Семіцкія мовы

Семіцкія мовы — група моў, адна з галін афразійскай, ці семіта-хаміцкай, макрасям'і моў, распаўсюджаных на Блізкім Усходзе, у Паўночнай Афрыцы і ва Усходняй Афрыцы^[1], якая аб'ядноўвае некалькі буйных моўных сямей, звязаных адносінамі аддаленага сваяцтва.

Семіцкая
Таксон	сям'я
Арэал	Блізкі Усход, Паўночная Афрыка, Паўночна-Усходняя Афрыка, Мальта
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі, Мовы Афрыкі
Настратычныя мовы (гіпотэза) Заходне-настратычныя мовы Афразійскія мовы
Склад
Заходнесеміцкія мовы, Усходнесеміцкія мовы, Паўднёвасеміцкія мовы
Коды моўнай групы
ДАСТ 7.75–97	сем 593
ISO 639-2	sem
ISO 639-5	sem

З сучасных семіцкіх моў найбольш шырока распаўсюджаны

• арабская мова (родная для прыблізна 240 млн чалавек^[2][3], агульная колькасць носьбітаў складае каля 300 млн чалавек), следам за ім па колькасці носьбітаў ідуць
• амхарская (25 млн),
• тыгрынья (9 млн)
• іўрыт (8 млн)
• асірыйская новаарамейская (1-2 млн)
• мальтыйская мова (371900)

Паходжанне і ўзрост

На семіцкіх мовах на працягу тысячагоддзяў размаўляе насельніцтва Блізкага Усходу.

Да сям'і семіцкіх моў адносяцца мовы:

• фінікійская (выкарыстоўваўся жыхарамі сучаснага Лівана ў II—I тысячагоддзях да н.э.)
• асірыйская і вавілонская (абедзве мовы былі распаўсюджаны на тэрыторыі сучаснага Ірака ў III—I тыс. да н.э.)
• арамейская (была гутарковай на тэрыторыі сучаснай Сірыі, Месапатаміі у пачатку I тыс. н.э.)
• арабская
• іўрыт
• новаасірыйская
• мальтыйская мова

Гісторыя

Гл. таксама: Дасеміцкі субстрат

Паводле распаўсюджанай гіпотэзы, продкі носьбітаў протасеміцкай мовы прыйшлі ў Пярэднюю Азію з Афрыкі, дзе знаходзілася прарадзіма афразійскіх моў. Паводле меркавання семітолага Ю. Зарынса, семіцкія мовы ўзніклі на тэрыторыі качавога пастухоўскага комплексу ў Аравіі, які з'явіўся ў перыяд асушвання клімату ў канцы дакерамічнага неаліту на старажытным Блізкім Усходзе (Глабальнае пахаладанне 6200 года да н.э.).

На працягу некалькіх тысячагоддзяў семіцкія плямёны неаднаразова здзяйснялі міграцыі на поўнач, асімілюючы насельніцтва іншых абласцей. У III тысячагоддзі да н.э. семіцкія плямёны занялі Месапатамію і, магчыма, засялялі вобласці, якія адпавядаюць тэрыторыі цяперашняй Сірыі. Адзін з найбольш шырока распаўсюджаных дыялектаў протасеміцкай мовы стаў звацца акадскай мовай (па геаграфічнай назве сталіцы Саргонаўскай імперыі (2350—2170 да н.э.). Элементы акадскай мовы пранікалі ў шумерскую. У другім тысячагоддзі да н.э. і Асірыя і Вавілон шырока выкарыстоўвалі акадскую мову^[4][5]. Носьбіты гэтай мовы выкарыстоўвалі клінапіс, атрыманы ў спадчыну ад шумераў.

Пазней ролю «лінгва франка» ва ўсім рэгіёне Блізкага Усходу выконвала арамейская мова. Асабліва ўзмацняецца становішча арамейскай мовы ў эпоху кіравання Ахеменідаў (VII стагоддзе да н.э. — IV стагоддзе да н.э.), пры якіх яна становіцца афіцыйнай мовай імперыі.

Паводле Бібліі народы, якія размаўлялі на семіцкіх мовах паходзілі ад Сіма, сына Ноя.

Класіфікацыя

• Усходнесеміцкія мовы †
  • акадская мова †
    • Старававілонскі дыялект
      • Новававілонскі дыялект
        • Позневавілонскі дыялект
    • Стараасірыйскі дыялект
      • Новаасірыйскі дыялект
  • эблаіцкая мова †
• Заходнесеміцкія мовы
  • Цэнтральнасеміцкія мовы
    • Паўночназаходнесеміцкія мовы
      • угарыцкая мова †
      • Ханаанейскія мовы
        • фінікійская мова †
        • маавіцкая мова †
        • старажытнаяўрэйская мова
          • іўрыт
      • мова Дэйр-Ала
      • Самальская мова
      • Стараарамейская мова
        • сірыйская мова
          • новаарамейскія мовы
          • туроя
          • яўрэйска-арамейскія мовы
    • Аравійскія мовы
      • Паўночнааравійскія мовы
      • Цэнтральнааравійскі арэал (= арабская мова)
        • Арабская літаратурная мова
        • сучасныя дыялекты)
        • мальтыйская мова
    • Паўднёвааравійскія эпіграфічныя (сайхадскія) мовы †
      • мінейская мова †
      • сабейская мова †
      • катабанская мова †
  • Сучасныя паўднёвааравійскія мовы
    • мехры
    • сакатрыйская мова
    • шэхры
    • батхары
    • харсусі
    • хоб'ят
  • Эфіасеміцкія мовы
    • • геэз †
      • амхарская мова
      • тыгрэ
        • дахлік
      • тыгрынья
      • мовы «гурагэ»

Лінгвістычная характарыстыка

Фанетыка

Для фанетычнага ладу семіцкіх моў характэрны наступныя асаблівасці:

• тры рады (серыі) зычных (звонкія, глухія і эмфатычныя)
• абмежаваная колькасць галосных і іх падпарадкаваная роля
• развітая сістэма гартанных зычных

Марфалогія і лексіка

• трохзычны корань са зменлівым галосным складам
• наяўнасць двух родаў (мужчынскі і жаночы)
• наяўнасць адмысловага — спалучанага — стану ў імёнаў (гл. ізафет, ідафа)
• у старажытнасці дзеяслоўная сістэма складалася з перфекта-імперфекта; пазней перфект быў пераасэнсаваны, як правіла, як мінулы час, імперфект — як будучы (напр. іўрыт) ці цяперашні (напрыклад, у арабскай) час
• сістэма дзеяслоўных парод і словаўтваральных мадэлей
• агульная сістэма займенных суфіксаў
• агульны слоўнікавы запас, які ахоплівае велізарную колькасць (парадку 20 тысяч) слоў самых розных сфер ужывання.

Гл. таксама

• Семіталогія