Кішынёў

Кішынёў (рум.: Chişinău [kiʃiˈnəw]) — сталіца і самы буйны горад Малдовы, на рацэ Бык (прыток Днястра). Цэнтр чыгунак і аўтадарог, міжнародны аэрапорт. Насельніцтва складае 780 000 жыхароў (2008).

Кішынёў рум.: Chişinău Герб[d] Сцяг[d] Краіна  Малдова Каардынаты 47°00′20″ пн. ш. 28°51′27″ у. д.HGЯO Генеральны прымар муніцыпія Андрэй Нэстасе Заснаваны 1436[1] Першая згадка 1436 Плошча 120 км² Вышыня цэнтра 85 м Водныя аб’екты Рака Бык Насельніцтва ▲ 664,7 тыс.[2] чалавек (2011) Шчыльнасць 5539,2 чал./км² Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код +373 22 xxxxxx Паштовыя індэксы MD-20xx Афіцыйны сайт chisinau.md (рум.)(руск.)(англ.) Кішынёў на карце Малдовы

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Упершыню згадваецца як сяло ў даравальнай грамаце маладаўскага гаспадара Стэфана III Вялікага баярыну Вайкулу (1466). Быў вотчынай баяр, з 1641 года — Яскага манастыра. Горад з 1712 года. З пачатку 16 стагоддзя да 1812 года пад уладай Турцыі. Неаднаразова разбураны (у канцы 17 стагоддзя татарамі, у 1739, 1787, 1791 туркамі). У Руска-турэцкую вайну 1735-39 тут адбылося антытурэцкае паўстанне. На мяжы 18-19 стагоддзяў у Кішынёве 22 гарбарныя, 18 свечачных, 5 гарбарных майстэрняў. З 1812 года ў складзе Расійскай імперыі, з 1818 года цэнтр Бесарабскай вобласці (з 1873 года губерні). У 1820-23 гадах у Кішынёве адбываў ссылку А.С.Пушкін. У пачатку 19 стагоддзя Кішынёў — адзін з цэнтраў па падрыхтоўцы антытурэцкага паўстання на Балканах пад кіраўніцтвам А.Іпсіланці. У 1833 годзе адкрыта гімназія і друкарня. Развіццю прамясловасці (у 1903 годзе каля 60 прадпрыемстваў) садзейнічала будаўніцтва чыгункі.

У горадзе ў 1874—1917 гг. жыў і працаваў беларускі этнограф, пушкініст А. Н. Шыманоўскі.

У студзені 1918 года Кішынёў у складзе Румыніі. З 1940 года ў складзе СССР, сталіца Малдаўскай ССР. У Другую Сусветную вайну (ліпень 1941-жнівень 1944) акупаваны нямецка-фашысцкімі войскамі. З 1991 года сталіца незалежнай Рэспублікі Малдова.

Насельніцтва

Год Колькасць 1812 7 000 [3] 1818 10 966 [3] 1835 34 079 [3] 1847 43 965 [3] 1851 58 849 Год Колькасць 1865 94 047 1897 108 483 [4] 1920 121 000 1930 114 896 [4] 1950 134 000 Год Колькасць 1963 253 500 1980 519 200 1991 676 700 2004 589 446 [5] 2014 532 513 [6] Год Колькасць 2017 685 900 [7] 2019 639 000 [8] 2024 567 038 [9]

Архітэктура

Кішынёў падзяляецца на Ніжні горад з сярэднявечнай планіроўкай і Верхні горад з рэгулярнай планіроўкай. Сярод помнікаў: Царква Раства Маці Божай (Мазаракіеўская, 18 стагоддзе), кафедральны сабор (1830-35, архітэктар А.І.Мельнікаў), трыумфальная арка.

У 1918-40 гг. Кішынёў забудоўваўся невялікімі асабнякамі з цэглы і вапняку. У 2-ю Сусветную вайну моцна пашкоджаны. Паводле генплана 1947 года (кіраўнік А.Шчусеў) рэканструяваны цэнтр горада, пракладзены праспекты, узведзены адміністрацыйныя будынкі, забудавана Прывакзальная плошча. У 1955-80 гг. створаны добраўпарадкаваныя жылыя раёны (Рышканаўка, Батаніка, Баюканы).

Прамысловасць

Машынабудаванне, харчасмакавая (вінаробныя, пладоваагароднінакансервавая), дрэваапрацоўчая, лёгкая (гарбарна-абутковая, трыкатажная).

Адукацыя

• Дзяржаўны аграрны ўніверсітэт Малдовы
• Дзяржаўны ўніверсітэт Малдовы
• Кішынёўскі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Іона Крангэ
• Тэхнічны ўніверсітэт Малдовы
• Акадэмія эканамічнай адукацыі Малдовы

Тэатры і музеі

• Нацыянальны тэатр оперы і балета Рэспублікі Малдова
• Нацыянальны музей гісторыі Малдовы
• Нацыянальны музей выяўленчага мастацтва Рэспублікі Малдова
• Дом-музей А.Пушкіна

Транспарт

Дзейнічае міжнародны аэрапорт Кішынёў, чыгуначны вакзал і 3 аўтавакзалы (Цэнтральны, Паўночны і Паўднёвы). Грамадскі транспарт прадстаўлены тралейбусамі, аўтобусамі і маршрутным таксі.

Гарады-пабрацімы

Станам на 2013 год, у Кішынёва маецца 16 гарадоў-пабрацімаў^[10][11]:

• Грэнобль, Францыя (1977)
• Рэджа-нель-Эмілія, Італія (1989)
• Мангейм, Германія (1989)
• Сакрамента, ЗША (1990)
• Адэса, Украіна (1994)
• Бухарэст, Румынія (1999)
• Кіеў, Украіна (1999)
• Ерэван, Арменія (2000)
• Мінск, Беларусь (2000)
• Тэль-Авіў, Ізраіль (2000)
• Анкара, Турцыя (2004)
• Ясы, Румынія (2008)
• Тбілісі, Грузія (2011)
• Алба-Юлія, Румынія (2011)
• Ашдод, Ізраіль (2013)^[12]
• Чарнаўцы, Украіна (2014)^[13]

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Кішынёва

• Віярэл Антонавіч Балаган
• Іван Іванавіч Бодзюл
• Дойна Алдзя-Тэадоравіч
• Іён Алдзя-Тэадоравіч
• Майсей Эмануілавіч Кашук (1899—1961) — урач-афтальмолаг, доктар медыцынскіх навук.

Гл. таксама

• Cronograf
• Алея Класікаў
• Бюст Францыска Скарыны (2018)
• Харлампіеўская царква