Цярнопальская вобласць
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Цярно́пальская во́бласць (укр.: Тернопільська область) — вобласць на захадзе Украіны. Плошча вобласці складае 13,823 тыс. км². Насельніцтва — 1,015 млн чалавек (2025). Адміністрацыйны цэнтр — горад Цярнопаль.
У гістарычна-этнаграфічным плане ахоплівае ўсходнюю частку Галічыны, заходнюю частку Падолля і паўднёвую Валынь. У геаграфічным — размешчана на Падольскім узвышшы; паўднёвая мяжа Цярнопальскай вобласці праходзіць па рацэ Днестр, усходняя — па рацэ Збруч.
На тэрыторыі вобласці размешчана самая доўгая ў свеце карставая пячора Аптымістычная працягласцю 260 кіламетраў, а таксама адно з «Сямі прыродных цудаў Украіны» — Днястроўскі каньён. Таксама Цярнопальшчына вядомая Пачаіўскай лаўрай, цудатворнай Іконай Божай Маці ў Зарваніцы і Зарваніцкім духоўным цэнтрам. Па колькасці замкаў (34) Цярнопальшчына займае першае месца ва Украіне.
Плошча — 13 824 км² (2,29 % тэрыторыі Украіны). У вобласці 18 гарадоў, 17 пасёлкаў гарадскога тыпу, 1022 сельскія населеныя пункты, 3 раёны (да 17 ліпеня 2020 года — 17 раёнаў), 55 тэрытарыяльных грамад[1] (да 12 чэрвеня 2020 года — 580 сельскіх саветаў).
Remove ads
Насельніцтва
Па стане на 1 снежня 2020 года ў рэгіёне пражывала 1 038 923 чалавекі, у тым ліку 474 992 чалавекі гарадскіх (44,18 %) і 599 931 чалавек сельскіх (55,82 %). Па колькасці насельніцтва Цярнопальская вобласць займае 21-е месца сярод 27 рэгіёнаў Украіны.
Нацыянальны склад
Паводле перапісу насельніцтва 1921 года, з 1 428 520 чалавек, якія пражывалі ў Цярнопальскім ваяводстве, 714 031 (49,98 %) былі ўкраінцамі, 642 546 (44,98 %) — палякамі, 68 967 (4,83 %) — яўрэямі. Нацыянальная палітыка міжваеннай Польшчы была накіравана на змену этнамоўнага складу насельніцтва Заходняй Украіны шляхам перасялення туды этнічных палякаў і паланізацыі мясцовага насельніцтва[2].
Пасля акупацыі Заходняй Украіны Савецкім Саюзам, Халакосту, масавых дэпартацыяў украінцаў з Закерзоння і індустрыялізацыі пасляваеннага перыяду, якая суправаджалася іміграцыяй рускіх і ўраджэнцаў Усходняй Украіны, нацыянальны склад насельніцтва значна змяніўся. Каля 170 тысяч перамешчаных з Лемкаўшчыны, Надсяння, Падляшша і Холмшчыны украінцаў аказаліся ў Цярнопальскай вобласці[3]. Акрамя таго, пасля Другой сусветнай вайны палякаў масава дэпартавалі з рэгіёна.
З 1950-х гадоў нацыянальны склад насельніцтва Цярнопальскай вобласці мае практычна манаэтнічны характар з тэндэнцыяй да далейшай гамагенізацыі[4].
Нацыянальны склад насельніцтва Цярнопальскай вобласці паводле даных перапісаў насельніцтва:
Паводле перапісу насельніцтва 2001 года, украінцы складалі 99,15 % сельскага насельніцтва Цярнопальскай вобласці і 95,96 % яе гарадскога насельніцтва, у той час як рускія — 0,38 % і 2,44 % адпаведна[11]. Украінцы складалі 94,07 % насельніцтва горада Цярнопаль, 94,09 % насельніцтва горада Скалат і больш за 95 % насельніцтва ўсіх астатніх гарадоў Цярнопальскай вобласці[12][13].
Моўны склад
Паводле перапісу насельніцтва 1897 года, украінская мова была роднай для 80,69 % насельніцтва Крамянецкага павета, які займаў паўночныя тэрыторыі цяперашняй Цярнопальскай вобласці, яўрэйскую мову роднай назвалі 12,23 %, рускую — 3,38 %, польскую — 3,01 %[14]. Паводле перапісу насельніцтва 1900 года, 66,37 % насельніцтва аўстрыйскай часткі цяперашняй Цярнопальскай вобласці размаўлялі па-ўкраінску, па-польску — 32,78 %, па-нямецку — 0,85 %[15].
Родная мова насельніцтва Цярнопальскай вобласці паводле даных перапісаў насельніцтва:
Паводле перапісу насельніцтва 2001 года, украінскую мову назвалі роднай 99,52 % сельскага насельніцтва Цярнопальскай вобласці і 96,71 % яе гарадскога насельніцтва, тады як рускую — 0,38 % і 2,31 %, адпаведна[11]. Украінскую мову назвалі роднай 94,80 % насельніцтва горада Цярнопаль і больш за 96 % насельніцтва ўсіх астатніх гарадоў Цярнопальскай вобласці[12][22].
Украінскую мову роднай ўказалі 99,86 % украінцаў у Цярнопальскай вобласці (99,94 % у сельскай мясцовасці і 99,74 % у гарадской), а таксама 19,57 % рускіх (19,42 % у сельскай мясцовасці і 19,60 % у гарадской). Рускую мову назвалі роднай 80,34 % рускіх (80,46 % у сельскай мясцовасці і 80,31 % у гарадской) і 0,13 % украінцаў (0,05 % у сельскай мясцовасці і 0,24 % у гарадской)[11].
Украінская мова з'яўляецца адзінай афіцыйнай мовай на ўсёй тэрыторыі Цярнопальскай вобласці[23].
6 лістапада 2018 года рашэннем Цярнопальскага абласнога савета ў Цярнопальскай вобласці быў уведзены мараторый на публічнае выкарыстанне рускамоўнай культурнай прадукцыі[24].
Згодна з апытаннем, праведзеным сацыялагічнай групай «Рейтинг» з 16 лістапада па 10 снежня 2018 года ў рамках праекта «Портрети Регіонів», 95 % жыхароў Цярнопальскай вобласці лічылі, што ўкраінская мова павінна быць адзінай дзяржаўнай мовай на ўсёй тэрыторыі Украіны. 2 % лічылі, што украінская мова павінна быць адзінай дзяржаўнай мовай, а руская — другой афіцыйнай мовай у некаторых рэгіёнах краіны. 3 % не змаглі адказаць[25].
У 2022 годзе рашэннем Цярнопальскай абласной рады ў Цярнопальскай вобласці была зацверджана «Абласная праграма развіцця і функцыянавання украінскай мовы ў Цярнопальскай вобласці на 2023—2027 гады», галоўнай мэтай якой з'яўляецца ўмацаванне пазіцый ўкраінскай мовы ў розных сферах грамадскага жыцця рэгіёну і ўкраінізацыя бежанцаў з іншых рэгіёнаў Украіны[26][27].
Згодна з даследаваннем Цэнтра кантэнт-аналізу, праведзеным з 15 жніўня па 15 верасня 2024 года, тэмай якога было суадносіны ўкраінскай і рускай моў ва украінскім сегменце сацыяльных сетак, у Цярнопальскай вобласці 94,6 % паведамленняў былі напісаны на ўкраінскай мове (у 2023 годзе — 92,0 %, у 2022 годзе — 85,8 %), тады як на рускай — 5,4 % (у 2023 годзе — 8,0 %, у 2022 годзе — 14,2 %)[28][29].
Дынаміка суадносін моў навучання ва установах агульнай сярэдняй адукацыі Цярнопальскай вобласці[30][31][32][33][34][35][36][37]:
Паміж 2012/13 і 2016/17 навучальнымі гадамі ў Цярнопальскай вобласці доля вучняў, якія вывучаюць рускую мову альбо ў рускамоўных класах, альбо як асобны прадмет ва ўкраінскамоўных класах, знізілася з 1,93 % да 1,12 %[38].
Паводле даных Дзяржаўнай службы статыстыкі Украіны, па стане на 2024/25 навучальны год усе вучні ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі ў Цярнопальскай вобласці вучыліся ва ўкраінскамоўных класах[39].
Remove ads
Крыніцы
Літаратура
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads