Зулава (Свянцянскі раён)

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Зулава.

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Залаўе.

Зулава^[1] або Зулаў, раней часам Залаўе^[2], таксама Залавас^[3] (літ.: Zalavas) — вёска ў Свянцянскім раёне Віленскага павета Літвы, каля мяжы з Беларуссю.

Вёска
Зулава
літ.: Zalavas
54°58′20″ пн. ш. 25°58′30″ у. д.HGЯO
Краіна	Літва
Павет	Віленскі
Раён	Швянчоніскі
Сянюнія	Падбродская
Гісторыя і геаграфія
Першае згадванне	XVII стагоддзе
Вышыня цэнтра	141 м
Водныя аб’екты	Мера[d]
Часавы пояс	UTC+2, летам UTC+3
Насельніцтва
Насельніцтва	140 чал. (2011)
Зулава
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Вёска была заснавана пад назвай Міцяны^[4]. Упершыню згадваецца ў канцы XVII стагоддзя, калі яна была ўласнасцю навагародскага кашталяна Аляксандра Войны-Ясянецкага. Пазней уласнасць перайшла да Гедройцаў, у XVIII стагоддзі яе набылі Агінскія. Зулава ўваходзіла ў склад Ашмянскага павета Віленскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай 1795 года Зулава апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Завілейскім (Свянцянскім) павеце.

У пачатку XIX стагоддзя вёска перайшла ў спадчыну роду Міхалоўскіх. Потым як пасага ад Гелены Міхалоўскай яна перайшла да яе мужа Антонія Білевіча, які перадаў яе, таксама як пасаг, сваёй дачцэ Марыі. У 1863 годзе дачка Білевіча выйшла замуж за Юзэфа Вінцэнта Пілсудскага і вёска стала ўласнасцю Пілсудскіх. У фальварку Зулаў нарадзіліся два сыны Марыі і Юзафа Вінцэнта: Браніслаў Пілсудскі (1866) і Юзаф Пілсудскі (1867). У ліпені 1875 года сядзіба згарэла і сям’я Пілсудскіх пераехала ў Вільню. Неўзабаве пасля гэтага яна была вымушана прадаць усе свае маёнткі (Зулаў і 19 іншых вёсак) праз штрафы, якія былі накладзены на яе сына Браніслава, які нібыта ўдзельнічаў у падрыхтоўцы да замаху на цара Аляксандра III (сярод іншых, з братам Уладзіміра Леніна Аляксандрам Ульянавым). У 1882 годзе вёску набыў спадчыннік роду Агінскіх — Міхал Агінскі, які прадаў яе расіскаму рыжскаму купцу Кліму. Апошні прадаў вёску афіцэру расійскай арміі Кураносаву, які падзяліў маёнтак, распрадаў большую частку навакольных лясоў і быў вымушаны пакінуць свае землі ў 1915 годзе праз наступленне немцаў падчас Першай сусветнай вайны. Немцы акупавалі гэтыя тэрыторыі ў 1915 годзе і падчас вайны і большую частку лясоў высеклі.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана часткай Беларускай Народнай Рэспублікі^[5]. з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, у пачатку 1919 года тэрыторыя занята Чырвонай Арміяй^[6]. З 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР, у канцы сакавіка пад кантролем польскіх войскаў.

Юзаф Пілсудскі ў Зулаве, жнівень 1919 г.

У 1920 годзе Зулава апынулася ў Сярэдняй Літве, з 1922 года ў складзе Польшчы. У беларускай гістарыяграфіі землі вядомыя як Заходняя Беларусь. Пасля стабілізацыі граніцы вёска перайшла пад дзяржаўнае кіраванне, памешчыцкая плошча скарацілася да 65 га, а сам Зулаў стаў тылавой базай суседняй вайсковай базы. У 1934 годзе таварыства ветэранаў польска-бальшавіцкай вайны выкупіла ў войска тэрыторыю сядзібы Зулаў і стварыла камітэт па адбудове рэзідэнцыі, дзе нарадзіўся Юзаф Пілсудскі. Дом быў рэканструяваны паводле рэкамендацый варшаўскага архітэктара Рамуальда Гута і 10 кастрычніка 1937 года афіцыйна адкрыты як біяграфічны музей маршала. Неўзабаве пасля ўводу савецкіх войскаў у Польшчу ў 1939 годзе, ён быў цалкам разбураны.

У выніку заходняга паходу Чырвонай арміі 1939 года Зулава ўвайшло ў склад Беларускай ССР, было ў складзе Свянцянскага раёна Вілейскай вобласці. Аднак 1—2 кастрычніка 1940 года ўрад СССР перадаў горад Літоўскай ССР.

Цягам 1941—1944 гадоў Зулава было пад акупацыяй Германіі.

З 1990 года ў складзе адноўленай незалежнай Літвы.

• Зулава на старых здымках
• 
  Афіцына, фота Яна Булгака, 1934 г.
• 
  Вяндлярня і стаў, фота Яна Булгака 1934 г.
• 
  Фота Яна Булгака 1934 г.
• 
  Падмуркі сядзібы Пілсудскіх, 1937 г.

Насельніцтва

Дынаміка насельніцтва з 1886 па 2021
1886	1905[7]	1931[8]	1959пер.[9]	1970пер.[10]	1979пер.[11]	1987[12]
165	262	182	159	178	217	188
1989пер.[13]	2001пер.[14]	2011пер.[15]	2021[16]	-	-	-
161	173	140	103	-	-	-
Гістаграма дынамікі насельніцтва

Вядомыя асобы

Уезд у вёску.

• Зыгмунт Нагродскі (1866—1937) — беларускі паэт і культурны дзеяч.
• Адам Пілсудcкі (1869—1935) — польскі палітык.
• Браніслаў Пілсудскі (1866—1918) — этнограф Далёкага Усходу, даследчык культуры айнаў.
• Юзаф Пілсудскі (1867—1935) — польскі маршал і палітык.
• Ян Пілсудскі (1876—1950) — польскі юрыст і грамадска-палітычны дзеяч.