Эса (рака)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Эса.

Эса — рака ў Беларусі, у Крупскім раёне Мінскай вобласці, Чашніцкім і Лепельскім раёнах Віцебскай вобласці ў басейне Заходняй Дзвіны.

Эса
Характарыстыка
Даўжыня	84 км
Басейн	1 040 км²
Расход вады	7,28 м³/с
Вадацёк
Выток
• Каардынаты	54°26′33″ пн. ш. 29°03′44″ у. д.HGЯO
Вусце	Лепельскае возера
• Каардынаты	54°53′20″ пн. ш. 28°40′29″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Лепельскае → Ула → Заходняя Дзвіна → Балтыйскае мора
Краіна	Беларусь
Рэгіёны	Мінская вобласць, Віцебская вобласць
Раёны	Крупскі раён, Чашніцкі раён, Лепельскі раён
— выток, — вусце

Назва

Назва Эса балцкага паходжання.

Сваёй структурай назва Эса блізкая да балцкіх назваў Іса, Уса. Іх адносяць да групы балцкіх гідронімаў з канчаткам -(с)са: Іса, Ліса, Уса, Эса, Дрыса, Пліса, Неса^[ru], Труса, Таса, Рэса, Выса, Васа, Уса (на Падзвінні, Панёманні, Павісленні, Павоччы)^[1].

З іх некаторыя этымалагізуюцца больш-менш надзейна: Уса ад *aus-/*us- «блішчэць», Іса ад *eis-/*is- «імкнуцца»^[2]. Балцкае паходжанне гідроніма таксама вызначаецца, калі корань пашыраецца з дапамогай вядомых балцкіх гідранімічных пашыральнікаў: Іса — *Ісла (< Іслач < Is-l-, ak-), Уса — Усія (Us-ij-), Неса — Несла, Нясета (Nes-, -l-, -et-), Дрыса — Дрысела (Dris-, -el-), Рэса — Рэсята́^[ru] (Res-, -et-), Пліса — пруск. Plissinges (Plis-, -ing-).

Водаапісанне

Даўжыня складае 84 км. Плошча — вадазбору 1040 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці — 7,28 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні — 0,4 ‰.

Эса ўпадае ў возера Лепельскае. Ад вёскі Забаенне на правым беразе пачынаюцца хваёвыя лясы, якія прасціраюцца па абодвух берагах ракі больш чым на 5 км.

За дарогай Лепель — Красналукі рэчышча роўнае, ператворанае ў канал.

На працягу стагоддзяў Эса была адным са звенняў воднага ланцуга, які пралягаў між Чорным і Балтыйскім морамі. Цяпер яна значна памялела.

Асноўныя прытокі: Гнілка, Байна, Свядзіца, Бярэшча, Дзяражынка.

У басейне Эсы азёры Бярэшча, Плоч, Аношкаўскае, Луконец, Окана, Задняе, Доўгае, Поўсвіж, Святое і інш.