Ясы

Ясы (рум.: Iaşi)  — горад на паўночным усходзе Румыніі. Адміністрацыйны цэнтр аднайменнага жудзецу, былая сталіца Малдаўскага княства, цэнтр Заходняй Малдовы. Другі па велічыні горад у краіне пасля Бухарэста, насельніцтва 362 142 чалавекі (2016).

Горад Ясы Iaşi Сцяг Герб[d] Краіна  Румынія Каардынаты 47°09′44″ пн. ш. 27°35′20″ у. д.HGЯO Кіраўнік Міхай Кірыка[d][1] Заснаваны XIII стагоддзе Першая згадка 1408 Плошча 93,9 км² Вышыня цэнтра 200 м Насельніцтва 290 422 чалавек (2011) Шчыльнасць 3417 чал./км² Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Тэлефонны код +40 x32 Паштовы індэкс 700xxx Аўтамабільны код IS Афіцыйны сайт primaria-iasi.ro (рум.)(англ.) Ясы на карце Румыніі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ясы часам называюць «калыскай румынскай культуры»^[2].

Гісторыя

Да 1862 года Ясы былі сталіцай Малдаўскага княства. З аб’яднаннем Малдавіі і Валахіі, у 1859—1862 гадах у Ясах знаходзіўся адзін з двух урадаў Румыніі.

У 1916—1918 гадах у Ясах знаходзіўся ўрад Румыніі, які падтрымліваў саюзныя адносіны з Антантай (Бухарэст быў акупаваны аўстрыйскімі войскамі).

Яўрэі складалі значную частку, а перыядычна і большасць насельніцтва, пачынаючы з XVIII стагоддзя. У Ясах паўстаў першы яўрэйскі тэатр, які граў на ідыш. Падчас Другой сусветнай вайны большая частка яўрэйскага насельніцтва была дэпартавана ў Трансністрыю; большасць тых, хто выжыў рэпатрыявалася ў Ізраіль у пасляваенныя гады. З 127 сінагог засталася толькі адна.

У наш час горад сумнавядомы вялікай колькасцю злодзеяў-кішэннікаў^[3], у сувязі з чым горад таксама называюць «школай кішэннікаў»^[4].

Насельніцтва

Год Колькасць 1859 65 745 1912 75 229 1930 102 872 Год Колькасць 1948 96 075 1956 112 977 1966 161 023 Год Колькасць 1977 265 002 1992 344 425 2002 320 888 Год Колькасць 2011 290 422 [5] 2021 271 692 [6]

Гарады-пабрацімы

•  Forano^[d], Італія
•  Francavilla al Mare^[d], Італія
•  Morlupo^[d], Італія
•  Peristeri^[d], Грэцыя
•  Іерыхон, Дзяржава Палесціна (16 ліпеня 2003)^[7][8]
•  Іліўпалі^[d], Грэцыя
•  Ірбід, Іарданія
•  Ісфахан, Іран
•  Асьют, Егіпет
•  Атэнс, ЗША (2001)^[9]
•  Бэлць, Малдова (2023)
•  Вяліка-Тырнава, Балгарыя (8 снежня 2006)
•  Вяліка-Тырнава (абшчына), Балгарыя (8 снежня 2006)
•  Вільнёў-д’Аск^[d], Францыя
•  Вінніца, Украіна
•  Казані, Грэцыя
•  Квебек, Канада
•  Кішынёў, Малдова
•  Мантэрэй, Мексіка (5 кастрычніка 1993)^[8][10]
•  Наццана, Італія
•  Нетанія, Ізраіль (20 верасня 2005)^[8][11]
•  Падуя, Італія (1995)^[12]
•  Пуацье, Францыя
•  Сант'Арэстэ, Італія
•  Сіянь, Кітай
•  Тарыта-Тыберына, Італія
•  Унгень, Малдова (2016)
•  Філачана, Італія
•  Хынчэшць, Малдова (2023)
•  Чарнаўцы, Украіна (14 кастрычніка 2012)^[13]
•  Эйндхавен, Нідэрланды

Славутасці

• Палац культуры, пабудаваны ў неагатычным стылі
• Сабор Святой Параскевы (Сабор Мітрапалітаў)
• Манастыр Трох Свяціцеляў
• Манастыр Чэтэцуя
• Манастыр Галата
• Армянская царква
• Вялікая сінагога
• Парк Копаў

Вядомыя асобы

• Лючыя Стурдза-Буландра (1873—1961) — румынская актрыса і тэатральны дзеяч^[14].

Галерэя

• 
  Палац культуры
• 
  Манастыр Галата
• 
  Манастыр Трох Свяціцеляў
• 
  Вялікая сінагога

Зноскі

1. Rezultatele alegerilor locale din 2016 — Central Electoral Bureau.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23725837'></a>
2. Baedeker Reiseführer Rumänien. 2015, S. 289. (ням.)
3. Diebesbanden in Berlin. Der große Klau. Архівавана 11 ліпеня 2016. (ням.)
4. Wie Banden aus Rumänien europaweit auf Raubzug gehen. Die Mafia der Taschendiebe. Архівавана 26 жніўня 2016. (ням.)
5. Populaţia stabilă pe judeţe, municipii, oraşe şi localităti componenete la RPL_2011 — INS. Праверана 4 лютага 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q6973708'></a>
6. 2021 Romanian census — National Institute of Statistics.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q106566382'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q6973708'></a>
7. http://www.jericho-city.ps/page.php?id=W7XvSs6VB8a70374A0k7E2P8tU4
8. http://www.primaria-iasi.ro/portal-primaria-municipiului-iasi/orase-infratite/1119/relatii-internationale
9. https://georgia.org/sister-cities-international-alliances
10. https://portales.sre.gob.mx/coordinacionpolitica/images/stories/documentos_gobiernos/rai/nle/nl25.pdf
11. https://v2.netanya.muni.il/Eng/?CategoryID=1779&ArticleID=1496
12. http://www.comune.padova.it/informazione/iasi-romania
13. http://chernivtsy.eu/portal/yassi
14. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 224. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).