Аляксандр Аляксандравіч Дунін-Гаркавіч

Аляксандр Аляксандравіч Дунін-Гарка́віч^[3] (22 красавіка 1854, Ружаны, Гродзенская губерня, Расійская імперыя — 9 студзеня 1927, Табольск, Цюменская вобласць, РСФРС) — географ, этнограф, сацыёлаг, даследчык паўночнай часткі Заходняй Сібіры Расійскай імперыі.

Аляксандр Аляксандравіч Дунін-Гаркавіч
Род дзейнасці	краязнавец
Дата нараджэння	10 (22) красавіка 1854[1][2]
Месца нараджэння	Слонімскі павет, Гродзенская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	9 студзеня 1927(1927-01-09) (72 гады)
Месца смерці	Табольск, СССР
Месца пахавання	Завальныя могілкі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Узнагароды і прэміі	Медаль імя М. М. Пржавальскага[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Аляксандр Дунін-Гарка́віч нарадзіўся ў 1854 у мястэчку Ружаны Гродзенскай губерні (сучасны Пружанскі раён). Паходзіў са старажытнага шляхецкага роду Дуніных^[4].

Скончыў Гродзенскую класічную гімназію, а пазней — Лісічанскае сярэдняе прафесійнае вучылішча ў Расіі. Атрымаў кваліфікацыю інжынера-лесавода і званне ляснога кандуктара^[4].

З 1875 служыў у лейб-гвардыі грэнадзёрскага палка імператара Аляксандра II. Удзельнічаў у Руска-турэцкай вайне 1877–1878 гадоў, быў узнагароджаны медалём «За адвагу», атрымаў званне унтэр-афіцэра^[5].

Пасля вайны вярнуўся да лесаводчай працы ў Царскасельскім лясніцтве, у Самарскай, Ніжагародскай і Разанскай губернях^[4].

З 1890 у Табольскай губерні працаваў галоўным ляснічым Самароўскага лясніцтва, якое мела адну з найбуйнейшых плошчаў у Расійскай імперыі таго часу. Атрымаў чын правадзейнага стацкага саветніка^[4].

Навуковая дзейнасць

У 1898—1903 правёў даследаванні паўночнай часткі Сярэдняга Прыоб'я, басейнаў Паўночнай Сосьвы, Піма, Конды і іншых рэк. Падарожнічаў у асноўным у адзіночку, за свой кошт, пераадолеў больш за 50 тысяч кіламетраў^[4].

Дунін-Гаркавіч вывучаў геаграфію, этнаграфію, эканоміку, духоўную культуру хантаў, мансі, ненцаў, комі. Апісаў Паўночна-Сосьвінскае ўзвышша паміж Об'ю і Уралам. Дзякуючы яму ў навуковай літаратуры з'явіўся тэрмін «мацярык» для абазначэння ўзвышанай водападзельнай прасторы, пакрытай лесам^[4].

У 1903—1908 даследаваў запалярную тундру. У 1908—1911 праводзіў гідралагічныя работы ў нізоўях Обі, Надыма, Пура і Таза^[4].

Прыйшоў да высновы, што тэрыторыя Ямала-Нянецкай, Ханты-Мансійскай аўтаномных акруг, поўначы сучаснага Табольскага раёна Цюменскай вобласці, паўночных раёнаў Томскай і Омскай абласцей з'яўляецца самастойным, адзіным у геаграфічным і гаспадарчым плане рэгіёнам^[6].

Аўтар 67 навуковых прац, сярод якіх асаблівае значэнне мае шматтомнае выданне «Табольская Поўнач», дзе падрабязна асветлены этнаграфія, гісторыя і эканоміка гэтага рэгіёна^[3][4].

Аўтар падрабязнай карты Табольскай губерні з амаль усімі населенымі пунктамі і рыбалавецкімі ўгоддзямі таго часу, якая доўгія дзесяцігоддзі заставалася актуальнай і была выдадзена ў пяці колерах^[5].

Сацыялогія і грамадская дзейнасць

Быў адным з першых сацыёлагаў паўночнай Заходняй Сібіры, выкарыстоўваў метады інтэрв’ю і апытанняў для вывучэння сацыяльных сувязяў мясцовых народаў. Валодаў хантыйскай і ненецкай мовамі. У 1910 выдаў «Руска-асцяцка-самаедскі слоўнік»^[7].

Ягоныя даследаванні адыгралі вялікую ролю ў стварэнні Ханты-Мансійскай і Ямала-Ненецкай нацыянальных акруг^[6].

Пасля рэвалюцыі 1917 жыў у Табольску, працаваў у розных дзяржаўных установах. Быў ганаровым сябрам Таварыства вывучэння краю пры Табольскім музеі Поўначы^[4].

Прызнанне і памяць

У 1904 атрымаў малы залаты і вялікі сярэбраны медалі Расійскага геаграфічнага таварыства імя Пржавальскага^[7]. Узнагароджаны ордэнамі Святой Ганны, Святога Уладзіміра, Святога Станіслава^[4].

У 1926 быў прызнаны вучоным усесаюзнага значэння. Памёр 9 студзеня 1927 у Табольску, пахаваны на Завальных могілках побач Дзмітрыем Мендзялеевым^[5].

Імем Аляксандра Дуніна-Гаркавіча названы востраў у дэльце Обі і вуліца ў Ханты-Мансійску. Усталяваны помнікі ў Табольску і Ханты-Мансійску^[3]. З 2005 праводзіцца штогадовая навукова-практычная канферэнцыя ягонага імя. У 2010 у табольскай сядзібе вучонага адкрыты Музей гісторыі асваення і вывучэння Сібіры^[4].

Заснавана стыпендыя імя А.А. Дуніна­-Гаркавіча для найлепшых студэнтаў факультэта прыродакарыстання Югорскага дзяржаўнага ўніверсітэта (Ханты-Мансійск) за актыўны ўдзел у даследчай рабоце^[5].

Рэпрынтнае выданне адной з галоўных навуковых прац Аляксандра Дуніна-Гаркавіча захоўваецца і ў музеі-сядзібе «Пружанскі палацык»^[6].

Гл. таксама

• Ханты
• Мансі
• Ненцы