Бранская вобласць

Бранская вобласць (руск.: Брянская область) — суб’ект Расійскай Федэрацыі, размешчаны на захадзе еўрапейскай часткі краіны, на мяжы з Украінай і Рэспублікай Беларусь. Створана 5 ліпеня 1944 года. Да гэтага яна ўваходзіла ў склад Арлоўскай вобласці.

Бранская вобласць
Герб[d] Сцяг
Краіна	Расія[1]
Гімн	The Bryansk Forest Sternly Stirred[d]
Уваходзіць у	Расія (1991—?)[2]
Адміністрацыйны цэнтр	Бранск
Дата ўтварэння	5 ліпеня 1944
Кіраўнік	Alexandr Bogomaz[d]
Насельніцтва	▼1 132 795 чал. (1 студзеня 2025)[3]
Плошча	34 900 км²
Часавы пояс	MSD і Еўропа/Масква[d][4]
Код ISO 3166-2	RU-BRY
Код аўтам. нумароў	32
Афіцыйны сайт (руск.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Ляжыць у заходняй частцы Усходне-Еўрапейскай раўніны, займаючы сярэднюю частку басейна Дзясны і лясісты водападзел паміж ёй і Акой. Крайнія пункты: паўночны 54° паўн. ш., паўднёвы 52° 10' паўн. ш., заходні 31° 10' у. д., усходні 35° 20' у. д.

Вобласць мяжуе на поўначы са Смаленскай вобласцю, на захадзе — з Гомельскай вобласцю і Магілёўскай вобласцю Рэспублікі Беларусь, на ўсходзе — з Калужскай вобласцю і Арлоўскай вобласцю і на поўдні — з Курскай вобласцю, Чарнігаўскай і Сумскай абласцямі Украіны.

Насельніцтва

Буйнейшыя гарады Бранск, Клінцы, Навазыбкаў. Гарадскія пасёлкі: Вышкаў, Клімава, Пагар. З 2006 года на тэрыторыі Бранскай вобласці існуе 287 муніцыпальных утварэнняў, у тым ліку 7 гарадскіх акруг, 27 муніцыпальных раёнаў, 30 гарадскіх паселішчаў, 223 сельскія паселішчы.

Нацыянальны склад: рускія (96,3 %), украінцы (1,5 %), беларусы (0,56 %).

Беларусы Браншчыны

Карта моў захаду Расіі 1914 года, дзе адзначана рускімі лінгвістамі перавага беларускай мовы на большай частцы сучаснай Браншчыны

Беларусы, аўтахтоннае насельніцтва Браншчыны, маюць глыбокія гістарычныя карані, звязаныя са шматвяковай гісторыяй узаемадзеяння Браншчыны з беларускімі землямі. Заходнюю частку Браншчыны засяляюць палехі — субэтнічная група славян, якая мае шмат агульных рыс з беларусамі, але ў Расіі разглядаецца як частка рускага этнасу.

Аднак ва ўмовах працяглай русіфікацыі шмат беларусаў асіміляваліся. Тым не менш, згодна з перапісам насельніцтва Расійскай імперыі 1897 года, у паветах Чарнігаўскай і Арлоўскай губерняў пражывалі людзі, якія лічылі сябе беларусамі:

Ужыванне беларускай мовы

Павет	Агульны лік жыхароў	Носьбіты беларускай мовы
Бранскі павет	203 303	1 633
Карачэўскі павет	135 937	143
Мглінскі павет	139 343	19 739
Навазыбкаўскі павет	164 840	323
Сеўскі павет	152 145	950
Старадубскі павет	144 833	12
Суражскі павет	186 297	129 294
Трубчэўскі павет	130 455	0

Дадзеныя перапісу таксама сведчаць аб тым, што толькі невялікая частка насельніцтва Браншчыны нарадзілася ў беларускіх губернях. Трэба вылучыць Магілёўскую губерню, з якой на Браншчыну перасялілася некалькі тысяч чалавек. Аднак, улічваючы агульную колькасць насельніцтва і аб’ём унутраных перасяленняў, лічбы ад Магілёўскай губерні застаюцца нязначнымі.

Перасяленне насельніцтва ва ўезды на тэрыторыі сучаснай Браншчыны, паводле перапісу 1897 года

Павет	Агулам насельніцтва	З іншых губерняў (без беларускіх)	Агулам з беларускіх губерняў	З іншых краін	Віленская губерня	Віцебская губерня	Гродзенская губерня	Магілёўская губерня	Мінская губерня
Бранскі павет	203 303	25 388 (у тым ліку з Калужскай — 12 525)	3 419	171	423	358	1 339	1 081	218
Карачэўскі павет	135 937	3 203	937	31	75	60	694	69	39
Мглінскі павет	139 343	4 238 (у тым ліку з Пензенскай — 1 670; Тамбоўскай — 247)	1 545	25	49	44	50	1 217	185
Навазыбкаўскі павет	164 840	1 649	2 248	23	75	47	50	1 799	277
Сеўскі павет	152 145	3 891	103	27	14	17	10	32	30
Старадубскі павет	144 833	1 271 (у тым ліку з Пензенскай — 554)	1 443	18	48	31	26	1 256	82
Суражскі павет	186 297	1 228	2757	55	66	75	57	2 339	220
Трубчэўскі павет	130 455	1 535	148	3	20	19	8	56	45

Прысутнасць беларусаў на Браншчыне паўплывала і на мясцовую моўную сітуацыю. Так, у пачатку мінулага стагоддзя на тэрыторыі Браншчыны сфармаваліся беларускія дыялекты на захадзе, а за ўмоўнай рысай Трубчэўск — Рослаў пачаліся пераходныя дыялекты ад беларускага да так званага паўднёварускага, ці палехскага.

Прычыны міграцыі былі розныя, у тым ліку эканамічныя. Так, напрыклад, вядома, калі перасяленцы з беларускіх губерняў закладалі новыя вёскі, такія як Глажанка, Далісічы, Малінаўка, Міхайлаўскі і Толвінка. Але адсутнасць беларускай адукацыі і культуры цалкам асімілявалі нашчадкаў перасяленцаў.

На падставе наяўнасці беларускага насельніцтва, распаўсюду беларускіх гаворак Браншчына амаль цалкам уключалася як у склад Беларускай Народнай Рэспублікі (разам з Бранскам)^{[заўв 1]}, так і ў склад абвешчанай камуністамі Савецкай Беларусі (мяжа праходзіла на ўсход ад Бранска)^{[заўв 2]}, аднак хутка ўсе гэтыя тэрыторыі (разам з Гомелем, Магілёвам, Віцебскам) Масква далучалы да складу РСФСР, у далейшым вярнуўшы да складу Беларусі толькі палову этнічных тэрыторый.

Сёння на тэрыторыі Браншчыны вылучаюць тры групы гаворак, у тым ліку старадубскую, на якую да гэтага часу моцна ўплываюць украінская і беларуская мовы.

Але значнай праблемай беларусаў усходу з’яўляецца нацыянальная самасвядомасць: так, напрыклад, чалавек можа мець беларускія карані, прытрымлівацца беларускіх традыцый і звычаяў, у тым ліку адзення, страў і г. д., нават размаўляць па-беларуску, але ўспрымаць сябе як рускага. Такая сітуацыя склалася даўно, і, верагодна, таму Браншчына і Смаленшчына засталіся ў складзе РСФСР, нягледзячы на беларускую большасць і сёння, напрыклад верхняволжскія беларусы.

Праблемы самасвядомасці адлюстраваны ў краязнаўчай кніге «Навазыбкаўскі павет», выдадзенай у 1925 годзе ў Навазыбкаве, у якой прыведзена наступная фармуліроўка на конт мясцовага насельніцтва:

Асноўнае насельніцтва павета складае беларуская народнасць, якая ў значнай ступені страціла свае прыкметы. Яна склалася з першапачатковых насельнікаў краю, радзімічаў, у XIII—XIV стагоддзі. Тады адасобіліся тыя адметныя прыкметы беларускай гаворкі, якімі яна адрозніваецца ад гаворак іншых рускіх народнасцяў, вялікарускай і ўкраінскай. Цяперашнімі асноўнымі прыкметамі беларускай гаворкі Навазыбкаўскага павета, якія захаваліся, трэба прызнаць: а) аканне: вада, тапор, барада, зямля, рака, сяло; б) ў замест в: лаўка, траўка, ваўкоў; в) дзеканне: дзень, дзелаць.

Арыгінальны тэкст (руск.)  

Основное население уезда составляет белорусская народность, в значительной степени утратившая свои признаки. Она сложилась из первоначальных насельников края, радимичей, в XIII—XIV столетии. Тогда обособились те отличительные признаки белорусского говора, которыми он различается от говоров других русских народностей, великорусской и украинской.

В настоящее время основными сохранившимися признаками белорусского говора Новозыбковского уезда надо признать: а) акание: вада, тапор, барада, зямля, рака, сяло; б) ў вместо в: лаўка, траўка, ваўкоў; в) дзеканье: дзень, дзелать.

З гэтага выцякае, што нават расійскім даследчыкам было зразумела, што павет засяляе беларускі этнас, але паводле перапісу, за 28 год да выдання гэтага матэрыялу, сябе лічыла беларусамі толькі 0,19 % насельніцтва павета.

Да сярэдзіны XX ст. пераважная беларуская большасць была ў населеных пунктах: Нова-Троіцкае, Глажанка, Толвінка, Сіняўка, Малінаўка, Міхайлаўскі, Тросна, Расуха, Кажанаўка, Дзедня, Далісічы, Новы Свет і іншыя.

У 2006 годзе годзе ў Бранску зарэгістравана грамадская арганізацыя «Беларускае зямляцтва на Браншчыне».

Вядомыя асобы

• Раман (Мацюшын)
• Аляксей Канстанцінавіч Талстой
• Мікалай Іванавіч Кулябка-Карэцкі
• Усевалад Яўстаф’евіч Борматаў
• Георгій Філімонавіч Хараборкін — Герой Савецкага Саюза.
• Мікалай Цімафеевіч Сушанаў (1920—1997) — Герой Савецкага Саюза, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны.

Заўвагі

1. Мяжа БНР праходзіла на падставе прац М. Доўнар-Запольскага і Я. Карскага, якія ўключылі ў арэал рассялення беларусаў у тым ліку і Бранск.
2. Мяжа ССРБ была ў рамках былой Магілёўскай і Смаленскай губерняў, без уключэння Бранска, які быў у складзе Арлоўскай.