Барунская базыльянская школа

Бару́нская базылья́нская шко́ла — колішняя сярэдняя навучальная ўстанова свецкага кірунку, якая дзейнічала ў мястэчку Баруны Ашмянскага павета пры кляштары манахаў-базыльян. Школа рыхтавала кадры для грамадзянскай службы і ўтрымлівалася на сродкі базыльянскага ордэна^[1].

Барунская базыльянская школа
Заснавана	каля 1617
Закрыта	1835
Тып	адукацыйная ўстанова[d]
Краіна	Вялікае Княства Літоўскае  Расійская імперыя
Размяшчэнне	Баруны

Гісторыя

Першыя звесткі пра ўніяцкую школу ў Барунах адносяцца да перыяду каля 1617 года. Вядома, што ў 1700 годзе сюды з мястэчка Вішнева Ашмянскага павета разам з маёмасцю і настаўнікамі была пераведзена 3-гадовая свецкая школа^[1].

У 1740 годзе па патрабаванні клерыкалаў навучальная ўстанова змяніла праграму і пачала рыхтаваць кандыдатаў у духоўнае званне. Аднак у 1780 годзе яна зноў стала свецкай і была ператворана ў 6-гадовую школу з прэфектам на чале^[1].

У 1835 годзе, у сувязі з разгромам царызмам базыльянскай сістэмы свецкай адукацыі, школа была ліквідавана. На яе базе было створана духоўнае вучылішча для 20 дзяцей-сірот або дзяцей з беднага духавенства^[1].

Навучальны працэс

Спачатку ў школе выкладалі выключна вучоныя манахі, але ў XIX стагоддзі з’явіліся і свецкія выкладчыкі. Усе настаўнікі свайго часу скончылі Віленскі ўніверсітэт, двое з іх па стане на 1826 год мелі ступень кандыдатаў філасофіі. Раз на год школу інспектаваў візітатар, прызначаны саветам універсітэта з ліку сваіх прафесараў^[1].

Школа размяшчалася ў асобным драўляным будынку, мела бібліятэку і кабінет з матэматычнымі інструментамі. Штат складаўся з 6 настаўнікаў, якія штодня па чарзе выкладалі свае прадметы ва ўсіх класах^[1]. Вядомы імёны выкладчыкаў: Ф. Бялдоўскі, М. Лебель, Б. Ляўковіч, Г. Лебель, Б. Гамалінскі, С. Катовіч, С. Ушацкі^[2]. У 1804—1811 гадах фізіку выкладаў Юльян Спірыдовіч^[3][4].

Праграма навучання ўключала^[1]:

• Мовы: лацінская, французская, нямецкая, руская (з 1800 г.), красамоўства (рыторыка).
• Дакладныя навукі: арыфметыка, матэматыка, фізіка.
• Гуманітарныя і прыродазнаўчыя навукі: гісторыя, права, эканоміка, геаграфія, батаніка, гісторыя Святога Пісання.
• Прыкладныя прадметы: сельская гаспадарка.

Расклад дня пачынаўся з імшы ў 6:30, заняткі працягваліся з перапынкамі да 17:00^[4]. Навучальны год завяршаўся публічнымі экзаменамі. Пры школе знаходзіўся манах, які валодаў лекарскім майстэрствам, і неабходны набор лекаў^[1].

Для праверкі ведаў выкарыстоўвалася сістэма аўдытараў — лепшых вучняў, якія правяралі заданні ў сваіх калег і дакладвалі выкладчыку. На чале класа стаяў «імператар» (лепшы вучань), які вёў журнал паспяховасці («эрату»). Ацэнкі ў «эраце» выстаўляліся словамі: «умее», «сумняваецца», «памыляўся», «умее не добра», «не дэкламаваў», «не ўмее»^[4]. Найбольш здольныя выпускнікі працягвалі адукацыю ў Віленскім універсітэце^[1].

Вучні

У XIX стагоддзі ў школе займалася ад 140 да 200 юнакоў ва ўзросце 9—25 гадоў. Асноўны кантынгент складалі сыны шляхты з Ашмянскага і суседніх паветаў^[1].

Паводле звестак 1826 года, навучалася 152 вучні (ва ўзросце 16—25 гадоў), з іх^[1]:

• па веравызнанні: 151 рымска-каталік;
• па паходжанні: 143 са шляхты, 3 з мяшчан, 6 сыноў уніяцкіх святароў;
• па месцы нараджэння: 139 ураджэнцаў Гродзенскай губерні.

Два першыя класы называліся ніжнімі, а іх вучні насілі пагардлівую мянушку «мінімусы» (лац.: minimus — найменшы) і не мелі роўных правоў з вучнямі чатырох старэйшых (вышэйшых) класаў^[1]. Вучні жылі ў дамах мяшчан і знаходзіліся пад наглядам гувернёраў (старэйшых вучняў, званых «пенсіянерамі»)^[1].

Вядомыя выкладчыкі і выпускнікі

Многія выпускнікі школы сталі вядомымі дзеячамі навукі, культуры і грамадскага жыцця XIX стагоддзя, займалі высокія пасады ў органах улады і царкоўнай іерархіі^[1].

• Антон Вырвіч — матэматык, прафесар Віленскага ўніверсітэта (быў выпускніком школы)^[1].
• Вінцэнт Карчэўскі — ад’юнкт прафесара астраноміі Віленскага ўніверсітэта^[1].
• Антоній Камінскі — аўтар прац па асновах геаграфіі і матэматыкі^[1].
• Леанард Ходзька — пісьменнік, гісторык, географ^[1].
• Ігнат Ходзька — пісьменнік (аўтар успамінаў пра школьнае жыццё ў Барунах)^[1].
• Антон Эдвард Адынец — паэт, перакладчык, мемуарыст (таксама пакінуў успаміны пра школу)^[1].
• Юльян Корсак — паэт і перакладчык^[1].
• Станіслаў Мацкевіч — губернатар Плоцка, а затым Любліна^[1].