Ксенафонт Антонавіч Гаворскі

Ідэльфонс, у праваслаўі Ксенафонт Антонавіч Гаворскі (1812, Навагрудскі павет Гродзенскай губерні — 17 (29) чэрвеня 1871, Вільня) — расійскі і беларускі археолаг, гісторык, выдавец^[3]. Член-карэспандэнт Імператарскага рускага археалагічнага таварыства.

Ксенафонт Антонавіч Гаворскі
Дата нараджэння	1812 ці 1811[1]
Месца нараджэння	Навагрудскі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя
Дата смерці	17 (29) чэрвеня 1871[1][2]
Месца смерці	Вільня, Віленскі павет, Віленская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Свята-Ефрасіннеўскія могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя
Род дзейнасці	журналіст, гісторык, археолаг, рэдактар, выдавец
Навуковая сфера	гісторыя[1], археалогія[1], журналістыка[1] і выдавецкая справа[1]
Месца працы	Полацкая духоўная семінарыя Вестник Западной России
Альма-матар	Санкт-Пецярбургская духоўная акадэмія (1835) Жыровіцкае духоўнае вучылішча[d] (1830)

Біяграфія

Паходзіў з сям’і ўніяцкага святара.

У 1830 годзе скончыў Жыровіцкую (Літоўскую) духоўную семінарыю. Адпраўлены ўніяцкім мітрапалітам Іосіфам Сямашкам на навучанне ў Санкт-Пецярбургскі ўніверсітэт, пасля ў 1831 годзе паступіў у Санкт-Пецярбургскую духоўную акадэмію, скончыў яе ў 1835 годзе са ступенню кандыдата^[4].

Пасля навучання вярнуўся ў Беларусь. У 1836 годзе ажаніўся са шляхцянкай-каталічкай Юдытай Францішкаўнай Рыдзеўскай^[5].

Каля 25 гадоў выкладаў у Полацкай духоўнай семінарыі сусветную і царкоўную гісторыю, яўрэйскую мову, кананічнае права і іншыя дысцыпліны^[6]. Горача падтрымліваў намеры скасавання ўніяцтва, у 1837 годзе даў пісьмовае абавязальніцтва далучыцца да праваслаўнай царквы. Пры пераходзе ў праваслаўе атрымаў імя Ксенафонт.

На пачатку педагагічнай кар’еры Гаворскага, былы пратэктар Сямашка ў сваіх нататках за 29 траўня 1837 года ахарактаразаваў яго: «Гаворскі выкладае царкоўнае красамоўства, біблейскія старажытнасці і яўрэйскую мову, з дастаткова пасрэднымі поспехамі — ён яшчэ слабы». У сваім дакладзе ў Сінод у 1860 годзе Сямашка таксама пісаў пра Гаворскага — «чалавек даволі пасрэдны»^[7].

З 1862 года жыў у Кіеве, з 1864 — у Вільні.

Пахаваны ў Вільні на Еўфрасіннеўскіх могілках.

Навуковая дзейнасць

Ксенафонт Гаворскі — адзін з піянераў археалагічных даследаванняў на тэрыторыі Беларусі. У пачатку 50-х гадоў XIX стагоддзя ён займаўся археалагічнымі раскопкамі курганоў у наваколлях Полацка^[3] (Шпакоўшчына, Рудня, Балотаўка), на Ушаччыне каля мястэчка Селішча, па берагах р. Дрысы і ў іншых месцах. Па выніках раскопак быў апублікаваны шэраг артыкулаў. Першым^[3] у Беларусі падрабязна апісаў структуру курганных насыпаў, вызначыў час іх узнікнення, акцэнтаваў увагу на вывучэнні раўкоў. Надрукаваў апісанне археалагічных помнікаў наваколляў Полацка і народныя паданні пра іх.

Вёў рэгулярную перапіску з Імператарскім археалагічным таварыствам, пасылаў туды знаходкі. 20 сакавіка 1852 года К. А. Гаворскі быў абраны членам-карэспандэнтам Імператарскага рускага археалагічнага таварыства. Даследчык выяўляў і публікаваў актавыя матэрыялы, звязаныя з беларускай гісторыяй. Ім напісана праца «Историко-статистическое описание Полоцкой епархии» (1853), якая не была апублікавана^[8].

К. А. Гаворскі займаўся таксама даследаваннем царкоўнай гісторыі Беларусі. Аўтар прац на гэту тэму. Апублікаваў шмат важных дакументаў па гісторыі Беларусі, арыгіналы якіх пазней загінулі^[3]. Даследаваў гісторыю праваслаўных храмаў.

Выдавецкая дзейнасць

У грамадскай і навуковай дзейнасці стаяў на рэакцыйных пазіцыях, усхваляў палітыку царызму ў Паўночна-Заходнім краі. Адзін з пачынальнікаў заходнерусізму.

У 1857—1858 — рэдактар неафіцыйнай часткі «Витебских губернских ведомостей»^[3], дзе таксама друкаваліся яго даследаванні па гісторыі і выяўленыя ім актавыя матэрыялы.

Потым Ксенафонт Антонавіч перасяліўся ў Кіеў, дзе 1 ліпеня 1862 года пачаў выдаваць часопіс «Вестник Юго-Западной и Западной России  (руск.)». У часопісе адстойваліся дзяржаўныя ідэі, падтрымлівалася дзяржаўная палітыка. Самая вялікая ўвага надавалася барацьбе з паланізацыяй і каталіцкім празелітызмам у заходне-рускіх абласцях.

Пасля пераезду ў Вільню стаў заснавальнікам і рэдактарам часопіса «Вестник Западной России», які працягваў традыцыі папярэдняга выдання: асуджаў Паўстанне 1863—1864 гадоў і ўхваляў палітыку М. М. Мураўёва^[3].

Грамадска-палітычныя погляды

Вакол часопіса «Вестник Западной России» склалася супольнасць навукоўцаў, журналістаў і пісьменнікаў, заклапочаных праблемай захавання цэласнасці рускага народа і супрацьстаяння паланізацыі і сепаратызму. Пасля гэта грамадска-палітычная плынь была названа «заходнерусізмам».

К. А. Гаворскі прасочваў польскі ўплыў і ў дзейнасці ўкраінафілаў, якія прапагандавалі стварэнне асобнай ад рускай літаратурнай украінскай мовы. У лісце галіцка-рускаму  (руск.) дзеячу Якаву Галавацкаму ён пісаў: «У нас у Кіеве толькі цяпер не больш за пяць упартых хахламанаў з прыродных маларосаў, а то (іншыя) усё палякі, больш за ўсіх завіхаліся аб распаўсюдзе маларасійскіх кніжонак. Яны самі, пераапрануўшыся ў скруткі, швэндаліся па вёсках і раскідвалі гэтыя кніжонкі; дакладна пранырлівы лях пачуў у гэтай справе для сябе пажыву, калі адважыўся на такія подзвігі».