Дэбрэцэн

Дэ́брэцэн (па-вугорску: Debrecen) — горад на ўсходзе Вугоршчыны, другі паводле колькасьці насельніцтва горад пасьля Будапэшту, адміністрацыйны цэнтар мэд’е Хайду-Біхар. Насельніцтва на 2017 год — 201 981 чалавек^[1]. Знаходзіцца на адлегласьці 220 км ад Будапэшту^[2].

Дэбрэцэн
вуг. Debrecen
Герб Дэбрэцэну Сьцяг Дэбрэцэну
Першыя згадкі:	1235
Краіна:	Вугоршчына
Мэд’е:	Хайду-Біхар
Прэзыдэнт места:	Ласла Пап[d]
Плошча:	461,25 км²
Вышыня:	121 м н. у. м.
Насельніцтва (2017)
колькасьць:	201 981 чал.
шчыльнасьць:	437,9 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+36 52
Паштовы індэкс:	4000
Геаграфічныя каардынаты:	47°31′48″ пн. ш. 21°38′21″ у. д.
Дэбрэцэн на мапе Вугоршчыны Дэбрэцэн
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.debrecen.hu

Назва

Упершыню горад згадваецца пад назвай Дэбрэцун (Debrezun) у 1235 годзе ў Варадзкім рэгеструме.^[3] Наконт паходжаньня назвы няма адзінага меркаваньня. Паводле адных зьвестак, назва мае турэцкае ці аварска-турэцкае паходжаньне і азначала «рухайцеся, жывіце»^[4][3], паводле іншых — славянскае: узыходзіць да славянскага «добрэ зьліем» (добрая глеба).^[5]

Гісторыя

Пасяленьні на месцы Дэбрэцэну вядомыя з часоў нэаліту. Вугорскія пасяленьні зьявіліся прыкладна ў X стагодзьдзі. У 1361 годзе Лаяш I надаў Дэбрэцэну права на самакіраваньне. У XVI стагодзьдзі горад быў важным гандлёвым цэнтрам.

Славутасьці

• Вялікая пратэстанцкая царква Дэбрэцэна (Кальвінісцкі сабор)

Гэта манумэнтальная пабудова ў стылі нэаклясыцызму (1821). Найбуйнейшы пратэстанцкі храм краіны й самы значны помнік архітэктуры Дэбрэцэну.

Царква збудавана на месцы сярэднявечнай царквы сьв. Андраша, якая згарэла ў 1802 г. Створаная па праекту Міхая Пехі, лічыцца выбітным творам вугорскага нэаклясыцызму, з пурытанскім унутраным строем і лавамі на 3000 месцаў. Першая служба адбылася 24 лістапада 1819 г.

У царкве, у якасьці рэліквіі, асьцярожна захоўваецца крэсла Лаяша Кошута, які 14 красавіка 1849 г. абвясьціў аб зрываньні Габсбургаў і зачытаў Дэклярацыю незалежнасьці. Тут ён быў абраны вярхоўным кіраўніком Вугоршчыны.

• Рэфармацкая малая царква

• Рэфармацкі каледж

Тут з 1568 году прапаведавалі вучэньне Кальвіна. Цяпер гэта вышэйшая школа й духоўны цэнтар усіх кальвініскіх навучальных установаў Вугоршчыны. Фонд тутэйшай бібліятэкі захоўвае больш за 526 тыс. тамоў, 146 кніг, датаваных XV стагодзьдзем, а таксама каштоўны збор Бібліяў. На першым паверсе знаходзіцца музэй, дзе сабраны старадаўнія навучальныя дапаможнікі, кодэксы, гарнітуры студэнтаў і прадметы, якія нагадваюць пра рэвалюцыю 1848 году.

• Музэй Дзьеры

Носіць імя венскага прамыслоўца Фрыдз'еша Дз'еры, вугорца па паходжаньні. Яго калекцыя твораў мастацтва склала ў 1930 годзе аснову музэю. Варта адзначыць, што Дз'еры квола разьбіраўся ў мастацтве й зьбіраў будучыя экспанаты хаатычна, ня думаючы пра каштоўнасьць твораў, іх жанравай асновы й іншых аспэктах калекцыі. Але, нягледзячы на гэта, мясцовыя жыхары добра адклікаюцца пра Дз'еры, дзякуючы якому горад атрымаў адну са сваіх славутасьцяў. Музэй уяўляе, у прыватнасьці, культуру Эгіпту, Рыму, Грэцыі й вугорскае мастацтва. За бронзавыя постаці, усталяваныя перад уваходам у музэй, дэбрцэнскі скульптар Феранц Мэд’еш атрымаў у 1937 г. Гран-пры на Сусьветнай выставе ў Парыжы.

• Гатэль «Залаты бык» (Grand Hotel Aranybika)

• Ратуша

• Тэатар Чаканаі

Адно зь нешматлікіх гістарычных будынкаў у горадзе ня вытрыманых у клясычным стылі. Працу над праектам даручылі спачатку знакамітаму дойліду Мікалашу Іблю, які пабудаваў базыліку Сьв. Стэфана, частку Каралеўскага палаца, Опэрны тэатар і іншыя раскошныя будынкі ў Будапэшце. Аднак яго пляны перасягнулі фінансавыя магчымасьці кальвінісцка-пурытанскіх бацькоў горада, і тады Антал Скалінскі, меней вядомы калега Ібля, спраектаваў будынак тэатра ў стылі гістарычнага рамантызму. Адкрыцьцё адбылося ў 1865 годзе, і спачатку зал быў разьлічаны на 2000 гледачоў, аднак пазьней былі выбудаваны ложы, і такім чынам колькасьць месцаў скарацілася да 600.

• Дом камітата

Насельніцтва

Этнічныя групы (перапіс 2001):

• вугорцы — 94,7%
• цыганы — 0,5%
• іншыя — 0,8%
• не адказалі — 4%

Рэлігія^[6]:

• кальвіністы — 38,7%
• рыма-каталікі — 15,4%
• грэка-каталікі — 8,2%
• лютаране — 0,5%
• іншыя — 1,5%
• атэісты — 24,8%
• не адказалі — 10,9%

Адукацыя

У Дэбрэцэне знаходзіцца Дэбрэцэнскі ўнівэрсытэт, галоўны будынак якога зьяўляецца шырока пазнавальным помнікам архітэктуры. Унівэрсытэт мае 14 факультэтаў. Таксама Дэбрэцэн зьяўляецца месцам міжнароднага конкурсу харальных камандаў Бэла Бартак, названага ў гонар вугорскага кампазытара і піяніста.

Дадатковыя зьвесткі

Ужо больш за 30 гадоў кожны год у Дэбрэцэне праводзіцца сьвята кветак. Па цэнтральнай вуліцы мястэчка павольна едуць экіпажы, упрыгожаныя кветкавымі кампазыцыямі, якія паказваюць то казачных герояў, то рэальных пэрсанажаў гісторыі. Увесь гэты кветкавы вэрхал суправаджаюць: музыка духавых аркестраў, шэсьце сьцяганосцаў, народныя танцы фальклорных ансамбляў і натоўпы якія сьвяткуюць.

Галерэя

• 
  Будынак
• 
  Дэбрэцэнскі кальвінісцкі каледж (заснаваны ў 1538)
• 
  Хортабадзь
• 
  Дэбрэцэнскі ўнівэрсытэт
• 
  Інтэр’ер галоўнай пратэстанцкай царквы Дэбрэцэну
• 
  Вуліца Піяк
• 
  Цэнтральныя могілкі
• 
  Пратэстанцкая царква