Апунцыя

Апу́нцыя (лац. Opuntia) — род расьлінаў сямейства кактусаў^[1]. Атрымаў назву ад старажытнагрэцкага места Опунту, дзе, паводле Тэафраста, расьлі ядомыя расьліны, якія маглі перамяшчацца, укараняючыся лісьцем^[2].

Апунцыя
Opuntia humifusa
Клясыфікацыя
Царства	Расьліны
Падцарства	Вышэйшыя расьліны
Група	Судзінкавыя расьліны
Надкляса	Кветкавыя расьліны
Кляса	Эўдыкоты
Атрад	Гвазьдзікакветныя
Сямейства	Кактусы
Падсямейства	Апунцыевыя
Трыба	Opuntieae
Род	Апунцыя
Бінамінальная намэнклятура
Opuntia Mill., 1754
Апунцыя ў Вікісховішчы ITIS 19686 · NCBI 106975

Апісаньне

Тыповая будова апунцыі з пладом

Самы вядомы кулінарны від — Opuntia ficus-indica — вялікі кактус з сэгмэнтаваным ствалом вышынёй да 5—7 м з каронай да 3 м дыямэтрам і сьцяблом дыямэтрам да 1 м^[1]. Сьцёблы сукулентныя, ад зялёнага да блакітна-зялёнага колеру, з наростамі да 2,5 см ці без наростаў^[1]. Звычайна сьцёблы плоскія з двух бакоў, круглай формы, з мноствам дробных гладкіх валасьняных шыпоў — гляхідыяў, якія лёгка ўпіваюцца ў скуру ці валасы, адрываючыся ад расьліны. Выдаляць іх лепей за ўсё пінцэтам ці ў мыльнай рашчыне.

Кветкі звычайна вялікія, пазушныя, адзінкавыя, двохродавыя, з аквецьцем з розных, сьпіральна разьмешчаных лісточкаў(en) і падкветніка(en). Тычачкі шматлікія, гінэцэй(en) зь некалькімі мацінцамі на таўкачык.

Большасьць апунцыяў — хмызьнякі, аднак сустракаюцца і дрэвы (напрыклад, Opuntia echios з Галапагаскіх астравоў).

Распаўсюджаньне насеньня адбываецца праз спажываньне ў ежу і перанос(en) жывёламі, сярод якіх антылёпы, прыматы, сланы, птушкі^[1].

Плады апунцыі ад чырвонага да жоўта-аранжавага і нават зялёнага колераў. Іх ужываюць у ежу ў Мэксыцы ды Міжземнамор’і^[1]. Зьядаючы плады, мясцовыя жывёлы і птушкі дапамагаюць пераносіць насеньне.

Распаўсюджаньне

Апунцыя ў Крыме

Як большасьць відаў кактусаў, апунцыі паходзяць з Амэрыкі. У іншыя часткі сьвету яны трапілі з дапамогаю чалавека^[1][3]. Асабліва распаўсюджаныя апунцыі ў Мэксыцы і на Карыбскіх астравох (Вэст-Індыя). Апунцыя — найбольш холадаўстойлівая зь нізінных кактусаў і расьце нават у заходняй і паўднёвай Канадзе (Opuntia fragilis).

У Аўстраліі апунцыі зьявіліся праз каляністаў у канцы XVIII стагодзьдзя. Распаўсюдзіўшыся з Новага Паўднёвага Ўэйлзу, учынілі вялікую шкоду ва ўсходніх штатах.

Расьце апунцыя і ў Міжземнаморскім рэгіёне: у Тунісе, Гішпаніі, Мальце, а таксама ў Паўднёва-Афрыканскай рэспубліцы. У Аўстраліі, Этыёпіі, Паўднёвай Афрыцы і Гаваях лічацца інвазіўнымі відамі^[1].

Вырошчваньне

Расьліны добра пераносяць простае сонечнае сьвятло. Пасьля асеньне-зімовага пэрыяду з малой колькасьцю сьветлых дзён апунцыю выстаўляюць на вольнае паветра, паступова прывучваючы да сонечных прамянёў, каб пазьбегнуць сонечнага апёку. Холадастойкія віды вытрымліваюць мароз да −10 °C.

Прымяненьне

Кулінарыя

Кветка Opuntia littoralis x Opuntia engelmannii, на якой бачныя гляхідыі

Сырое лісьце апунцыі на 88% складаецца з вады, на 10% — з вугляводаў, бялкоў і тлушчоў — меней за 1%. У пераліку на 100 г прадукту сырое лісьце дае 41 калёрыю, 17% ад сутачнай нормы патрэбнасьці (СН) вітаміну C, 24% СН магну.

Плады ядомыя, аднак патрабуюць дбайнай ачысткі ад калючак. Калі ня зьняць верхні слой, гляхідыі могуць лёгка застрэгнуць у глотцы, вуснах і языку. Амэрыканскія індзейцы дзеля ачысткі плоду катаюць яго па шурпатай паверхні; можна таксама абпаліць яго вагнём.

У Мэксыцы з пладамі апунцыі вырабляюць заедкі, супы, салаты, другія стравы, хлеб, дэсэрты, напоі, цукеркі ды джэмы^[4][5][6].

Мэдыцына

У апунцыі ў розных колькасьцях зьмяшчаюцца такія фітахімікаты, як поліфэнолы, макраэлемэнты і бэталяіны^[7][8]. Падрабязныя дасьледаваньні выявілі наяўнасьць такіх рэчываў, як гальлевая кісьля, ванілінавая кісьля і катэхіны^[7].

У мэксыканскай народнай мэдыцыне мякіш і сок выкарыстоўваюць для лячэньня ранаў і запаленьня страўнікава-кішачнай ды мочавыдзяляльнай сыстэмаў^[9].