Крысціна Крагельская
паэтка, скаўт, медсястра, этнограф, салдат Арміі Краёвай (1914—1944) From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Крысціна Крагельская (польск.: Krystyna Krahelska, псеўданім «Данута»; 24 сакавіка 1914[1], Мазуркі, Мінская губерня — 2 жніўня 1944[1], Варшава) — паэтка, скаўт, медсястра, этнограф, салдат Арміі Краёвай, удзельніца Варшаўскага паўстання[2].
Remove ads
Біяграфія
Паходжанне. Раннія гады
Нарадзілася ў сямейным маёнтку Мазуркі на рацэ Шчара каля Баранавічаў, у тагачасным Слуцкім павеце Мінскай губерні. Дачка Яна Крагельскага, інжынера, пазней афіцэра Войска Польскага, старасты і ваяводы Палесся з 1926 па 1932 год, і Яніны Буры, біёлага. Была пляменніцай Ванды Крагельскай-Філіповіч (удзельніцы замаху на расійскага генерал-губернатара Георгія Скалона). Гэта была тыповая інтэлігенцкая сям’я.
З 1928 была членам Польскага скаўцкага таварыства (ZHP), у 1929—1932 узначальвала атрад «ваўчанят». У 1931 ўдзельнічала ў складзе польскай дэлегацыі на Славянскім скаўцкім злёце ў Празе. У 1932 здала выпускны экзамен у гімназіі імя Рамуальда Траўгута ў Брэсце.
З кастрычніка 1932 вывучала геаграфію і гісторыю, а пасля перайшла вучыцца на этнаграфію на факультэце гуманітарных навук Варшаўскага ўніверсітэта, дзе была падапапечнай Цэзарыі Бадуэн дэ Куртэнэ Эрэнкройц-Енджэевічовай. Некалькі разоў выконвала рэгіянальныя песні (у тым ліку, беларускія) перад мікрафонамі Польскага радыё ў Вільні і Варшаве. У маі 1939 здала дыпломны экзамен.
У 1936—1937 пазіравала Людвіцы Нічовай для помніка «Русалка (Syrena)». Нічова апісвала Крагельскую як «высокую, добра складзеную, моцную дзяўчыну славянскай, а дакладней польскай, прыгажосці». Крысціна прыняла прапанову скульптара, але не абвясціла пра гэта сваім сябрам. Аднак твар Русалкі не яе, і скульптура пачала асацыявацца з Крагельскай толькі пасля вайны, калі Нічова раскрыла прозвішча ў інтэрв’ю. Аднак у сакавіку 1937 года Марыя Дамброўская запісала ў сваім дзённіку: «(…) мы ідзём у майстэрню пані Краскоўскай-Нічовай, каб паглядзець на помнік „Русалка“ (…) Для гэтага помніка пазіравала Крыся Крагельская, дачка ваяводы. Прыгожая, як русалка, і спявае, як русалка».
Другая сусветная вайна
У верасні 1939 года заспела ўваход савецкіх войскаў у Гродне, што пазней апісала ў вершах («Гродзенскія ўспаміны»), адтуль перабралася ў нацысцкую зону акупацыі. Напачатку засталася ў Варшаве, а затым працавала ў Дзяржаўным інстытуце сельскай гаспадаркі ў Пулавах. З снежня 1939 года актыўна ўдзельнічала ў падпольным руху ў Саюзе ўзброенай барацьбы. Служыла сувязной і кур’ерам для спецыяльных заданняў у Наваградчыне. Перавозіла зброю, праходзіла падрыхтоўку ў санітарнай службе, а ў 1943—1944 гадах працавала медсястрой у раённай бальніцы ў Влодаве. Як медсястра ездзіла ў партызанскія атрады і рыхтавала дзяўчат для санітарнай службы.
Варшаўскае паўстанне
З мая 1944 была ў Кракаве, а з сярэдзіны ліпеня 1944 зноў у Варшаве. Падчас Варшаўскага паўстання была прызначана медыкам у 1108-ы ўзвод (камандзір: другі лейтэнант Караль Урублеўскі, кодавае імя «Врон») у складзе 3-га эскадрону 1-й дывізіі «Елень» 7-га Люблінскага палка ўланаў Арміі Краёвай пад кодавай мянушкай «Данута». 1 жніўня падчас атакі ўзвода з боку вуліцы Польнай на будынак Дома друку па адрасе вуліца Маршалкоўская, 3/5 (у тым ліку рэдакцыя і друкарня «Новага кур’ера Варшаўскага»), ратуючы параненага калегу, яна атрымала тры кулі ў грудзі. Ёй зрабілі аперацыю ў паўстанцкім шпіталі па адрасе вуліца Польная, 34, але раніцай 2 жніўня памерла ад атрыманых ран.
Яе пахавалі ў садзе дома па адрасе вуліца Польна, 36. Пасля вайны яе цела было эксгумавана і перанесена на старыя могілкі ў Служаве. На надмагіллі быў выгравіраваны першы куплет яе песні «Гэй, хлопцы, штык на стрэльбу». Пасмяротна павышана да звання сяржанта ўзвода Арміі Краёвай і ўзнагароджана ордэнамі.
Remove ads
Этнаграфічны ўнёсак
Яе маці сябравала з Цэзарыі Бадуэн дэ Куртэнэ Эрэнкройц-Енджэевічовай, адной з ключавых постацей для развіцця навуковай этнаграфіі ў Вільні і Варшаве. Ужо ў дзяцінстве брала ўдзел у этнаграфічных экспедыцыях, якія ладзіла яе маці, дзе запісвалі народныя песні, збіралі прадметы побыту, якія перасылаліся ў музеі Вільні і Варшавы. Таму пераход да вывучэння этнаграфіі ў Варшаўскім універсітэце быў цалкам падрыхтаваны папярэднім досведам.
Падчас летняй практыкі збірала матэрыялы па тэме «Ткацтва і бондарства на Гуцульшчыне». Яе дыпломная праца называлася «Інтэрпрэтацыя палескай кашулі (сарочкі)». Тэрыторыяй яе этнаграфічных даследаванняў была вёска Мазуркі, размешчаная на рацэ Шчара, прытоку Нёмана (з 1875 года гэты маёнтак належаў сям’і Крагельскіх).
У сувязі з Вялікай сусветнай выставай 1937 года ў Парыжы, на якой павінны былі быць прадстаўлены лялькі і танцавальныя мадэлі з усяго свету, загадчыца кафедры польскай этнаграфіі Варшаўскага ўніверсітэта Ц. Бадуэн дэ Куртэнэ-Эрэнкройц-Енджэевічава вырашыла прадставіць польскія народныя танцы. Карпатлівая праца вялікага калектыву кафедры (якая ўключала палявыя даследаванні, капіраванне тканін, вышыўкі, металічныя ўпрыгожванні і г.д.) паклала пачатак стварэнню архіва польскага народнага танца. Крысціна Крагельская рыхтавала для гэтай выставы экспазіцыю пра беларускі танец «лянок».
Прымала ўдзел у радыёконкурсе па запісванні народных песень. Песні, якія яна запісала ў 1937 у Мазурках, Нядзведзіцы і Баранавічах, часткова захаваліся ў фондах Цэнтральнага фанаграфічнага архіва. Валодаючы прыгожым голасам і веданнем многіх польскіх, беларускіх і ўкраінскіх народных песень, яна выступала ў радыёперадачы «Уся Польшча спявае», ініцыяванай у 1935 годзе Б. Руткоўскім.
18 чэрвеня 1939 абараніла ў Варшаўскім універсітэце магістарскую працу на тэму «Абрадавы год ў вёсцы Мазуркі», якая атрымала высокую адзнаку[3].
Remove ads
Творчасць
Пісала вершы і песні з 1928 года. Сваю найбольш вядомую песню «Hej chłopcy, bagnet na broń» напісала ў студзені 1943 для салдат «Басты». Песня стала самай папулярнай салдацкай песняй польскага падполля і Варшаўскага паўстання. Тэкст быў упершыню апублікаваны ў падпольным часопісе 20 лістапада 1943, а пасля некалькі разоў перадрукоўваўся ў паўстанцкім друку і ў дзвюх падпольных анталогіях 1944 года.
Падчас акупацыі таксама былі вядомыя і спяваныя дзве яе ранейшыя песні (напісаныя ў 1941—1942 гг.): «Калыханка» і «Куявяк».
Пасля вайны выйшлі два зборнікі яе вершаў і песень: «Сумная рака» і «Вершы». Яе тэксты былі выкарыстаны Агай Зар’ян у альбоме «Прыгажосць памірае».
Узнагароды
- Крыж Доблесці — пасмяротна
- Залаты Крыж Заслугі з мячамі — пасмяротна
- Ваенны медаль — пасмяротна
- Крыж Арміі Краёвай — пасмяротна
Ушанаванне памяці
- У сакавіку 1984 імя Крысціны Крагельскай было прысвоена пачатковай школе № 212 у Варшаве .
- У 2007 кальцавая развязка ў варшаўскім раёне Урсынаў, размешчаная на скрыжаванні вуліцы Пласкавіцкай і праспекта Народнай адукацыі, атрымала імя Крысціны Крагельскай [4] .
- У 2022 ва Уладаве была адкрыта памятная дошка, прысвечаная Крысціне Крагельскай .
Знак гонару
Стала патронкай медаля, заснаванага і ўручанага Галоўнай радай Таварыства сяброў Варшавы. «Ганаровы знак Крысціны Крагельскай — у памяць пра Варшаўскае паўстанне» можа быць нададзены фізічнай або юрыдычнай асобае «за выратаванне ад забыцця гераізму салдат і мірных жыхароў падчас Варшаўскага паўстання 1944 года». Прызнаюцца розныя мерапрыемствы, накіраваныя на перадачу памяці пра паўстанне маладому пакаленню. Заяўкі на атрыманне значка могуць падаваць дзяржаўныя і іншыя ўстановы, галоўныя рады ветэранскіх аб’яднанняў, члены Таварыства сяброў Варшавы, рады грамадскіх арганізацый і навучальныя ўстановы.
Памятная дошка Крысціне Крагельскай на сцяне палаца Чартарыйскіх у Пулавах
Мемарыяльная дошка ў памяць пра Крысціну Крагельскую на вуліцы Ракавецкай, 57 у Варшаве, дзе яна жыла з 1936 па 1939 год.
Карта могілак на вуліцы Фоса з месцазнаходжаннем магілы Крысціны Крагельскай
Магіла Крысціны Крагельскай
.jpg)
.svg){kind=link}
Remove ads
Крыніцы
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads