Косць

Косць — разнавіднасць злучальнай тканкі, якая складае асноўную частку шкілета пазваночных жывёл і чалавека. Косці выконваюць абарончую, апорную і рухавую функцыі, а таксама з’яўляюцца рэзервуарам мінеральных рэчываў^[1].

Кавалкі касцей.

Касцявая тканка змяшчае ў сабе пазаклеткавы матрыкс^[en] з калагенавымі валокнамі, крышталізаваным кальцыем (у выглядзе гідроксіапатыту) і спецыялізаванымі клеткамі (астэацыты^[en], астэабласты^[en], астэакласты^[en]), замацаванымі ў гэтым матрыксе^[2].

Грэчаская назва косці ὀστέον (остэон) часта выкарыстоўваецца як прыстаўка ў медыцынскіх тэрмінах (напрыклад, астэапароз)^[3]. Лацінская назва os выкарыстоўваецца ў сістэмах анатамічнай тэрміналогіі, такіх як Terminologia Anatomica, для наймення асобных касцей (напрыклад, os frontale, os capitatum, os coxae).

Класіфікацыя касцей

Кампактная і губкаватая косць, а таксама перыёст плоскай косці.

Тыпы тканкі

Касцявая тканка падзяляецца на два асноўныя тыпы:

• Кампактная косць — утварае шчыльную вонкавую абалонку касцей і пакрывае губкаватую косць^[4].
• Губкаватая (трабекулярная) косць — знаходзіцца пад кампактнай тканкай, атачае касцёвамазгавую поласць, дзе адбываецца ўтварэнне клетак крыві^[5].

Косці паводле формы

Косці падзяляюцца на:

• Доўгія (напрыклад, плечавая косць^[en], сцягно)^[6].
• Кароткія (косці запясця, перадплюсны)^[7].
• Плоскія (косці чэрапа)^[8].
• Няправільныя (косці твару)^[9].
• Сэзамападобныя — дробныя акруглыя косці, якія ўтвараюцца ў сухажыллях^[10].

Клеткі і міжклеткавае рэчыва[11]

Злева направа: астэацыт, астэабласт, астэагенная клетка, астэакласт

Клеткі: Астэагенныя (ствалавыя, паўствалавыя, астэабласты)

Асноўныя:

• Астэацыты — спелыя касцявыя клеткі, функцыя якіх — абмен рэчываў у касці.
• Астэабласты — ажыцяўляюць сінтэз бялкоў, утварэнне касцявой тканкі, адкладанне салей кальцыю.
• Астэакласты — макрафаг (манацыт косткі), які рассмоктвае старую касцявую тканку.

Малады касцявы матрыкс

Міжклеткавае рэчыва:

• Асеін
• Асеамукоід

Кровазабеспячэнне і інервацыя

Як правіла, праз кожную косць праходзіць адна пажыўная артэрыя^[en]. Яна адыходзіць ад прылеглай артэрыі і прасякае косць праз пажыўны канал^[en], жывячы яе ўнутраныя структуры — касцявы мозг, губкаватую косць і ўнутраны слой кампактнай косці. Касцявую артэрыю суправаджаюць вазаматорныя нервы, выконваючы задачу рэгуляцыі патоку крыві^[12].

Парушэнне кровазабеспячэння косці можа прыводзіць да смерці касцявой тканкі — аваскулярнага некрозу^[13].

Звязаныя структуры

Перыёст

Звонку косці пакрытыя неабходнай для іхняга функцыянавання валакністай тканкай перыёстам. Праз перыёст праходзяць сасуды, адказныя за сілкаванне вонкавага слоя кампактнай косці, а таксама адчувальныя нервы, здольныя рэагаваць на траўмы. Перыёст мае здатнасць да ўтварэння новай касцявой тканкі^[14].

Касцявы мозг

Асноўны артыкул: Касцявы мозг

Ўнутраныя паражніны косткі ўтрымліваюць мяккую, далікатную, багатую клеткамі і забяспечаную крывяноснымі сасудамі масу, званую касцявым мозгам (у птушак частка паражніны напоўнены паветрам). Адрозніваюць тры яго функцыяналныя станы: слізісты (желацінозны), чырвоны (або часта — міелоідны), і жоўты ці тлушчавы (найбольш распаўсюджаны). Асноўную форму складае чырвоны касцяны мозг, у ім назіраецца пяшчотная злучальна-тканая аснова, багатая сасудамі, вельмі падобныя на лейкацыты касцёвамазгавога або лімфатычныя клеткі, клеткі, афарбаваныя гемаглабінам і, якія лічацца пераходнымі да чырвоных крывяных цельцаў, бясколерныя клеткі, якія змяшчаюць ўнутры чырвоныя шарыкі, і шмат’ядравыя буйныя («гіганцкія») клеткі, так званыя міэлапласты.

Крывятворная міелоідная тканка

Чырвоны (дзейны) касцявы мозг — гэта міелоідная тканка, якая, як і лімфоідная, складаецца з двух асноўных кампанентаў^[15]: страмальнага — строма, якая служыць мікраатачэннем для гемапаэтычных (крывятворных) клетак, і гемальнага — форменныя элементы крыві на розных стадыях развіцця.^[16]

Сторма ўтворана ратыкулярнай тканкай, асцеагеннымі, тучнымі, тлушчавымі, адвентіціальнымі, эндателіяльнымі клеткамі і міжклетачным рэчывам.

Жоўты (нядзейны) касцявы мозг — гэта тлушчавая тканка а з асобнымі астраўкамі (стромай) ратыкулярнай тканкі. Ён знаходзіцца ў касцёвамазговых каналах трубчастых костак і ў частках ячээк губчатага рэчыва касцей, у якіх замяшчае міелоідную тканку губчатага рэчыва. У дзяцей яшчэ няма жоутага касцявога мозгу, але ен паступова замяшчае чырвоны пасля надыходу 4 гадоў і заканчвае замяшчэнне ажно ў 12-18-гадовым узросце.

Слізісты касцяны мозг — халадцападобная, слізістая, бедная на клеткі кансістэнцыя. Ён утвараецца у чарапных і тварных касцях, якія развіваюцца.

Пры адкладзе ў страмальны кампанент асновы тлушчу і памяншэнні колькасці міелоідных элементаў чырвоны мозг пераходзіць у жоўты, а пры знікненні тлушчу і міелоідных элементаў ён набліжаецца да слізістага.

Касцяны мозг не мае нічога агульнага з галаўным і спінным мозгам. Ён не адносіцца да нервовай сістэмы і не мае нейронаў.

Касцяны мозг з’яўляецца найважнейшым крывятворных органам (гл. гемапоэз)

Асноўныя злучэнні касцей

Сіндэсмалогія — вучэнне аб злучэннях касцей.

Каленны сустаў — рухомае злучэнне касцей

• Нерухомае (бесперарыўная) — забяспечвае трываласць злучэння і выконвае ахоўную і апорную функцыю. Гэта швы чэрапа і інш.
• Паўрухомае (паўперарыўнае) — дзейнічае як амартызатар, змякчае штуршкі і страсенні. Гэта храстковыя дыскі, якія звязваюць пазванкі.
• Рухомае (перарыўнае/сустаў) — ажыццяўляе рух касцей у розных плоскасцях.

Утварэнне і развіццё

Косці развіваюцца з мезенхімы (зародкавай злучальнай тканкі) двума шляхамі:

• Унутрымембранная асіфікацыя^[en] — прамое ператварэнне мезенхімы ў косць^[17].
• Эндахандральная асіфікацыя^[en] — ператварэнне храстковай мадэлі ў касцявую тканку^[18].

У чалавека косці дасягаюць поўнага развіцця ў канцы пубертату. Дакладны ўзрост залежыць ад генетычных, сацыяльных і эканамічных фактараў, а таксама стану здароўя. У заходніх краінах звычайны ўзрост сталення шкілета складае 20-25 гадоў^[19].

Касцявы ўзрост^[en] вызначаецца з дапамогай метадаў медыцынскай візуалізацыі^[en]. Звычайна для гэтага робіцца рэнтгенаўскі здымак невядучай рукі. У здаровых людзей узрост касцей супадае з сапраўдным узростам. Развіццё касцей можа быць запаволена такімі ўмовамі як напрыклад недаяданне і гіпатырэоз^[en][20].

Гл. таксама

• Шкілет
• Пералом косці
• Астэахандроз
• Астэапароз
• Астэапатыя
• Астэаміэліт
• Прэцыпітат кармавы — мінеральны падкорм, якая атрымліваецца з касцей