Хвошч палявы

Хвошч палявы^[1], Таўкачыкі (Equisetum arvense) — від шматгадовых травяністых раслін сямейства Хвашчовыя (Equisetaceae).

Хвошч палявы
Хвошч палявы
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Папарацепадобныя Клас:  Хвошчападобныя Падклас:  Equisetidae Парадак:  Хвашчовыя (Equisetales) Сямейства:  Хвашчовыя (Equisetaceae) Род:  Хвошч Від:  Хвошч палявы
Міжнародная навуковая назва
Equisetum arvense L., 1753
Сінонімы
Equisetum calderi B.Boivin Equisetum saxicola Suksd.
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   17152 NCBI   3258 EOL   597765 GRIN   t:400386 IPNI   300073-2 TPL   tro-26602003

Назва

Хвошч палявы^[2], скрып^[3], земляныя арэхі^[4][5][6], стукі, таўкачнік^[7]. Таўкачыкамі называюць толькі веснавы хвошч (спараносны).

Біялагічнае апісанне

Хвошч палявы. Батанічная ілюстрацыя з кнігі К. А. М. Ліндмана «Bilder ur Nordens Flora», 1917—1926

Шматгадовая расліна вышынёй да 40, рэдка да 50 см, жорсткая ад вялікай колькасці крэмнію^[8]. Надземныя парасткі дыморфныя:

Генератыўныя (спараносныя) парасткі негалінастыя, ружаватыя, бураватыя, сакаўныя, з похвамі з 6-16 трохкутнымі бурымі ліставымі зубцамі, якія свабодныя або зрослыя не да верху і не маюць напаўпразрыстага плёнкавага аблямавання. Пасля паспявання спораў вясновыя бясхларафільныя парасткі адміраюць ці (значна радзей) становяцца зялёнымі, утвараюць бакавыя галінкі і тады неадрозныя ад вегетатыўных сцёблаў.

Вегетатыўныя парасткі звычайна 15-50 см вышынёй, 1,5-5 мм у дыяметры, ярка-зялёныя, галінастыя, мяккія, з трубчастымі похвамі з чорных зубцоў з белай аблямоўкай. Эпідэрміс сцябла гладкі.

Карэнішча доўгае, паўзучае, чарнаватае, глыбока апускаецца ў зямлю^[8].

Каласкі 2-3 см даўжынёй, амаль цыліндрычныя.

Пашырэнне і экалогія

Расліна распаўсюджана ў субарктычных, умераных і трапічных рэгіёнах Еўразіі ад Ісландыі, Вялікабрытаніі і Партугаліі на захадзе да Карэі і Японіі на ўсходзе, на ўсёй тэрыторыі Паўночнай Амерыкі, ад субарктыкі Канады і Аляскі да паўднёвых штатаў ЗША^[9].

Расце на ўмерана вільготных месцах з друзлымі глебамі, у тым ліку на пойменных лугах, паравых палях^[8]. Звычайны ў пасевах як пустазелле па ўсёй тэрыторыі Беларусі^[8], расце на палях і агародах, на лугах, у садах, сярод хмызняку, уздоўж дарог.

Спараносіць увесну.

Выкарыстанне

Вясновыя (генератыўныя) парасткі гатуюць і ўжываюць у ежу.

У навуковай медыцыне выкарыстоўваюць надземную частку расліны — лац.: Herba Equiseti^[8]. Настоі хвашчу ўжываюць як мачагонны, супрацьзапаленчы, кроваспыняючы, агульнаўмацавальны, раназажыўляльны і звязальны сродак. Дапамагаюць яны пры сардэчнай недастатковасці, паляпшаюць водна-солевы абмен.

У народнай медыцыне прымяненне хвашчу такое ж, акрамя гэтага, траву хвашчу ўжываюць пры лячэнні злаякасных новаўтварэнняў, вонкавых і ўнутраных крывацёкаў, жоўцева- і нырачнакаменнай хваробы^[8]. Не рэкамендуецца прыём на працягу доўгага часу (больш за тры месяцы).

Супрацьпаказаны пры вострым нефрыце^[8].

У кветкаводстве адвар хвашчу палявога выкарыстоўваецца для прафілактыкі шэрагу захворванняў дэкаратыўных садовых раслін. Дзякуючы крэмніевай кіслаце, якая змяшчаецца ў хвашчы, у апрацаваных адварам раслін павышаецца супраціўляльнасць некаторых грыбным хваробам і шкоднікам (сопкая раса, чорная плямістасць руж, іржа, кляшчы (Tetranychus urticae))^[10].

У старажытныя часы палявы хвошч меў высокую вартасць як сыравіна ў вытворчасці крэмніевай кіслаты.