Нямецкі альфабэт

Няме́цкі альфабэ́т (па-нямецку: das Deutsches Alphabet) — альфабэт нямецкае мовы на лацінскай аснове^[1]. Ён выкарыстоўваецца ў Нямеччыне, Аўстрыі, Швайцарыі, Ліхтэнштайне й Люксэмбургу, а таксама ў краінах зь нямецкамоўнымі меншасьцямі, такіх як Бэльгія (Эйпен і Мальмедзі), Данія (паўночны Шлезьвіг), Італія (Паўднёвы Тыроль) і Польшча (Верхняя Сылезія).

Пазыцыя	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26		27	28	29		30
Вялікая літара	A	B	C	D	E	F	G	H	I	J	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	U	V	W	X	Y	Z		Ä	Ö	Ü		ẞ
Маленькая літара	a	b	c	d	e	f	g	h	i	j	k	l	m	n	o	p	q	r	s	t	u	v	w	x	y	z		ä	ö	ü		ß

Нямецкі альфабэт
Саманазва	Deutsches Alphabet
Тып	альфабэт на аснове лацінкі[d]
Мова	нямецкая
Зьвязаныя пісьменствы
Паходжаньне	Лацінскі альфабэт Нямецкі альфабэт
Характарыстыка
Знакаў	30
Літары	A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Ä Ö Ü ẞ

У альфабэт уваходзяць усе літары базавага лацінскага альфабэту, 3 літары з умляўтам (Ä ä, Ö ö, Ü ü) і эсцэт (ẞ ß)^[1].

Характарыстыка

Інфармацыйная табліца пра літары нямецкага альфабэту й іхныя гукі. Умоўныя абазначэньні:

• Назва ў Нямеччыне.
• Назва ў Аўстрыі.
• Састарэлая назва.
• Альфабэт — назва літары паводле нямецкага альфабэту.
• DIN 5009 — нямецкі тэлефонны альфабэт;
• МФА — міжнародны фанэтычны альфабэт.

Літара	Назва[a]		DIN 5009	Гук[2]	Прыклад
	Альфабэт	МФА			Слова	Іншыя[b]
A a	A	[aː]	Anton	/a/ /aː/	wann Tag	—[c] a, aa, ah
B b	Be	[beː]	Berta	/b/	haben	bb
C c	Ce	[tseː]	Cäsar	/k/ /t͡s/	Creme Cäsar	— tz, z, c, t
D d	De	[deː]	Dora	/d/	ausdrucken	dd
E e	E	[eː]	Emil	/ε/ /ə/ /eː/	Zwerg sagen leben	ä, äh — e, ee, eh
F f	Ef	[ɛf]	Friedrich	/f/	flecken	ff, v, ph
G g	Ge	[ɡeː]	Gustav	/g/ /ʒ/ /ç/	tragen Genie richtig	gg j ch
H h	Ha	[haː]	Heinrich	/h/	daheim	—
I i	I	[iː]	Ida	/ı/ /iː/	Wind Kino	— ieh, ie, ih
J j	Jott Je	[jɔt] [jeː]	Jakob	/j/ /ʒ/	juristisch Journalist	y g
K k	Ka	[kaː]	Konrad	/k/	Kino	ck, ch, g
L l	El	[ɛl]	Ludwig	/l/	lieben	ll
M m	Em	[ɛm]	Martha	/m/	Mücke	mm
N n	En	[ɛn]	Nordpol	/n/	Nebel	nn
O o	O	[oː]	Otto	/ɔ/ /oː/	sollen Bote	— o, oo, oh
P p	Pe	[peː]	Paula	/p/	Polster	pp, b
Q q	Qu Que	[kuː] [kveː]	Quelle	Гука не стварае. Выкарыстоўваецца толькі ў злучэньні qu /kv/; quellen.
R r	Er	[ɛʁ]	Richard	/r/ /ɐ/	Riemen Fühler	rr, rh er
S s	Es	[ɛs]	Samuel (да 1934 — Siegfried)	/z/ /s/	süß Gras	— ss, ß
T t	Te	[teː]	Theodor	/t/	Lot	tt, th, d
U u	U	[uː]	Ulrich	/ʊ/ /uː/	Bund gut	— uh
V v	Vau	[faʊ]	Viktor	/f/ /v/	Vetter Klavier	f, ff, ph w
W w	We	[veː]	Wilhelm	/v/	Wasser	v
X x	Ix	[iks]	Xanthippe	/ks/	Xenon	chs
Y y	Ypsilon	[ˈʏpsilɔn] [ʏˈpsiːlɔn]	Ypsilon	/ʏ/ /yː/ /j/	Rhythmus Typ Bayern	ü ü, üh j
Z z	Zett	[t͡sɛt]	Zacharias (да 1934 — Zeppelin)	/t͡s/	duzen	tz, c, t
Ä ä	Ä	[ɛː]	Ärger	/ε/ /ɛː/	Hände gären	e äh
Ö ö	Ö	[øː]	Ökonom	/œ/ /øː/	löffeln böse	— oe, öh
Ü ü	Ü	[yː]	Übermut	/ʏ/ /yː/	fünfzig bügeln	y üh, y
ẞ ß	Eszett scharfes S	[ɛsˈt͡sɛt] [ˈʃaʁfəs ɛs]	Eszett	/s/	Naß	s, ss

Іншыя варыянты літараў

Наступныя варыянты літараў усё яшчэ выкарыстоўваюцца ў нямецкай мове — хоць і рэдка — ва ўласных імёнах:

• ë і ï: у цяперашніх правілах рэформы правапісу 1996 году трэма ўжо не разглядаецца. Аднак трэму над e альбо i — ë і ï — усё яшчэ можна знайсьці ў некаторых уласных імёнах, такіх як Aëtius, Piëch, Loë, Niuë, Alëuten, Aïr;
• ÿ: як лігатура ij у прозьвішчах, напрыклад Meÿer, Lohmeÿer.

Нямецкая пісьменнасьць

Асноўны артыкул: Нямецкая пісьменнасьць

Першыя крыніцы нямецкага пісьменства адносяцца яшчэ да старажытнаверхненямецкага пэрыяду разьвіцьця нямецкае мовы ці нават раней. Практычна да XII стагодзьдзя існавала руніцкая пісьменнасьць, якая пазьней была цалкам выцесьненая лацінкай. У XV—XVI стагодзьдзях папулярнасьцю карыстаўся шрыфт швабахер (Schwabacher), які ўваходзіць у групу гатычных шрыфтоў^[3].

Гатычным пісьмом нямецкія літары пісаліся практычна да пачатку XX стагодзьдзя — у прыватнасьці фрактурай (Fraktur), якая ўзьнікла ў XVII—XVIII стагодзьдзях^[4]. З канца XIX стагодзьдзя шырокае распаўсюджваньне атрымлівае антыква, але афіцыйна яна прызнаецца толькі пасьля Лістападаўскай рэвалюцыі ў 1918 годзе. Антыква лічылася прасьцейшым і лёгка ўспрыманым шрыфтам, чым ламанае гатычнае пісьмо. У 1920 — 1930-я гады зьявіўся шрыфт Зютэрліна (Sütterlinschrift)^[5].

У Нямецкім райху зноў былі зробленыя спробы адрадзіць стары шрыфт імпэрыі, які таксама выкарыстоўваўся ў нацысцкай прапагандзе: лічылася, што такі від пісьма адлюстроўвае характар «​​сапраўдных немцаў». Аднак гэтая практыка ня мела посьпеху паводле двух прычынаў: па-першае, Адольф Гітлер баяўся ўплыву на ґарнітуру літар габрэйскага квадратнага пісьма; па-другое, чытаць надпісы фрактурай было даволі складана. Сёньня выкарыстоўваецца звычайны друкаваны набор літар; ранейшыя ж шрыфты выкарыстоўваюцца толькі ў дэкаратыўных мэтах — напрыклад, на шыльдах крам.

Заўвагі

1. Усе літары ў нямецкай мове маюць ніякі род: das A, das B і г. д.
2. Іншыя літары / літаразлучэньні, якія адпавядаюць гуку.
3. Працяжнік (—) азначае, што гук адлюстроўвае сама літара.