Норберт Вінер

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Вінер.

Норберт Вінер (англ.: Norbert Wiener; 26 лістапада 1894, Калумбія, штат Місуры, ЗША — 18 сакавіка 1964, Стакгольм, Швецыя) — амерыканскі навуковец, выдатны матэматык і філосаф, заснавальнік кібернетыкі і тэорыі штучнага інтэлекту.

Норберт Вінер
англ.: Norbert Wiener
Дата нараджэння	26 лістапада 1894(1894-11-26)[1][2][…]
Месца нараджэння	Калумбія, Місуры, ЗША[3]
Дата смерці	18 сакавіка 1964(1964-03-18)[1][2][…] (69 гадоў)
Месца смерці	Стакгольм, Стакгольм[d], Стакгольмскае обер-губернатарства[d], Швецыя
Месца пахавання	Vittum Hill Cemetery[d][4]
Грамадзянства	ЗША[5]
Бацька	Leo Wiener[d]
Жонка	Margaret Engemann[d]
Род дзейнасці	матэматык, аўтабіёграф, выкладчык універсітэта, псіхолаг, спецыяліст у галіне інфарматыкі, заснавальнік, навуковец
Навуковая сфера	матэматыка, кібернетыка, інфарматыка[d][6], прыкладная матэматыка[6], тэорыя імавернасцей[6], выпадковы працэс[d][6] і філасофія[6]
Месца працы	Масачусецкі тэхналагічны інстытут[7] Aberdeen Proving Ground[d][7]
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Гарвардскі ўніверсітэт (1910)[7] Карнельскі ўніверсітэт (1911)[7] Універсітэт Тафтса (1909)[7] Peabody School[d] (1903)[7] Ayer High School[d] (1906)[7] Гарвардскі ўніверсітэт (1913)[7] Кембрыджскі ўніверсітэт (1914)[7] Гётынгенскі ўніверсітэт (1915)[7] Tufts University School of Engineering[d]
Навуковы кіраўнік	Карл Шміт Джасая Ройс
Вядомыя вучні	Амар Боўз Шікаа Ікехара Норман Левінсан
Вядомы як	заснавальнік кібернетыкі
Член у	Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук[8] Нацыянальная акадэмія навук ЗША
Прэміі	Нацыянальная кніжная прэмія[d] (1965)
Узнагароды	грант Гугенхайма (1926) Гібсаўская лекцыя[d] (1949) прэмія імя Бохера[d] (1933) ганаровы доктар Нацыянальнага аўтаномнага ўніверсітэта Мексікі[d] (1951)
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Норберт Вінер нарадзіўся ў яўрэйскай сям'і. Яго бацька, Леа Вінер (1862—1939), нарадзіўся ў Беластоку^[9] колішняй Расійскай імперыі, вучыўся ў Мінскай, а пасля ў Варшаўскай гімназіі, паступіў у Берлінскі тэхналагічны інстытут, пасля заканчэння другога курса пераехаў у ЗША, дзе ў выніку стаў прафесарам на кафедры славянскіх моў і літаратуры ў Гарвардскім універсітэце. Бацькі маці, Берты Кан, былі выхадцамі з Германіі.

К 14 гадам Норберт Вінер вывучыў вышэйшую матэматыку, у 18 гадоў стаў доктарам філасофіі Гарвардскага ўніверсітэта. Ранняе развіццё Вінера адлюстравана ў яго кнізе «Я вундэркінд» (1953). З 1919 выкладчык, з 1932 прафесар Масачусецкага тэхналагічнага інстытута. Займаўся матэматычнай логікай і тэарэтычнай фізікай. Як матэматык стаў вядомы ў 20-30-я гг. XX ст. дзякуючы сваім працам па тэорыі патэнцыялу, гарманічных функцый, шэрагах і пераўтварэннях Фур'е, агульнаму гарманічнаму аналізу. Вялікае значэнне ў тэорыі выпадковых працэсаў атрымала ўведзеная Вінерам мера ў прасторы непарыўных функцый («вінераўская мера»).

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
2. Norbert Wiener // ISFDB — 1995. Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2629164'></a>
3. Архіў Інтэрнэту — 1996.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q461'></a>
4. https://bathtubbulletin.com/biography-norbert-wiener/
5. LIBRIS — Каралеўская бібліятэка Швецыі, 2018. Праверана 24 жніўня 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q953058'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125'></a>
6. Národní autority České republiky Праверана 16 чэрвеня 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
7. MacTutor History of Mathematics archive — 1994.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
8. https://www.amacad.org/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/ChapterW.pdf
9. Винер Н. Бывший вундеркинд (аўтабіяграфічная аповесць)