Пярну

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Пярну (значэнні).

Пя́рну (эст.: Pärnu) — партовы горад на паўднёвым захадзе Эстоніі, цэнтра павета Пярну. Насельніцтва — 44 024 жыхароў (2009). Пярну — галоўны порт Эстоніі на ўзбярэжжы Балтыйскага мора. Знаходзіцца на аднайменнай рацэ і Саўзе, на шляху з Рыгі ў Талін.

Горад
Пярну
эст.: Pärnu
Сцяг Герб
58°23′05″ пн. ш. 24°31′07″ у. д.HGЯO
Краіна	Эстонія
Павет	Павет Пярну
Гісторыя і геаграфія
Заснаваны	1251
Першае згадванне	1241
Плошча	32,22 км²
Вышыня цэнтра	10 м
Часавы пояс	UTC+2, летам UTC+3
Насельніцтва
Насельніцтва	44 083 чалавек (2009)
Шчыльнасць	1366,4 чал./км²
Нацыянальны склад	эстонцы
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Аўтамабільны код	F
parnu.ee
Пярну
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Заснаваны ў 1241 годзе рыцарамі Тэўтонскага ордэна. У 1562 годзе захоплены шведамі, у 1565 годзе на кароткі час быў заняты лівонскімі рыцарамі, у 1575 — захоплены маскоўцамі. Вызвалены мясцовай шляхтай і вялікалітоўскімі войскамі. З 1582 года частка Інфлянтаў як кандамініўма Вялікага Княства Літоўскага і Кароны Польскай. З 1598 годзе парнаўскі ваявода і кашталян ўваходзілі ў сенат Рэчы Паспалітай.

У 1600 годзе захоплены шведамі. У 1609 годзе вызвалены вялікалітоўскімі войскамі пад камандаваннем Я. К. Хадкевіча. З 1598 года староства трымаў Леў Сапега, які перапрадаў яго Янушу Кішцы ў 1610 годзе. Падчас войнаў Пярну неаднойчы пераходзіў з рук у рукі пакуль у 1617 годзе амаль на сто гадоў не стаў шведскім.

У 1699—1710 гадах у Пярну часова знаходзіўся Тартускі ўніверсітэт. Аднак падчас Вялікай Паўночнай вайны, у 1710 годзе горад быў захоплены маскоўцамі і заставаўся ў складзе Расіі да абвяшчэння незалежнасці Эстоніяй у 1918 годзе.

Клімат

Клімат Пярну характарызуецца мяккай зімой і дажджлівым, халаднаватым летам. Адносная вільготнасць паветра — 81 % (ад 71 % у маі да 88 % у лістападзе—снежні).^[1]

Клімат Пярну (1971—2000 гг.)
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Абсалютны максімум, °C	7,7	8,3	13,8	26,2	30,5	32,6	31,6	31,0	28,0	22,4	12,0	7,9	32,6
Сярэдні максімум, °C	−1,5	−1,7	2,0	8,4	15,9	19,9	21,7	20,5	15,1	9,4	3,5	0,0	9,4
Сярэдняя тэмпература, °C	−3,9	−4,7	−1,2	4,1	11,1	15,4	17,5	16,5	11,5	6,6	1,5	−2,1	6,0
Сярэдні мінімум, °C	−6,4	−7,3	−4	0,9	6,6	11,2	13,6	12,9	8,3	4,1	−0,6	−4,5	2,9
Абсалютны мінімум, °C	−32,7	−30,6	−23,9	−10,7	−3,5	1,6	5,7	4,2	−3,1	−10,3	−18	−34,5	−34,5
Норма ападкаў, мм	53,3	38,6	40,8	39,5	37,2	62,4	78,1	72,3	69	77,5	74,9	67,7	711,3
Крыніца: «EMHI»

Насельніцтва

Год Колькасць 1974 49 000 [2] 1997 52 000 [3] 2000 54 200 [4] 2011 39 728 [5] Год Колькасць 2012 40 401 [6] 2014 40 005 [7] 2015 39 784 [8] 2016 39 828 [9] Год Колькасць 2017 39 620 [10] 2018 39 375 [11] 2019 39 438 [12] 2020 39 605 [13] Год Колькасць 2023 41 226 [14] 2024 41 520 [15]

Культура

• «Эндла»
• Пярнуская канцэртная зала
• Пярнуская цэнтральная бібліятэка
• Пярнускі музей

Памятныя мясціны

• Пярнуская ратуша
• Віла Амендэ
• Царква Святой Кацярыны
• Царква Святой Лізаветы
• Праабражэнскі сабор
• Чырвоная вежа
• Пярнуская гразелячэбніца

Гарады-пабрацімы

• Вааса, Фінляндыя
• Елгава, Латвія
• Юрмала, Латвія
• Шаўляй, Літва
• Паланга, Літва
• Оскархамн, Швецыя
• Сочы, Расія
• Вялікі Ноўгарад, Расія
• Драмэн, Нарвегія
• Портсмут, ЗША
• Оўшэн-Сіці, ЗША
• Ялта, Украіна

Вядомыя асобы

• Элізабет Аспэ — эстонская пісьменніца.
• Арба Валдма — эстонска-сербскі кампазітар.
• Андрус Веэрпалу — эстонскі лыжнік, двухразовы алімпійскі чэмпіён.
• Андрус Каласту — кампазітар і дырыжор.
• Хуга Каха — эстонскі біёлаг.
• Март Порт — эстонскі архітэктар.
• Эрыка Салумяэ — эстонская велагоншчыца.
• Юры Там — эстонскі лёгкаатлет.
• Ээрык-Юхан Труувялі — эстонскі дзяржаўны дзеяч.
• Март Хельмэ — эстонскі дзяржаўны дзеяч, дыпламат.
• Андрэй Ямся — эстонскі вясляр, алімпійскі прызёр.

Зноскі

1. Эстонскі Інстытут метэаралогіі і гідралогіі: Ападкі і вільготнасць паветра
2. Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 21. — С. 282.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
3. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 528. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q887'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098'></a>
4. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.13: Праміле — Рэлаксін — С. 158.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q24038858'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13028710'></a>
5. 2011 Population and Housing Census Праверана 14 ліпеня 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q698848'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4350770'></a>
6. http://www.stat.ee/ppe-46953
7. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 30 жніўня 2014.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
8. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 27 мая 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
9. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 29 мая 2016.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
10. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 30 мая 2017.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
11. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 17 мая 2018.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
12. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 9 чэрвеня 2019.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
13. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 10 лістапада 2020.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
14. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 21 мая 2023.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>
15. Statistical Database of Statistics Estonia Праверана 1 верасня 2024.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q59640277'></a>