Марыя Канстанцінаўна Башкірцава

Марыя Канстанцінаўна Башкірцава (укр.: Марі́я Костянти́нівна Башки́рцева, фр.: Marie Bashkirtseff; 11 (23) лістапада 1860^[1] ці 12 (24) лістапада 1858, Гаўронцы, Палтаўская губерня — 31 кастрычніка 1884(1884-10-31)^[2], Парыж^[3]) — украінская і французская мастачка, майстар жанравага жывапісу; скульптар і пісьменніца: біёграф, аўтар знакамітага «Дзённіка».

Царква Раства Іаана Прадцечы, дзе хрысцілася Марыя.

Бацька Башкірцавай, Канстанцін Паўлавіч.

Марыя Башкірцава ў народным строі.

Дом Башкірцавых у Гаўронцах.

Марыя Башкірцава ў народным строі.

Маўзалей, дзе пахавана Марыя і некаторыя яе сваякоў, на могілках Пасі.

Марыя Канстанцінаўна Башкірцава
руск.: Мария Константиновна Башкирцева
Дата нараджэння	11 (23) лістапада 1860[1] ці 12 (24) лістапада 1858
Месца нараджэння	Гаўронцы, Дзіканьская воласць[d], Палтаўскі павет[d], Палтаўская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	31 кастрычніка 1884(1884-10-31)[2]
Месца смерці	Парыж, Парыж[d], рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя[3]
Месца пахавання	могілкі Пасі[d]
Грамадзянства	Расійская імперыя  Францыя
Бацька	Konstantin Pavlovich Bashkirtsev[d]
Род дзейнасці	мастачка, скульптарка, аўтар дзённіка, пісьменніца, біёграф, артыстка
Жанр	партрэт
Вучоба	Акадэмія Жуліяна
Мастацкі кірунак	рэалізм
Уплыў	Tony Robert-Fleury[d]
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Нарадзілася ва ўкраінскай вёсцы Гаўроніцы цяпер Палтаўскага раёна, Палтаўская вобласці Украіны.

Бацька, Канстанцін Башкірцаў, — сын генерала Паўла Рыгоравіча Башкірцава, удзельніка вайны 1812 года, быў буйным землеўладальнікам і ўзначальваў дваранства Палтаўскай губерні. Маці, Марыя Бабаніна, харкаўчанка, Дачка палкоўніка — арыстакрата, бібліяфіла, англамана і знатака мастацтваў.^[4]

Дзяцінства прайшло ў вёсцы Чэрнякіўка, цяпер Палтаўскага раёна, Палтаўскай вобласці, названай у гонар уладальніка вёскі палкоўніка Чарняка. Штогод у Чарнякіўцы праводзіцца абласное мастацкае свята «Марыіна даліна» у гонар Башкірцавай. У памяшканні школы адкрыты музей.

У 1870 годзе сям’я з’ехала за мяжу.

Вучылася жывапісу ў парыжскай Акадэміі Жуліяна.

З-за тагачаснага палітычнага рэжыму Башкірцава так і не змагла вярнуцца ва Украіну, хоць заўсёды да гэтага імкнулася.

Хварэла на сухоты, памерла ва ўзросце 25 гадоў. Пахавана ў Парыжы.

Кар’ера

Украінка па паходжанні, яна стала выбітнай фігурай перш за ўсё французскага мастацтва^[5].

Як мастачка фармавалася пад уплывам творчасці жывапісца Жуля Басцьен-Лепажа. Талент Башкірцавай заўважылі адразу. Яе працы заваёўвалі шматлікія медалі і прызы на выставах, у захапленні ад яе былі французскія газеты і часопісы. Творчасць Башкірцавай высока шанавалі Анатоль Франс і Эміль Заля. У 1879 годзе на конкурсе творчых работ ганаравана залатога медаля.

З’яўляецца майстрыняй жанравага жывапісу. Вядомыя карціны: «За кнігай», «Маладая жанчына з букетам бэзу», «У майстэрні Жульена», «Сустрэча», серыі аўтапартрэтаў. Свет карцін Башкірцавай — гэта свет парыжскага прыгарада, свет служанак, работніц, бяздомных дзяцей і школьнікаў.

Пасля смерці мастачкі некаторыя яе працы закупілі музеі, такія як Люксембургскі, частка работ засталася ў Луўры. Сёння арыгіналы карцін Башкірцавай з’яўляюцца рэдкасцю: большая іх частка знікла падчас Другой сусветнай вайны.

Акрамя візуальнага мастацтва, Башкірцава з’яўляецца аўтарам гучна вядомага еўрапейскай аўдыторыі «Дзённіка» (1873—1884). Так, напрыклад, Жульет Бінош захаплялася творам і марыла сыграць Башкірцаву ў пачатку акцёрскай кар’еры.

Дзённік

Пачала пісаць дзённік прыкладна з 13 гадоў на французскай мове. Яго апісваюць як «дзіўна сучасны псіхалагічны аўтапартрэт маладога адоранага розуму ў працэсе развіцця». Дзённік таксама змяшчае амаль навелістычнае Апісанне еўрапейскай буржуазіі канца дзевятнаццатага стагоддзя. Скразной тэмай у дзённіку з’яўляецца глыбокае жаданне дасягнуць славы, якое ўзмацняецца ўсё большай асцярогай таго, што перабежныя хваробы Башкірцавай могуць апынуцца на сухоты. У канцы жыцця, успамінаючы сваю сямейную гісторыю, яна піша: «Калі я не памру маладой, я спадзяюся жыць як вялікі мастак; але калі я памру маладой, я маю намер апублікаваць свой дзённік, які не можа быць нецікавым»^[6].

Дзённік, упершыню апублікаваны ў 1887 годзе, быў другім выдадзеным у Францыі дзённікам жанчыны. Публікацыя імгненна дамаглася поспеху, не ў апошнюю чаргу таму, што яе касмапалітычны канфесійны стыль быў прыкметным адыходам ад сузіральных містычных дзённікаў пісьменніцы Эжэн дэ Герэн, апублікаваных у 1862 годзе^[7].

На старонках твора раскрытая глыбіня размовы з сабой чалавека, які хоча не страціць ні хвіліны жыцця. Апавяданне адкрытае і шчырае, не адмаўляючыся ад жадання быць апублікаваным.

Дзённік Башкірцавай цікавы ўжо з першых радкоў, у ім раскрыты ўнутраны свет чалавека: дыялогі паміж добрым і злым бакамі, глыбіню любові.

Выбраныя творы

У мастацкай студыі Жульена, Дняпроўскі мастацкі музей.

Аўтапартрэт, 1880 год, прыватная калекцыя.

• Аўтапартрэт, 1880 год
• У мастацкай майстэрні Жульена (жанчыны-мастачкі), 1881 год
• Маладая жанчына, 1881 год
• Маладая дзяўчына з кветкамі бэзу, 1881 год
• Парасон ад дажджу, 1883 год
• Дзіцячая ўсмешка, 1883 год
• Усмешка дзяўчыны, 1883 год
• Восень, 1883 год
• Вясна, 1884 год
• Мария Башкирцева, «Дневник», М, изд. «Захаров», 2003, 688 с.

Спадчына

Маёнтак Башкірцава быў прададзены ў 1900 годзе графу С. Д. Шарамецьеву.

У 1917—1919 гадах маёнтак разбураны, а за гады Другой сусветнай ад яго не засталося і следу. На час вайны ў Гаўронцах карцін Башкірцавай не было.

У 1908 годзе маці Башкірцавай перадала ў музею Аляксандра III вялікую калекцыю яе прац (141 працу, сярод якіх: малюнкі, эскізы, палотны, пастэль, скульптурныя эцюды).

У 1930 годзе з Рускага музея ў Ленінградзе перададзена ў Днепрапятроўскі музей дзве карціны Башкірцавай, а ў 1932 годзе па запыце Наркамасветы УССР Рускі музей перадаў Украіне 127 прац Башкірцавай. У Рускім музеі засталося 8 жывапісных палотнаў і 13 малюнкаў.

Падчас эвакуацыі Харкаўскай карціннай галерэі бясследна зніклі 66 палотнаў Башкірцавай. Сёння ў музеях Украіны ёсць толькі тры яе карціны: у музеі Харкава, Днепрапятроўска і Сумы.

У 1980 х у Расійскай Нацыянальнай бібліятэцы выявілі арыгінальны тэкст дзённіка, які раней лічылі згубленым. У ходзе яго вывучэння выявілі, што большая частка дзённіка Башкірцавай невядомая публіцы, а ўжо апублікаваная частка змяшчае шэраг лакун і відавочных скажэнняў (у тым ліку і год нараджэння мастачкі), унесеных сям’ёй, якая не жадала разгалашэння сямейных таямніц.

Сёння^[8] ідзе публікацыя поўнага тэксту дзённіка на французскай мове. У 2012 зроблены англійскі пераклад (першая частка пад назвай «I Am the Most Interesting Book of All», другая частка — «Lust for Glory»)^[9]. Поўнае выданне па-новаму раскрывае асобу Башкірцавай, а таксама асвятляе жыццё эпохі.

Арыгінальныя працы Башкірцавай у цяперашні час з’яўляюцца рэдкасцю з прычыны таго, што вялікая іх частка загінула падчас Другой сусветнай вайны.

Украінскі літаратуразнаўца Міхаіл Слабашпіцкі выдаў раман «Марыя Башкірцава», перакладзены на рускую і французскую мовы.

Вялікае даследаванне асобы Башкирцевой зрабіў пісьменнік Аляксандр Аляксандраў. Вынікам яго працы стала кніга «Сапраўднае жыццё мадэмуазель Башкірцавай».

Аповесць «Праменад з мадэмуазель Мары» пасля падарожжа ў Ніцу, дзе Башкірцава наведвала ўрокі жывапісу і пачала весці дзённік, напісаў пісьменнік Аляксандр Балабко. Ён таксама аўтар п’есы на два дзеянні «Сон Марыі Башкірцавай».

Карцінная галерэя імя М. К. Башкірцавай у Дзіканьцы.

Памятны знак у гонар Марыі Башкірцавай у Гаўронцах: «Карціны яе належаць свету, а сэрца — зямляк».

Памяць

Пасмяротная выстава карцін Башкірцавай адбылася ў Парыжы (1885).

Творы захоўваюцца ў музеях Францыі, Нідэрландах, ЗША, РФ і Украіны.

У Люксембургскім палацы ў Парыжы каля сімвалічнай скульптуры «Неўміручасць», дзе высечаныя імёны выбітных французскіх дзеячаў, ёсць імя Марыі Башкірцавай.

У Ніцы ў Музеі выяўленчага мастацтва ёсць зала Башкірцавай.

У вёсцы Чэрнякіўка створаны музей Башкірцавай і названая паляна Марыінай далінай, дзе штогод на Дзень моладзі праводзяць масавыя гулянні з выставамі мастацкіх твораў.

Карцінная галерэя ў Дзіканьцы носіць імя М. К. Башкірцавай.

У Сумах існуе завулак Марыі Башкірцавай^[10].

На Венеры названы кратэр у гонар Башкірцавай.

• 2008 — Марыя Башкірцава, знічка / Marie Barskhirtseff, l’étoile filante - п’еса Жан-П’ера Гено, пастаноўка Салі Мікалеф. Гуляе Марыю Сесіль Кассель.

Зноскі

1. Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199'></a>
2. abART Праверана 1 красавіка 2021.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107456632'></a>
3. Deutsche Nationalbibliothek Record #118653350 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 31 снежня 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578'></a>
4. Олена Чекан: Дівчисько і смерть// Український тиждень № 3 (116) від 22 січня 2010 Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 26 чэрвеня 2014. Праверана 30 сакавіка 2023.
5. 10 маловідомих українських художників зі світовими іменами, які нам варто знати http://vsviti.com.ua/ukraine/41519 Архівавана 7 березня 2016.
6. Hartman, Kabi (1999-01). Ideology, Identification and the Construction of the Feminine. The Translator. pp. 61–82. Праверана 2019-10-05. {{cite news}}: Праверце значэнне даты ў: |date= (даведка)
7. Raoul, Valerie (2011). Personal Effects: Reading the Journal of Marie Bashkirtseff (review). Biography. pp. 343–346. Праверана 2019-10-05.
8. 2011 року
9. Щоденник Марії Башкирцевої на англійській мові (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 19 липня 2021. Праверана 24 березня 2018.
10. Архівована копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 13 січня 2021. Праверана 1 червня 2022.