Садовае (Калмыкія)

Садо́вае (сярод мясцовых мешканцаў таксама ўжываецца неафіцыйная назва «Садоўка»; па-расейску: Садо́вое) — сяло, адміністрацыйны цэнтар Сарпінскага раёну ды Садоўскага сельскага муніцыпальнага ўтварэньня^[1] Рэспублікі Калмыкіі. Сяло месьціцца ў 165 км на поўнач ад Элісты.

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Садовае.

Садовае
рас. Садовое
Дата заснаваньня:	1849 рок
Мясцовая назва:	Садоўка
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Калмыкія
Муніцыпальны раён:	Сарпінскі раён
Сельскае паселішча:	Садоўскае сельскае муніцыпальнае ўтварэньне
Вышыня:	32 м н. у. м.
Насельніцтва
колькасьць:	6530 чал. (2010)
этнічны склад:	калмыкі, расейцы і інш.
Тэлефонны код:	+7 84741
Паштовы індэкс:	359410
Геаграфічныя каардынаты:	47°46′38″ пн. ш. 44°31′15″ у. д.
Садовае на мапе Расеі Садовае
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Насельніцтва — 6530 чалавек (2010).

Заснаванае ў 1849 годзе.

Гісторыя

Заснаванае ў 1849 годзе. Заснаваньне сяла зьвязанае з палітыкаю засяленьня Калмыцкіх стэпаў прыхаднямі для абслугоўваньня трактаў i ўтрыманьня паштовых станцыяў, прыцягненьня да аселага ладу жыцьця мясцовага калмыцкага насельніцтва і магчымасьці праваслаўным місіянэрам прапаведаваць хрысьціянства сярод калмыкаў, што вызнавалі будызм.

30 сьнежня 1846 року імпэратар Мікалай Першы выдаў імянны загад: «Пра засяленьне дарогаў на калмыцкіх землях Астраханскае ґубэрні», адносна спосабу засяленьня калмыкамі станцыяў па трактах — дарогах Калмыцкага стэпу і, разам з тым, засяленьня ў кожнай з гэтых станцыяў вядомае колькасьці сямействаў расейскіх прыгонных і дзяржаўных сялянаў, для абслугоўваньня паштовых трактаў і станцыяў на гэтых трактах. Калі калмыкі выказвалі жаданьне сяліцца ў станцыях, то ім выдавалася грашовая дапамога з адначасовым дазволам карыстацца ўлуснымі пашамі. Памер пашы, якая давалася аселаму калмыку, залежыў ад яго стану. Наёнам выдавалася 1500 дзясяткаў на душу ягонае сям’і, аймачным уладаром — па 400 дзясяткаў, безаймачным — па 200 дзясяткаў, а калмыкам-просталюдам і расейскім сялянам — па 30 дзясяткаў. Загадам мелася засяліць калмыцкім і расейскім насельніцтвам 44 станцыяў, у тым ліку станцыю Садовую, на калмыцкіх землях дараваных раней нашчадкам роду Шчарбініных. Паводле загада належыла адводзіць на кожнага пасяленца — расейскага сяляніна ды калмыка — просталюдзіна 30 дзясяткаў зямлі і адну пятую частку на запас. Вылучаная зямля мелася падавацца заселеным калмыкам у вечнае карыстаньне, апроч таго, за імі захоўвалася права ўдзелу ў пасьце быдла на агульных землях, адведзеных улусам^[3].

Прызвычаіць калмыцкае насельніцтва да аселасьці не атрымлівалася і Міністэрства дзяржаўных маёмасьцяў 28 лютага 1850 року зрабіла загад галоўнаму апекавальніку пра адшуканьне неабходнага перасяленчага кантынґенту ў названыя станцыі. Галоўны апекавальнік зьвярнуўся да Харкаўскае, Варонескую ды Тамбоўскую палаты з праханьнем аб’явіць сялянцам пра змогу перасяліцца ў калмыцкія стэпы^[2].

Станцыя Садовая згаданая ў Сьпісе населеных месцаў Астраханскае ґубэрні за 1859 рок. У 1859 року на станцыі Садовае налічвалася 101 двораў, меўся праваслаўны малітвены дом, усяго мешкала 788 мешканцаў^[3].

У хадзе рэалізацыі Інструкцыі 1846 року пра засяленьне дарогаў, што праходзілі праз Калмыцкі стэп Астраханскае ґубэрні, было створанае Тундутоўскае воласнае кіраваньне, у склад якога ўваходзілі селішчы Тундутоўска, Садоўскае, Пладавіценскае, Цацынскае.

Пасьля Лютаўскае рэвалюцыі ў 1917 годзе воласнае кіраваньне было скасаванае.

Падчас Нямецка-савецкае вайны ў хадзе нямецкага наступу ўлетку 1942 року сяло было акупаванае, аднак у сярэдзіне жніўня 1942 року лінія фронту стабілізавалася па лініі Малыя Дзярбеты — Ханата — возера Сарпа — радхаз Сарпінскі. У выніку сяло апынулася ў прыфрантавой пруге. Выведцы 91-е стралковае дывізіі ПСЧА атрымалася ўсталяваць кантакты зь мешканцамі Садовага, якія перадавалі ім інфармацыі выведчага характару^[4].

З 29 верасьня па 4 кастрычніка 1942 року за Садовае вёў баі зводны армейскі атрад 51-е арміі пад кіраўніцтвам палкоўніка Е. Ф. Макарчука (852-і стралковы полк, узмоцнены адзіным батальёнам 91-е стралковое дывізіі ды дывізіёнам рэактыўнае артылерыі), у гэтых баях нямецка-румынскія войскі згубілі да 3 тыс. вайсковаслужбоўцаў і значная колькасьць тэхнікі^[5].

Уначы 6 лістапада 1942 году ґрупа начных бамбавікоў У-2 атакавала румынскі штаб у Садовым, у тыяў жа час перайшоў у наступ вольны атрад 91-е стралковое дывізіі (стралковы батальён, выведрота, кавалерыйскі эскадрон, артылерыйская батарэя і 5 танкаў) пад кіраваньнем паклоўніка Л. М. Пакроўскага. У выніку апэрацыі Садовае было адбітае, але 9 лістапада 1942 савецкія войскі былі вымушаныя адступіць на папярэднія пазыцыі. 19 лістапада 1942 року савецкія войскі перайшлі ў наступ пад Сталінградам, у ноч на 20 лістапада 1942 року сапёры 91-е стралковае дывізіі ПСЧА таемна зрабілі праходы ў мінных палях і драцяных загародах на пярэднім краі і на досьвітку 20 лістапада 1942 року дывізія распачала атаку, падчас якое Садовае было вызваленае^[4].

У 2000 і 2001 роках у Садовым было некалькі міжэтнічных канфліктаў між мясцовым калмыцкім насельніцтвам і прадстаўнікамі каўкаскіх народаў. 29 жніўня 2005 року ў сяле ўладамі быў разбураны пазапраўны будаваны мячэт^[6].

Фізыка-ґеаґрафічная характарыстыка

Сяло месьціцца ў рубежы Эрґенінскага ўзвышша, што ё часткаю Ўсходне-Эўрапейскае раўніны, на правым беразе ракі Зяльмень. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — 32 м^[7]. Агульны ўхіл мясцовасьці з поўдня на поўнач. Рэльеф мясцовасьці — халміста-раўніны, моцна разьдзелены бэлькамі і ярамі. У навакольлях маюцца полеахоўныя лесапалосы^[8]. Распаўсюджаныя глебы каштанавыя саланцаватыя й саланчаковыя ды саланцы (аўтаморфныя)^[9]

Клімат

Клімат умераны кантынэнтальны (паводле клясыфікацыі кліматаў Кёпэна — Dfa), зь сьпякотным і засушлівым летам і адносна халоднаю і маласьнежнаю зімою. Сярэднерочная тэмпэратура паветра станоўчая і складае + 9,0 °C, шматрокавая норма ападкаў — 334 мм. Цягам року колькасьць выпадаючых ападкаў разьмеркаванае адносна раўнамерна: найменшая колькасьць ападкаў выпадае ў кастрычніку (21 мм), найвялікшая — у чэрвені (37 мм)^[7].

Кліматычныя зьвесткі для Садовага
Паказьнік	Сту	Лют	Сак	Кра	Тра	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сьн	Год
Сярэдні максымум t, °C	−6,6	−3,1	2,8	15,4	23,5	28,4	30,9	29,5	22,5	13,4	4,6	−0,4	13,7
Сярэдняя t, °C	−6,6	−6,6	−0,9	10,0	17,4	22,3	24,7	23,3	16,7	8,8	1,5	−3	9,0
Сярэдні мінімум t, °C	−9,7	−10	−4,6	4,6	11,4	16,2	18,6	17,2	11,0	4,3	−1,5	−5,6	4,3
Норма ападкаў, мм	29	23	22	22	34	37	34	31	25	21	32	34	334
Крыніца:

Часавы пас

Сяло Садовае, як і ўся Рэспубліка Калмыкія, месьціцца ў часавым пасе МСК (маскоўскі час). Зрух часу адносна UTC складае +3:00.

Насельніцтва

Дынаміка колькасьці насельніцтва

1859[3]	1897[10]	1900[11]	1904[12]	1908[13]	1914[14]
788	1506	2405	2716	3064	3837

Сяло Садовае — трэці па колькасьці насельніцтва сельскі населены пункт Калмыкіі (пасьля Троіцкага ды Яшкулі).

Нацыянальны склад

Паводле вынікаў перапісу 2002 року большасьць насельніцтва пасёлку складалі расейцы (77 %)^[15]

Сацыяльная інфраструктура

Мэдычнае абслугоўваньне забясьпечвае Сарпінская цэнтральная раённая лякарня, што месьціцца ў сяле Садовым^[16].

Транспарт

Колішняя аўтастанцыя

Па аўтамабільнай дарозе адлегласьць да сталіцы Калмыкіі места Эліста складае 170 км, да найбліжэйшага места Валгаграду Валгаградзкае вобласьці — 120 км^[17]. Да сяла маецца асфальтаваны пад’езд ад фэдэральнае аўтадарогі Валгаград — Эліста M6 (4 км).

У цяперашні час не існуе простых рэйсавых зносінаў між вёскаю і сталіцаю Калмыкіі. Аўтобусная станцыя не працуе. Кантрольна-дыспэтчарскі пункт праходзілага міжмескага транспарту месьціцца ў кінатэатры «Спадарожнік». Злучэньне паміж Садовым і Элістою ў цяперашні час ажыцьцяўляецца міжмескім рэйсавым аўтобусам Эліста — Валгаград, або прыватнымі перавозьнікамі.

Вядомыя

• Уладзімер Бабічаў (1939—2010) — радавы, расейскі палітычны дзеяч.
• Дзьмітры Макаўкін (1984—2013) — старшы сяржант паліцыі, што прадухіліў праход сьмяротніка ў будынак чыгуначнага вакзала падчас тэрарыстычнага акту ў Валгаградзе і загінулы ў выніку наступнага выбуху.
• Мікалай Аргаеў (1920—1996) — джангарчы, заслужаны працоўнік культуры Калмыкіі.
• Наран Манджыеў — вядомы рэп- і ґрайм-выканаўца.