Юзаф Аляксандр Ябланоўскі

Юзаф Аляксандр Ябланоўскі (4 лютага 1711, Ціхомель на Валыні — 1 сакавіка 1777, Лейпцыг) — дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай, гісторык, бібліёграф, мецэнат мастацтва. Стольнік вялікі літоўскі (1744—1755), ваявода новагародскі (1755—1772), член шматлікіх еўрапейскіх акадэмій і навуковых таварыстваў.

Юзаф Аляксандр Ябланоўскі
Józef Aleksander Jabłonowski
Ю. А. Ябланоўскі. Невядомы мастак, XVIII ст.
Герб «Прус ІІІ»
ваявода новагародскі 25 мая 1755 — 1773
Папярэднік	Ежы Радзівіл
Пераемнік	Юзаф Несялоўскі
стольнік вялікі літоўскі 18 верасня 1744 — 25 мая 1755
Папярэднік	Пётр Павел Сапега
Пераемнік	Станіслаў Аўгуст Панятоўскі
староста бускі[d] 1723 — 1755
Нараджэнне	4 лютага 1711(1711-02-04)[1][2][…] Ціхомель[d], Крамянецкі павет[d], Валынскае ваяводства, Малапольская правінцыя, Карона Каралеўства Польскага, Рэч Паспалітая
Смерць	1 сакавіка 1777(1777-03-01)[1][2][…] (66 гадоў) Лейпцыг, Курфюрства Саксонія, Свяшчэнная Рымская імперыя[3]
Род	Ябланоўскія[d]
Бацька	Аляксандр Ян Ябланоўскі[d]
Маці	Тэафіла з Сяняўскіх[d]
Жонка	Караліна Тэрэза Радзівіл Францішка Вікторыя Варанецкая
Дзеці	Тэафілія Стрэжыслава, Ядвіга Тэрэза, Ганна Дабрагнева, Аўгуст Дабрагост
Член у	Акадэмія надпісаў і прыгожай славеснасці[d] (1777)[4]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Ябланоўскі.

Біяграфія

З магнацкага роду Ябланоўскіх герба «Прус ІІІ», сын Аляксандра Яна і Тэафіліі з Сяняўскіх.

Атрымаў хатнюю адукацыю, падарожнічаў па Францыі, Італіі, Германіі, Галандыі, Англіі. Неаднаразова абіраўся паслом на соймы.

У 1740 ажаніўся з Каралінай Радзівіл, дачкой канцлера вялікага літоўскага Караля Станіслава Радзівіла, што дало яму магчымасць набыць маёнткі і пасады ў Вялікім Княстве Літоўскім^[5].

У часы другога панавання Станіслава Ляшчынскага быў яго прыхільнікам, паслом ад караля польскага і вялікага князя літоўскага да караля французскага Людовіка XV. У 1743 ад імператара Карла VII атрымаў тытул князя.

Падтрымліваў Барскую канфедэрацыю, па паразе якой адмовіўся ад пасады новагародскага ваяводы, каб не ўдзельнічаць у санкцыянаванні першага падзелу Рэчы Паспалітай^[5].

Дзейнасць

Напісаў некалькі значных гістарычных прац. Дзякуючы яго прапанове і фінансаванню ў Парыжы ў 1772 годзе выйшаў вядомы атлас Rizziego-Zannoniego, першы атлас Рэчы Паспалітай «Carte de Pologne…»

Заснаваў у 1774 ва ўніверсітэце ў Лейпцыг Навуковае Таварыства Ябланоўскіх (лац. Societas Jablonoviana), якое існуе і сёння. У XVIII стагоддзі выдаваліся яго працы па гісторыі Польшчы, матэматыцы, эканоміцы.

Здолеў вылучыць з ліку забароненых даследаванні Мікалая Каперніка, папулярызаваў яго працы. У 1761 выкупіў маёнтак у Чарнолессі, каб захаваць памяць пра Яна Каханоўскага.

Напісаў: «Ostafi… tudzież nauka o wierszach i wierszopisach polskich» (1751, вершам), «Museum Polonum» (1752), «L’Empire des Sarmates» (1748) і працы па генеалогіі.

Меў рэзідэнцыі ў Падхорцах каля Стрыя, Ябланове-Літоўскім, Ляхавічах. Аднавіў Наваградскі замак^[5].

Зноскі

1. Józef Aleksander Jabłonowski // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
2. Dr. Constant v. Wurzbach Jabłonowski, Joseph Alexander Pruß // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Т. 10. — S. 5.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q88772094'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q25856'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q665807'></a>
3. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego 1386—1795 / пад рэд. J. Wolff — Kraków: 1885. — С. 39–40.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q123243396'></a>
4. https://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/ Праверана 3 красавіка 2023.
5. ВКЛ. Энцыклапедыя 2006.