Валынцы (Верхнядзвінскі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Валынцы.

Валы́нцы^[1] (трансліт.: Valyncy, руск.: Волынцы) — аграгарадок у Верхнядзвінскім раёне Віцебскай вобласці, на рацэ Дрыса. За 23 кіламетры на паўднёвы ўсход ад горада Верхнядзвінска, 152 кіламетры ад Віцебска, 4 кіламетры ад чыгуначнага раз’езда Беніслаўскага.

Аграгарадок Валынцы Краіна Беларусь Вобласць Віцебская Раён Верхнядзвінскі Сельсавет Валынецкі Каардынаты 55°42′28″ пн. ш. 28°11′09″ у. д.HGЯO Насельніцтва 791 чалавек (2009) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2151 Паштовыя індэксы 211610 Аўтамабільны код 2 СААТА 2210819036 Валынцы Валынцы

Валынцы на Вікісховішчы

Гісторыя

Упершыню ўзгадваецца «Валынецкая воласць, Таболкі, Міхачоўка і Рудлева» ў 1534 годзе, як уласнасць Багдана Іванавіча Масальскага, Паселішча каля Валынцаў «у Кнегічах (Княжычах) на Дрысе» існавала ў Полацкай рэвізіі 1552 года і належала Фядзько Іванавічу Валынцу, роду Ламцёў і Аханкоў. Верагодна ў час войнаў з Масквой 1559—1582 гг. яно было знішчана. У 1579—1582 гг. кароль і вялікі князь Стэфан Баторы перадаў паселішча Полацкаму езуіцкаму калегіуму з мэтай заснавання тут духоўнай семінарыі. Мясцовасць уваходзіла ў склад Полацкага ваяводства.

Касцёл і кляштар дамініканцаў. Н. Орда, XIX ст.

У XVIII ст. Валынцы знаходзіліся ва ўладанні Забельскіх-Шчытаў, якія ў 1716 годзе збудавалі непадалёк ад мястэчка драўляны касцёл Св. Юрыя. У 1731 г. пры касцёле пачаў дзейнічаць кляштар дамініканцаў^[2]. У 1746 г. кароль і вялікі князь Аўгуст Сас надаў мястэчку прывілей на рэгулярныя кірмашы^[3]. Цягам 1749—1766^[4] айцы-дамініканы збудавалі пышны архітэктурны комплекс — мураваны касцёл і кляштар з аптэкай (вядомы як Забельскі касцёл паводле назвы суседняга фальварку), а таксама школу для шляхецкіх і мяшчанскіх дзетак. Кіраваў будовай вядомы віленскі архітэктар Ян Глаўбіц. Пры кляштары ўтварыўся першы ва Усходняй Еўропе школьны тэатр^[5].

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) г. Валынцы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Дрысенскім павеце спачатку Полацкай губерні, а потым Віцебскай губерні. Пачынаючы з 1813 г., кляштар з'яўляўся рэзідэнцыяй візітара (куратара навучальных устаноў) Літоўскай правінцыі дамініканскага ордэна. Пасля ліквідацыі Грэка-Каталіцкай Царквы (1839) мясцовыя уніяты, не жадаючы далучацца да Маскоўскага патрыярхату, перайшлі пад апеку касцёла^[4]. Неўзабаве расійскія ўлады ліквідавалі кляштар і зачынілі калегіум.

Станам на 1904 г. існавалі аднайменныя мястэчка (84 двары), слабада (31 двор) і пагост (3 двары), рэгулярна праводзіліся кірмашы. У 1908 і 1912 гадах у мястэчку прайшлі сельскагаспадарчыя выстаўкі.

1 студзеня 1919 г. згодна з пастановай І з'езду КП(б) Беларусі Валынцы ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Валынцы вярнулі БССР, дзе яны сталі цэнтрам раёна, а з 1929 года — сельсавета. Неўзабаве бальшавікі зачынілі касцёл і царкву.

У Другую сусветную вайну Валынцы значна пацярпелі. Значную частку насельніцтва мястэчка Валынцы перад вайной складалі габрэі — 38 дамоў. Да пачатку вайны ў Валынцах жылі і габрэі з Германіі. У свой час яны беглі ў Польшчу, а пасля 17 верасня 1939 года — у БССР. З сярэдзіны ліпеня 1941 года нямецкія войскі занялі Валынцы, акупацыя доўжылася да 12 ліпеня 1944 года. Нацысты арганізавалі гета ў Валынцах, адвёўшы пад яго маленькую частку мястэчка — некалькі невялікіх вуліц за Дрысай.

Цягам 1944—1950 гг. савецкія ўлады знішчылі помнік архітэктуры віленскага барока — касцёл Святога Юрыя і кляштар дамініканцаў. У 2006 г. Валынцы атрымалі афіцыйны статус аграгарадка.

• Мястэчка на старых здымках
• 
  Касцёл
• 
  Касцёл, з боку апсіды
• 
  Касцёл, інтэр'ер
• 
  Царква

Насельніцтва

• 990 жыхароў, 394 двары (1995), 791 (2009)

Інфраструктура

Дом культуры, у ім Валынецкі краязнаўчы музей імя І. Д. Чэрскага

• Сярэдняя школа
• Дзіцячы сад, бальніца сястрынскага догляду, урачэбная амбулаторыя з аптэчным пунктам,
• аддзяленне ААБ «Беларусбанк»,
• Комплексны прыёмны пункт,
• 3 крамы,
• Паштовае аддзяленне.
• Валынецкі сельскі Дом культуры і бібліятэка

Культура

У Валынцах праводзіцца фестываль народнай песні «Вясковы карагод». Дзейнічае краязнаўчы музей імя Яна Чэрскага.

Славутасці

• Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст.: фрагменты)
• Школа яўрэйская (кан. XIX — пач. XX стст.)

Страчаная спадчына

• Касцёл Святога Юрыя і кляштар дамініканцаў (1749—1766)
• Царква Святых Барыса і Глеба (XIX ст.)

Памятныя мясціны

• Брацкая магіла —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000230шыфр 213Д000230