Уладзімер Набокаў

Уладзі́мер Уладзі́меравіч Набо́каў (па-расейску: Владимир Владимирович Набоков, па-ангельску: Vladimir Nabokov, таксама выступаў пад псэўданімам «Сирин»; 22 красавіка [ст. ст. 10 красавіка] 1899, Санкт-Пецярбург, Расейская імпэрыя — 2 ліпеня 1977, Мантро, Швайцарыя) — расейскі і амэрыканскі пісьменьнік. Першыя творы Набокава былі напісаныя на расейскай мове. Аднак сусьветная вядомасьць яго напаткала пераважна за ангельскамоўныя раманы. Вядомы таксама значным унёскам у лепідатэралёгію (разьдзел энтамалёгіі, прысьвечаны лускакрылым). Апроч таго стварыў і апублікаваў шэраг цікавых шахматных задачаў і крыжасловаў. Раман «Лаліта», напісаны на ангельскай мове, выдадзены спачатку па-ангельску ў 1958 годзе^[10], часьцяком узгадваецца як адзін з самых значных і ўплывовых узораў прозы дваццатага стагодзьдзя.

Уладзімер Набокаў
рас. Владимир Владимирович Набоков
Асабістыя зьвесткі
Імя пры нараджэньні	Владимир Владимирович Набоков
Псэўданімы	В. Сирин, Вивиан Дамор-Блок (Vivian Darkbloom)
Нарадзіўся	10 (22) красавіка 1899[1] Санкт-Пецярбург, Санкт-Пецярбурская губэрня[d], Расейская імпэрыя[2]
Памёр	2 ліпеня 1977(1977-07-02)[3][4][5][…] (78 гадоў) Мантро[d], Швайцарыя[2]
Пахаваны	могілкі ў Кларансе[d][6]
Бацькі	Уладзімір Дзмітрыевіч Набокаў[d][2] Алена Рукавішнікава[d][7]
Сужэнец	Вера Яўсееўна Набокава[d][2]
Дзеці	Дзмітрый Уладзіміравіч Набокаў[d][7][2]
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	навэліст, паэт, пісьменьнік, заоляг, перакладнік, драматург, аўтабіёграф, сцэнарыст, лепідаптэроляг, прафэсар унівэрсытэту, літаратурны крытык, журналіст, пісьменьнік навуковай фантастыкі, шахматны кампазытар, шахматыст, літаратуразнаўца, энтамоляг, літаратар
Гады творчасьці	1921 — 1977
Кірунак	мадэрнізм, постмадэрнізм
Жанр	сатыра, антыўтопія, біяграфія
Мова	француская мова[8][8], ангельская[8][8][9] і расейская мова[8][8][9]
Узнагароды	стыпэндыя Гугенгайма[d] (1943)
Подпіс
Творы ў Вікікрыніцах
Творы на сайце Knihi.com
Уладзімер Набокаў у Вікісховішчы

Жыцьцяпіс

Уладзімер Набокаў нарадзіўся ў арыстакратычнай сям’і расейскага палітыка Ўладзімера Дзьмітрыевіча Набокава. Сям’я Набокава ў паўсядзённасьці карысталася трыма мовамі — расейскай, ангельскай, францускай. Такім парадкам, будучы пісьменьнік ад самага маленства быў трылінгвам.

У 1919 эміграваў з Расеі, жыў і навучаўся ў Кембрыджы, Бэрліне (1922—1937), Парыжы (да 1940). Пасьля жыў у ЗША (атрымаў грамадзянства ў 1945), а з 1960 у Швайцарыі.

Творчасьць

У раманах «Абарона Лужына» (1929—1930), «Дарунак» (1937), «Запрашэньне на страту» (антыўтопія; 1935—1936), «Пнін» (1957) — сутыкненьне духоўна адоранага самотніка з тужліва-прымітыўным «сярэднечалавечым» сьветам — «мяшчанскай цывілізацыяй», або сьветам «плюгкасьці», дзе ўладараць ілюзіі, фікцыі, раеньні, мікраці. Адылі Набокаў не застаецца на вузка сацыяльным узроўні, а сягае да распрацоўкі хутчэй мэтафізычнай тэмы стасунку розных «сьветаў»: сьвету рэчаіснага і сьвету пісьменьніцкага ўяўленьня, сьвету Бэрліну і сьвету згадак аб Расеі, сьвету звычайных людзей і сьвету шахматнага і г. д. Свабода спалучанасьці, узаемзьвязанасьці гэтых «сьветаў» надае творам пісьменьніка адценьне авангарднасьці. Так сама пачуцьцё навіны і свабоды гэтым творам дае тое, што ў іх Набокаў распрацоўвае яскравыя моўныя прыёмы, удасканальвае ўласны стыль, дасягаючы адметнай выразнасьці, рэльефнасьці апісаньняў, якія здаюцца мімаплыннымі.

Сэнсацыйны бэстсэлер «Лаліта» (1955) — твор, у якім спалучыліся эротыка і любоўная проза, сацыяльна-крытычнае апісаньне нораваў і папулярныя на той час тэмы. У рамане прыкметныя эстэтычная завостранасьць і пэўная філязофская глыбіня. Цэнтральнай праблемай твора ёсьць праблема эгаізму, які разбурае каханьне. Раман напісаны ад імя рафінаванага эўрапейца, навукоўца, які эміграваў у ЗША і мае хваравітую цягу да дзяўчынак-німфэтак.

Лірыка Набокава прасякнута матывамі настальгіі. Апавяданьні заключаюць ў сабе дзіўную лірычную моц і адлюстроўваюць у мініяцюры многія з тых праблемаў, якія раскрываюцца ў буйных творах пісьменьніка: тэма «іншага» сьвету, тэма мімалётнага перажываньня і г. д. Адны з самых выбітных апавяданьняў — «Вяртаньне Чорба», «Вясна ў Фіяльце», «Каляды», «Воблака, возера, вежа», «Terra Incognita», аповесьць «Шпег».

Набокаў пераклаў на ангельскую мову «Яўгена Анегіна» Аляксандра Пушкіна і «Слова пра паход Ігараў».

Паэтыка стылёва вытанчанай прозы Набокава складаюць як рэалістычныя, гэтак і мадэрнісцкія, а часам нават постмадэрісцкія элемэнты: лінгвастылістычная гульня, усеагульнае парадыяваньне, фальшывыя галюцынацыі і інш. Пісьменьнікам іранічна ўспрымаліся кожныя праявы масавае псыхалёгіі і глябальных ідэяў (асабліва марксізма і фрайдызма). Апрычонаму літаратурнаму стылю Набокава была ўласьціва гульня ў шараду з рэмінісцэнцый і галаваломкі з зашыфраваных цытатаў.

На беларускую мову асобныя яго творы пераклалі Рыгор Сітніца^[11], Юрый Рыдкін^[12], Галіна Багданава.

Апошні раман

Апошні твор Набокава завецца «The Original of Laura» («Арыгінал Лауры»). За восем месяцаў да скону Ўладзімер Набокаў пісаў адному з сваіх карэспандэнтаў, што кніга The Original of Laura была «распачата ім да хваробы і закончана „ў галаве“, а не на паперы». Пісьменьнік пакінуў тэстамэнт, у якім наказаў зьнішчыць рукапіс пасьля сваёй сьмерці. Яго ўдава Вера Яўсееўна ня выканала апошні наказ мужа і завяшчала перад уласнай сьмерцю ў 1991 годзе зрабіць гэта свайму сыну. Сын пісьменьніка Дзьмітры Набокаў пасьля пэўных хістаньняў схіляўся да выкананьня волі сваіх бацькоў, таму зьмест няскончанага раману Ўладзімера Набокава практычна нікому ня быў невядомы. У 2009 годзе ён быў выдадзены^[13].

Проза

Раманы і аповесьці

Расейскамоўныя

• «Машачка» («Машенька») (1926)
• «Кароль, дама, ніжнік» («Король, дама, валет») (1927—1928)
• «Абарона Лужына» («Защита Лужина») (1929—30)
• «Шпег» («Соглядатай») (1930) — аповесьць
• «Вычын» («Подвиг») (1932)
• «Камэра абскура» («Камера обскура») (1932)
• «Роспач» («Отчаяние») (1936)
• «Запрашэньне на страту» («Приглашение на казнь») (1938)
• «Дарунак» («Дар») (1937—1938)
• «Іншыя берагі» («Другие берега») (1954) — самарыс (аўтабіяграфія)
• «Лаліта» («Лолита») (1967, аўтарскі расейскі пераклад)

Ангельскамоўныя

• «Праўдзівае жыцьцё Сэбастыяна Найта» (анг. The Real Life of Sebastian Knight) (1941)
• «Бэнкарты» (анг. Bend Sinister) (1947)
• «Лаліта» (анг. Lolita) (1955)
• «Пнін» (анг. Pnin) (1957)
• «Цьмяны агонь» (анг. Pale Fire) (1962)
• «Памяць, прамаўляй» (анг. Speak, Memory. An Autobiography Revisited) (1967) — самарыс
• «Ада, або Уцехі жарсьці: сямейная кроніка» (анг. Ada or Ardor: A Family Chronicle) (1969)
• «Празрыстыя рэчы» (анг. Transparent Things) (1972)
• «Зірні на арлекінаў!» (анг. Look at the Harlequins!) (1974)

Экранізацыя твораў

• Лаліта (фільм, 1962) — ангельска-амэрыканскі фільм рэжысэра Стэнлі Кубрыка.
• Лаліта (фільм, 1997) — амэрыкана-францускі фільм рэжысэра Эдрыяна Лайна.