой сусьветнай вайне помнік архітэктуры зруйнавалі савецкія ўлады (існуе хібнае меркаваньне^[7], што на ягоным месцы ў 1983 годзе збудавалі 9-павярховы жылы дом^[5]).

Архітэктура

Касьцёл

Касьцёл — помнік архітэктуры барока, які меў блізкую архітэктоніку да Менскага касьцёла езуітаў^[6]. Гэта была 3-нэфавая базыліка з паўкруглай апсыдай, да якой далучаліся трапэцападобныя ў пляне закрысьціі. Стылістыка галоўнага фасаду адпавядала пераходнаму этапу ад сталага да позьняга барока: ордэрная плястыка адначасова насычаная і строгая. Ён завяршаўся дзьвюма вежамі (1-ярусныя чацьверыкі^[8]) з шмат’яруснымі барокавымі купаламі маляўнічага абрысу. Франтальны фасад дэкаравала ордэрная плястыка: слаістыя пілястры, выгнутыя гзымсы^[7].

Скляпеньні былі цыліндрычнымі з распалубкамі на падпружных арках^[6]. Інтэр’ер аздаблялі карынцкія пілястры, сьцены і скляпеньні — размалёўка.

Калегіюм

Будынак калегіюму далучаўся да касьцёла тарцовай сьцяной. Гэта быў 2-павярховы прастакутны ў пляне аб’ём. Гладкія сьцены праразаліся прастакутнымі аконнымі праёмамі.

У наш час на падмурках калегіюму стаіць будынак Магілёўскага музэю этнаграфіі. Унутраная сьцяна, якая выходзіць у двор музэю, зьяўляецца аўтэнтычнай сьцяной XVIII ст., колішняй часткаю езуіцкага калегіюму^[5].

Галерэя

Гістарычная графіка

• Старая графіка
• 
  Фрэска з Катэдры, 1765—1767 гг.
• 
  М. Львоў, каля 1800 г.
• 
  М. Львоў, каля 1800 г.
• 
  Ю. Пешка, каля 1800 г.

• 
  Абмеры, XIX ст.
• 
  1840 г.
• 
  З боку Дубравенкі, 1880 г.
• 
  З боку Дубравенкі, 1882 г.

• 
  З боку Дубравенкі, 1882 г.
• 
  К. Франц, 1918 г.
• 
  К. Франц, 1918 г.
• 
  Рыгор Пархоменка, 1940 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
• 
  1890-я гг.
• 
  1890-я гг.
• 
  1901 г.
• 
  1904 г.

• 
  1909 г.
• 
  1913 г.
• 
  1916 г.
• 
  да 1918 г.

• 
  1918 г.
• 
  1918 г.
• 
  1918 г.
• 
  1918 г.

• 
  1934 г.
• 
  1939 г.
• 
  А. Вінэр, 1939 г.
• 
  А. Вінэр, 1939 г.

• 
  А. Вінэр, 1939 г.
• 
  А. Вінэр, 1939 г.
• 
  1941 г.
• 
  1941 г.

• 
  ліпень 1941 г.
• 
  ліпень 1941 г.
• 
  ліпень 1941 г.
• 
  ліпень 1941 г.

• 
  29 ліпеня 1941 г.
• 
  жнівень 1941 г.
• 
  1941—1942 гг.
• 
  1941—1944 гг.