Вірусалогія

Вірусалогія — навука аб вірусах, якая сканцэнтравана на наступных аспектах вірусаў: іх структура, класіфікацыя і эвалюцыя, шляхі заражэння і выкарыстання клетак-гаспадароў для ўзнаўлення, іх узаемадзеянні з фізіялогіяй і імунітэтам заражанага арганізма, захворванні, якія яны выклікаюць, метады іх ізалявання і размнажэння, і іх выкарыстання ў даследаваннях і тэрапіі. Вірусалогія лічыцца раздзелам мікрабіялогіі і медыцыны.

Класіфікацыя

• Агульная вірусалогія вывучае прыроду вірусаў, іх будову, размнажэнне, біяхімію, генетыку, паходжанне і пашырэнне ў прыродзе.
• Медыцынская, ветэрынарная і сельскагаспадарчая вірусалогія даследуе патагенныя вірусы, іх інфекцыйныя ўласцівасці, распрацоўвае меры папярэджання, дыягностыкі і лячэння захворванняў, якія імі выклікаюцца.
• Малекулярная вірусалогія

Гісторыя вірусалогіі

Слова «вірус» з'явілася ў 1599 годзе і першапачаткова азначала «яд» ^[1].

Самая ранняя форма вакцынацыі, вядомая як варыаляцыя, была распрацавана некалькі тысяч гадоў таму ў Кітаі. Яна звязана з ужываннем матэрыялаў ад хворых на воспу ў мэтах імунізацыі іншых. У 1717 годзе лэдзі Мэры Уортлі Мантэгю назірала за гэтай практыкай у Стамбуле і паспрабавала папулярызаваць яе ў Англіі, але сутыкнулася з вялікім супраціўленнем. У 1796 годзе Эдуард Джэнер распрацаваў больш бяспечны метад, з выкарыстаннем каровінай воспы, каб паспяхова імунізаваць хлопчыка супраць воспы, і гэтая практыка атрымала шырокае распаўсюджанне. Прышчэпкі супраць іншых вірусных захворванняў, у тым ліку паспяховай вакцынацыі супраць шаленства, былі зроблены Луі Пастэрам у 1886 годзе. Прырода вірусаў, аднак, была яшчэ незразумелая для гэтых даследчыкаў.

Вірусалогія як навука пачала фарміравацца ў канцы 19 стагоддзя пасля адкрыцця рускім вучоным Дз. І. Іваноўскім у 1892 годзе віруса тытунёвай мазаікі. Узбуджальнік мазаічнай хваробы называўся Дз. І. Іваноўскім па-рознаму, тэрмін «вірус» яшчэ не быў уведзены, іх называлі то «фільтруючыміся бактэрыямі», то проста «мікраарганізмамі».

У 1898 годзе галандскі батанік Марцін Беерынк паўтарыў вопыты Дз. І. Іваноўскага і назваў такія мікраарганізмы «фільтруючыміся вірусамі».^[2] У скарочаным выглядзе гэта назва і стала пазначаць дадзеную групу мікраарганізмаў.

Былі вызначаны вірусы яшчуру (1898) і жоўтай ліхаманкі (1901), потым вірусы — узбуджальнікі шаленства, воспы, поліяміэліту, адру, герпесу.

У 1911 годзе Фрэнсіс Раус даказаў вірусную прыроду раку — саркомы Раус (толькі ў 1966 годзе, праз 55 гадоў, яму была ўручана за гэта адкрыццё Нобелеўская прэмія па фізіялогіі і медыцыне).^[3]

Існаванне вірусаў, якія паражаюць бактэрыі (бактэрыяфагі), упершыню было прызнана Фрэдэрыкам Туортам ў 1911 годзе, і, незалежна, Феліксам Д'Эрэлем у 1917 годзе. Той факт, што бактэрыі могуць лёгка быць вырашчаны, прывёў да выбуху даследаванні вірусалогіі.

Прычына разбуральнай пандэміі іспанскага грыпу 1918 года была першапачаткова незразумелая. У канцы 1918 года французскія вучоныя паказалі, што «фільтруючыся вірус» можа перадаць захворванне людзям і жывёлам, выконваючы пастулаты Коха^[4].

Вірусалогія ў Беларусі

Асноўны артыкул: Вірусалогія ў Беларусі

На Беларусі распрацоўка пытанняў вірусалогіі пачалася ў 1924 годзе і звязана з вырабам і выкарыстаннем вакцын супраць воспы і шаленства.

Асноўныя навуковыя цэнтры па медыцынскай і ветэрынарнай вірусалогіі — Беларускія НДІ эпідэміялогіі і мікрабіялогіі, эксперыментальнай ветэрынарыі, рыбнай гаспадаркі, БДУ і інш.

Распрацаваны актыўныя злучэнні супраць вірусаў грыпу, энцэфаліту і інш., удасканалена сістэма аховы пры даследаванні патагенных узбуджальнікаў хвароб чалавека і жывёл (В. І. Вацякоў, П. Р. Рыцік, Э. У. Фельдман, Б. П. Савіцкі, І. І. Протас, М. А. Кавалёў, Л. М. Галаўнёў і інш.).

Асаблівае значэнне набываюць праблемы вывучэння вірусаў, якія выклікаюць пухлінныя працэсы, латэнтных вірусных інфекцый і ВІЧ-інфекцыі.

Сямейства вірусаў

У апошнім дакладзе Міжнароднага камітэта па таксанаміі вірусаў (2005) пералічана 5450 вірусаў, арганізаваныя ў больш за 2000 відаў, 287 родаў, 73 сямействы і 3 парадкі.

• Сямейства: Poxviridae (поксвірусы)
• Сямейства: Iridoviridae (ірыдавірусы)
• Сямейства: Herpesviridae (вірусы герпесу)
• Сямейства: Adenoviridae (адэнавірусы)
• Сямейства: Papovaviridae (паповавірусы)
• Сямейства: Hepadnaviridae (вірусы, падобныя да віруса гепатыта В)
• Сямейства: Parvoviridae (парвавірусы)
• Сямейства: Reoviridae (рэавірусы)
• Сямейства: Birnaviridae (вірусы з двухланцужковай РНК, якая складаецца з двух сегментаў)
• Сямейства: Togaviridae (тогавірусы)
• Сямейства: Coronaviridae (каронавірусы)
• Сямейства: Paramyxoviridae (параміксавірусы)
• Сямейства: Rhabdoviridae (рабдавірусы)
• Сямейства: Filoviridae (вірусы Марбург і Эбола)
• Сямейства: Orthomyxoviridae (вірусы грыпу)
• Сямейства: Bunyaviridae (буіявірусы)
• Сямейства: Arenaviridae (арэнавірусы)
• Сямейства: Retroviridae (рэтравірусы)
• Сямейства: Picornaviridae (пікорнавірусы)
• Сямейства: Caliciviridae (каліцывірусы)

Зноскі

1. «Virus», Merriam-Webster, Inc,2011.
2. Pennazio S (2007). "Genetics and virology: Two interdisciplinary branches of biology". Rivista di Bilogia. 100 (1): 119–46. PMID 17592822.
3. Van Epps HL (2005). "Peyton Rous: Father of the tumor virus" (PDF). Journal of Experimental Medicine. 201 (3): 320. doi:10.1084/jem.2013fta. ISSN 0022-1007. PMC 2213042. PMID 15756727.
4. The Medical and Scientific Conceptions of Influenza, Human Virology at Stanford