Англійскі алфавіт

Англійскі алфавіт (англ.: English alphabet) — алфавіт англійскай мовы. Ён заснаваны на лацінскім алфавіце і складаецца з 26 літар.

6 літар можуць пазначаць галосныя гукі (монафтонгі і дыфтонгі, самастойна альбо ў складзе дыграфаў): «A», «E», «I», «O», «U», «Y».

21 літара можа пазначаць зычныя гукі: «B», «C», «D», «F», «G», «H», «J», «K», «L», «M», «N», «P», «Q», «R», «S», «T», «V», «W», «X», «Y», «Z».

Літара «Y» можа пазначаць як зычны, так і галосны гукі (yes, yet, але many, only)^[1].

Літара «W» самастойна пазначае зычны гук (when, sweet), але выкарыстоўваецца і ў складзе дыграфаў, якія пазначаюць галосныя гукі (cow, dew, raw і гэтак далей). У брытанскім вымаўленні^[uk] (англ.: Received Pronunciation) тое ж дакладна і для літары «R» (run, drink, але more, far, dear).

Літары сучаснага англійскага алфавіта

№	Вялікая літара	Маленькая літара	Назва	Вымаўленне назвы літары (МФА)	Беларускі запіс назвы літары	Заўвага
1	A	a	a	[eɪ]	эй
2	B	b	bee	[biː]	бі
3	C	c	cee	[siː]	сі
4	D	d	dee	[diː]	дзі
5	E	e	e	[iː]	і
6	F	f	ef	[ef]	эф
7	G	g	gee	[dʒiː]	джы
8	H	h	aitch	[eɪtʃ]	эйч	haitch [heɪtʃ] у Ірландыі і часта ў Аўстраліі
9	I	i	i	[aɪ]	ай
10	J	j	jay	[dʒeɪ]	джэй
11	K	k	kay	[keɪ]	кей
12	L	l	el	[el]	эл
13	M	m	em	[em]	эм
14	N	n	en	[ɛn]	эн
15	O	o	o	[əʊ]	оў
16	P	p	pee	[piː]	пі
17	Q	q	cue	[kjuː]	к’ю
18	R	r	ar	[ɑː, ar]	а, ар	[ɑr] у паўночнаамерыканскім вымаўленні альбо ў пазіцыі перад галосным
19	S	s	ess	[es]	эс	Пішацца es- у спалучэннях тыпу es-hook
20	T	t	tee	[tiː]	ці
21	U	u	u	[juː]	ю
22	V	v	vee	[viː]	ві
23	W	w	double-u	['dʌbljuː]	дабл-ю
24	X	x	ex	[eks]	экс
25	Y	y	wy	[waɪ]	уай
26	Z	z	zed, zee	[zɛd, ziː]	зэт (у брытанскай англійскай), зі (у амерыканскай англійскай)

Дыграфы

У англійскай мове маюцца наступныя дыграфы:

1. sh = [ʃ], «shine» [ʃaɪn];
2. zh = [ʒ], «Zhukov» [ˈʒukov] (толькі ў практычных транскрыпцыях);
3. ch = [tʃ], «China» [ˈtʃaɪnə]; = [k] у словах грэчаскага паходжання «echo» [ˈekəʊ], а таксама ў запазычаннях з некаторых іншых моў: іўрыт — «Michael» [ˈmaɪkəl]; нямецкай — «Mach» [mak]; часам = = [ʃ] у словах французскага паходжання — «Michigan» [ˈmɪʃɪgən], «machine» [məˈʃiːn]; ды інш.;
4. kh = [x], «Kharkiv» [ˈxarkiv] (толькі ў практычных транскрыпцыях);
5. th = [ð] альбо [θ] «the» [ðiː, ðə], «think» [θ θk];
6. ph = [f] у словах грэчаскага паходжання.

Дыякрытычныя знакі

Дыякрытычныя знакі ўжываюцца ў англійскіх тэкстах рэдка і ў асноўным у запазычаных словах пры захаванні ў англійскай іх напісання, якое было ў мове-крыніцы, часта французскай: у слове café «кавярня» значок акуту паказвае, што ў англійскай мове ўслед за французскай літара e не з’яўляецца невымаўляльнай, «нямой», якой была б на канцы слова, не маючы рыскі. Гэты знак і рыска са зваротным яму нахілам у французскай абазначаюць галосныя гукі той ці іншай ступені адкрытасці — ўздыму языку, і ў французскай націск заўсёды падае на апошні вымаўляльны галосны гук кожнага знамянальнага слова.

Як толькі такія словы становяцца натуралізаванымі ў англійскай, яны звычайна губляюць дыякрытычныя знакі, як гэта адбылося са старымі запазычаннямі, да прыкладу, французскім словам hôtel. У нефармальнай англійскай дыякрытыка часта апускаецца ў сілу адсутнасці літар з ёй на клавіятуры, а прафесійныя капірайтэры і наборшчыкі аддаюць перавагу яе выкарыстанню. Тыя словы, якія яшчэ ўспрымаюцца як чужыя, часта захоўваюць дыякрытыку. Да прыкладу, адзінае напісанне слова soupçon, знойдзенае ў англійскіх слоўніках (Оксфардскім і іншых), ужывае дыякрытычны знак. Дыякрытычныя знакі часцей захоўваюцца тады, калі пры іх адсутнасці магчымая блытаніна з іншым словам (да прыкладу, résumé (або resumé [рэзюмэ] «рэзюмэ (для прыёму на працу)», а не resume [рызьюм] «аднавіць») і зрэдку нават дадаюцца (як у maté, ад іспанскага yerba mate, але прытрымліваючыся прыкладу напісання слова café, з французскай).

Акут, гравіс або дыярэзіс можуць быць пастаўлены над «е» напрыканцы слова для абазначэння таго, як яна вымаўляецца (saké).

Наогул, дыякрытычныя знакі часта не выкарыстоўваюцца нават у тых месцах, дзе яны маглі б дазволіць пазбегнуць блытаніны.

Гісторыя

Пісьменнасць англійскай мовы з’явілася прыкладна з V стагоддзя н. э., для запісу выкарыстоўваліся англасаксонскія руны, захаваліся толькі некалькі невялічкіх фрагментаў тагачасных запісаў. Змена рун на лацінскія літары пачалася з VII стагоддзя з прыходам хрысціянскіх місіянераў. У 1011 годзе манах бенедыктынскага абацтва на імя Бертферд (Byrhtferð) выкарыстоўваў англійскі алфавіт, які складаецца з 23 літар лацінскага алфавіта (без «J», «U» і «W»), дапоўненых амперсандам, чатырма літарамі, заснаванымі на англасаксонскіх рунах: «Yo» (Yoȝ, ёўґ), Вунья (ƿ), Торн (þ), «Ð», і лігатурай «Æ». Яго варыянт выглядаў так:

A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z & Ȝ Ƿ Þ Ð Æ

У XVI стагоддзі былі запрапанаваныя літары «U» ды «J», як вытворныя ад «V» ды «I», атрымала статус асобнай літары «W» («VV»). Лігатуры «æ» і «œ» можуць выкарыстоўвацца ў некаторых словах грэчаскага і лацінскага паходжання, такіх як «encyclopædia» — энцыклапедыя, аднак у сувязі з тэхнічнымі абмежаваннямі клавіятур і друкавальных прыладаў яны часта замяняюцца на адпаведныя «ae» і «oe».

Частотнасць літар

Найбольш часта сустраканай літарай у англійскай мове з’яўляецца «E», самай рэдкай — «Z».

Ніжэй прыведзены спіс частотнасцяў літар, якія выкарыстоўваюцца ў англійскай мове^[2].

Літара	E	T	A	O	I	N	S	H	R	D	L	C	U	M	W	F	G	Y	P	B	V	K	X	J	Q	Z
Частотнасць, %	12,7	9,06	8,17	7,51	6,97	6,75	6,33	6,09	5,99	4,25	4,03	2,78	2,76	2,41	2,36	2,23	2,02	1,97	1,93	1,49	0,98	0,77	0,15	0,15	0,1	0,05

• The quick brown fox jumps over the lazy dog — панграма, якая змяшчае ўсе 26 літар англійскага алфавіта.