Латышы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Латышы (значэнні).

Латышы́ (лат.: latvieši) — балцкі народ, складае 62,1 % насельніцтва Латвіі (1,284 млн чалавек, згодна з перапісам 2011 года).

Латышы (latvieši)
Агульная колькасць	1 423 тыс.
Рэгіёны пражывання	Латвія — 1 323 713  Вялікабрытанія — 124 000 (2020)[1][2]  ЗША — 91 096  Расія — 18 979  Літва — 2 300  Беларусь — 1 549
Мова	латышская
Рэлігія	хрысціянства
Блізкія этнічныя групы	літоўцы

Асноўная мова — латышская балтыйскай групы індаеўрапейскай сям’і. Вернікі латышы — пераважна лютэране, ёсць таксама каталікі і праваслаўныя. Агульная колькасць — 1 423 000 чал.^[3]

Паходзяць ад латгалаў — старажытнабалцкай народнасці (адкуль і саманазва — латвіешы), а таксама іншых балцкіх плямён (куршаў, селаў, земгалаў).

З XIII стагоддзя латышы знаходзіліся пад нямецкім валадарствам, затым пад шведскім, а з 1795 года латышскія землі сталі часткай Расійскай імперыі. Латышская народнасць склалася к XVII стагоддзю; пратэстантызм распаўсюдзіўся ў XVI стагоддзі (не прыжыўся ён толькі ў Латгаліі).

Назва

Назва латышоў паходзіць ад назвы балцкага племені латгалаў, якое жыло на ўсходзе сучаснай Латвіі. Латгальская назва ў пісаных крыніцах XI—XIII ст. фігуруе яе летьгола, Lethigalli, Лотыгола. Другая аснова ад агульнабалцкага *galas «канец, край» (> мясціна, край, зямля).

Першая аснова гідранімічнага паходжання, ад напэўна не ідэнтыфікаванай ракі з назвай тыпу *Lata / *Leta, якую параўноўваюць з літоўскімі гідронімамі Latava, Latuva, Lat-upis (рэкі), Lat-ežeris (возера), латышскімі (у задзвінскім Відзэмэ) Late, Lat-upe. Далей да індаеўрапейскага *lat- «цячы»^[4]. Той жа корань у назве ракі Лотва.

Назвы многіх рэгіёнаў, утвораныя ад назваў балцкіх плямёнаў, звязаныя менавіта з гідронімамі, якія найчасцей таксама не захаваліся і не ідэнтыфікуюцца. Назвы Галіндыя, Натангія (прускія землі), Яцвязь, Судовія (зямля роднасных яцвягам судоваў)^[5], Селія^[6], Нальшаны, верагодна і Літва, звязваюцца з гідронімамі з асновамі Gal-ind-, Nat-ang-, Jat-(а)v-, Sūd-(а)v-, Sel-, Nal-š-, Liet-(u)v-^[7]. Мяркуецца, што на адпаведных рэчках маглі знаходзіцца сакральна-рэлігійныя цэнтры пэўнага рэгіёна (племені).

Знакамітыя латышы

• Улдзіс Браунс
• Лайма Вайкуле
• Крыш’яніс Валдэмарс
• Івар Калныньш
• Андрыс Ліепа
• Ілзэ Марысаўна Ліепа
• Марыс Ліепа
• Ліліта Арвідаўна Озаліня
• Раймандс Паўлс
• Андрэйс Пумпурс
• Вільгельмс Пурвіціс
• Яніс Стрэйч
• Яніс Чакстэ