Мікола Цудатворца

Міко́ла Цудатво́рца (270, Патара, цяпер правінцыя Анталья,Турэччына — 343, цяпер Дэмрэ, правінцыя Анталья, Турэччына) — мірлікійскі архіяпіскап IV стагодзьдзя^[1].

Мікола Цудатворца
грэц. Άγιος Νικόλαος
Сьвяты
Нарадзіўся	15 сакавіка 270 Патара, правінцыя Лікія і Памфілія, Рымская імпэрыя
Памёр	6 сьнежня 343 Міра, правінцыя Лікія, прэтарыянская прэфэктура Ўсходу, Рымская імпэрыя
Шануецца	гістарычнымі цэрквамі
У ліку	сьвяціцеляў
Галоўная сьвятыня	базыліка Сьвятога Міколы (Бары, Італія)
Дзень памяці	9 (22) траўня, 29 ліпеня (11 жніўня), 6 (19) сьнежня
Патрон	вандроўнікаў, дзяцей і плыўцоў
Атрыбуты	Дабравесьце ў руках
Мікола Цудатворца ў Вікісховішчы

Таксама вядомы як Сьвяціцель або Сьвяты Мікола, Мікола Мірлікійскі і Мікола Ўгоднік^[2]. 9 (22) траўня 1087 году яго мошчы перавезьлі ў італьянскі горад Бары. У выніку гэты дзень стаў адным зь дзён яго памяці^[3].

Жыцьцяпіс

Нарадзіўся ў горадзе Патара (правінцыя Лікія і Памфілія, Рымская імпэрыя) на паўвостраве Анатолія ў заможнай хрысьціянскай сям'і. Пасьля сьмерці бацькоў стаў сьвятаром^[2]. Ягоны дзядзька Мікола Патарскі быў япіскапам і прыняў яго на пасаду чытальніка^[4]. Таемна ахвяраваў 3-м дочкам зьбяднелага месьціча па гаманцы з залатымі манэтамі, каб тыя мелі пасаг для шлюбу. Гэты ўчынак стаў падставай для вобразу Сьвятога Міколы як «Бацюхны Раства», які дорыць дзецям падарункі^[5].

Паломнічаў у Ерусалім, па вяртаньні адкуль стаў мірлікійскім япіскапам замест свайго памерлага дзядзькі Міколы Патарскага. У 303 годзе бізантыйскі імпэратар Дыяклетыян выдаў эдыкт аб Вялікім ганеньні на хрысьціянаў, у выніку чаго Міколу Цудатворцу зьняволілі. У 313 годзе імпэратар Канстантын I Вялікі зацьвердзіў Мілянскі эдыкт аб верацярпімасьці, пасьля чаго Міколу Цудатворцу вызвалілі. Спыніў рабаўніцтва Міраў Лікійскіх жаўнерамі праз скаргу іх генэралам Флявію Ўрсу, Вірыю Нэпацыяну і Гэрпіліёну. Пры дапамозе тых 3-х генэралаў запабег сьмяротнай кары 3-х чалавек, якіх вырак губэрнатар Эўстат, атрымаўшы хабар. Пазьней вызваліў тых генэралаў з турмы, калі консул Флявій Аблябій зьняволіў іх, таксама атрымаўшы хабар, і зьвінаваціў у нездушэньні паўстаньня ў Фрыгіі. У 325 годзе быў 151-м наведнікам Першага Нікейскага сабору (правінцыя Бітынія і Понт), дзе падпісаў Нікейскі сымбаль веры.

Ушанаваньне

На 1-й палове V стагодзьзя бізантыйскі імпэратар Тэадосі ІІ загадаў пабудаваць базыліку Сьвятога Міколы ў Мірах Лікійскіх на месцы яго магілы. Яе ўзьвядзеньне скончылі ў 520 годзе. У VI стагодзьдзі яе перабудавалі на загад імпэратара Юстыніяна I. У ІХ стагодзьдзі храм перабудавалі ў царкву^[5].

У культуры

У прыказках Мікола Цудатворца згадваецца ў якасьці апекуна бедных, мараплаўцаў і нямоглых:

• «Калі ніхто не паможа, то апошняя надзея на Міколу»;
• «Мікола на моры ратуе, Мікола мужыку воз падымае»;
• «Мо ніхто так не ратуе на вадзе, у дарозе ці на вайне, як сьвяты Мікола»;
• «Няма за мужыка паборніка большага за Міколу»;
• «Прасі Міколу, а ён Спасу скажа»^[6].

Таксама прыказка тлумачыць абед для бадзягаў, бедных і юродзівых у дзень памяці Міколы Цудатворцы 22 траўня: «Як не накорміш у Міколін дзень галоднага, дык сам увесь год галодны будзеш». Іншыя прымаўкі згадваюць гаспадарчыя звычаі і прыкметы:

1. пачатак пасеву яравых — «А сьвятым Міколам яр засяваюць»;
2. добры ўмалот пры выплываньні жыта на палетках — «На вешняга Міколу і варона ў рунь схаваецца»;
3. сканчэньне пасадкі бульбы і пасеву гароха, льну і проса — «Авёс Мікольскі — ні гаспадарскі, ні конскі»;
4. пачатак выгану коней на поле для начнога падножнага корму — «Вешні Мікола падножны корм коням нясе» і «Мікола вясновы коней накорміць, Мікола восеньскі на двор загоніць»^[6];
5. прыход цёплага надвор’я — «Да Міколы няма дабра ніколі» і «Мікола пагоду становіць»;
6. пачатак стрыжкі авечак праз пачатак іх лінькі — «Да Міколы ня сей грэчкі, не стрыжы авечкі»^[7].

У народных песьнях таксама сустракаюцца згадкі Міколы Цудатворцы:

• «Сьвяты Мікола па межах ходзіць, жыта раўнуець… дзе вымакла — там падсушыць, дзе высахла — там падмочыць»;
• «Мікола — стары сявец, ячмень сеець… зь левай ручкі засяваець, кінець рэдка — расьцець метка», «і траву расьціць, і скот пасьціць»^[7].

Урэшце на вясновы дзень памяці Міколы Цудатворцы 22 траўня прыпадае звычай пачынаць купаньне. Таксама існуе звычай маліцца перад абразом Міколы Цудатворцы на караблі у буру^[6].

На зімовы дзень Міколы Цудатворцы 19 сьнежня памяць пра яго адлюстроўваецца ў прымаўках:

• «Безь Міколы не бывае ні зімы, ні лета»;
• «Хвалі зіму па Міколе»;
• «Да Міколы няма зімы ніколі»;
• «Варвара (17 сьнежня) мосьціць, а Мікола марозам гвозьдзіць»;
• «Зімовы Мікола каня заганяе»;
• «Ніводнаму Міколе ня вер ніколі»^[8];
• «Мікола — сапраўдная зіма, Мікола — сапраўднае лета»;
• «Беражы сена ад Міколы і да Мколы»^[9].

Таксама ў зімовы дзень памяці Міколы Цудатворцы ладзіцца маскараднае хаджэньне па дамах са сьпевамі, якое ў Беларусі называецца «Салоха». Таксама выконваецца абрад «Мікольская сьвечка», гаспадары якой частуюць гасьцей блінамі. Затым запаленую сьвечку ставяць у лубок і пераносяць у суседні дом^[8].

У нумізматыцы

19 сьнежня 2013 году Нацыянальны банк Беларусі ўвёў у абарачэньне срэбраную памятную манэту «Сьвяціцель Мікалай Цудатворац. 2013» наміналам 500 рублёў зь нізкі «Праваслаўныя сьвятыя. 2013». Манэта вагой 500 грамаў якасьці «пруф» і накладам 999 асобнікаў мела пробу стопку 999. На пярэднім баку мэнэты разьмясьцілі выяву царквы Сьвятога Спаса ў Полацку, на адваротным — абраз сьвяціцеля Міколы Цудатворцы. Манэту адчаканіў «Манэтны двор Польшчы»^[10].